“Het
verleden heeft een toekomst” (Bruno
Benvindo)

1.
Inleiding: het soortelijk gewicht van het lijden onder het
nationaal-socialisme

Met 8 mei in aantocht worden de herdenkingen aan de overwinning op het
nationaalsocialisme op gang getrokken, alsmede het herinneren aan de vele
slachtoffers die gevallen zijn. 8 mei met de bevrijding van Berlijn was
het einde van de oorlog, het was toen 9 mei in Moskou, vandaar dat in
Berlijn de jaarlijkse herdenking in het Treptowerpark en de

Rosengarden op 9 mei herdacht wordt onder het moto, “wie niet viert
heeft verloren”.

Naast 11
miljoen militaire slachtoffers vielen er in de Sovjetunie 13 miljoen
burgerslachtoffers, of 14% van hun totale bevolking. 1/3 van de 72 miljoen
slachtoffers van het nationaalsocialisme zijn in Rusland en de Sovjet-Unie
gevallen. Ter vergelijking, in België was dat 1% waarvan ¼ als gevolg van
de jodenvernietiging. In Duitsland zelf vielen 11% van de bevolking of 8
miljoen doden. Niet vergeten de 19 miljoen slachtoffers in WO2 in China.

Het is pas recent dat in de Duitse musea en herinnering de volle omvang
van deze disaster voor Rusland wordt in beeld gebracht en herdacht. In het
nieuwe museum (2006) van Bergen Belsen op de meest gedocumenteerde en
pregnante wijze.

Wie niet altijd goed begrijpt waarom Rusland of Poetin,
en het Russische volk uiterst gevoelig zijn voor deze miskenning vanuit
het Westen, moet z’n geschiedenisboeken nog maar eens onbevooroordeeld
open doen. De koude oorlog heeft ondermeer de Russische doden voor de 2^de
maal begraven.
 
En ook voor de jodenvernietiging is het goed te weten dat 5,2 miljoen of
 90% van alle joodse slachtoffers in Oost-Europa woonden, waarvan 3
miljoen in Polen en 1 miljoen in de Sovjet-Unie. In Duitsland woonden
160.000 joden die het niet overleefd hebben , in de ander West-Europese
landen 355.200, waarvan nog velen vluchteling waren uit Oost-europa. De in
West-Europa wonende joden werden vooral naar Auschwitz gedeporteerd en
vergast of, zoals de miljoenen andere gedeporteerden in de kampen
vermoord. Het is ook in Auschwitz dat er het grootste
overlevingspercentage was van alle vernietigingskampen, zodat vooral de
ervaring van Auschwitz is kunnen naverteld worden, zonder dat er veel
andere overlevenden waren uit Belzec, Treblinka en Sobibor, wiens stem dan
nog gesnoerd werden door het “ijzeren gordijn”.

Het museum van Belzec documenteert de geschiedenis van de
jodenvernietiging het best.

Ook niet vergeten de 1,5 miljoen joden die
door de dood met de kogel al in 1941 om het leven kwamen in Polen en
Oekraïne (Galicië), met medewerking van de toenmalige bevolking.

En zowel voor Rusland en de Sovjet Unie als voor de (Oost-Europese) joden
dient hier nog altijd een historisch correctief te gebeuren. Ook hun
verleden heeft een toekomst. Dient het soortelijk gewicht van het lijden
onder het nationaal-socialisme niet voor ieder gelijk te zijn?

Ook Sonnneburg/Slonsk vergeten

Hierbij kan ook  Sonnenburg genoemd worden, dat onmiddellijk na de
oorlog Pools grondgebied is geworden en waar de onderkenning en het kennen
van het lot van minstens 430 Belgen en de executie van 819 gevangenen op
30-31/01/1945 nooit echt in de herinnering is opgenomen. Er was bv nog
nooit een Belgische diplomatie afvaardiging bij de herdenkingen eind
januari in Sonnenburg/Slonsk, terwijl toch ook de graven de Lichtervelde
John, Gaston en George en minstens 15 andere Belgen samen met de 800
andere gevangenen op 30-31 januari 1945 geëxecuteerd waren twee dagen voor
de bevrijding door de Russen. Dit feit was al op 19/10/1945 door Luitenant
Meyer vastgesteld en gerapporteerd aan de Belgische overheid evenals door
Paul M.G. Levy die al op 27/11/1945 in Sonnenburg aanwezig was en er de
kampregisters gevonden had. “J’ai retrouvé le régistre des
entrées à Sonnenburg et l’ai ramenée en Belgique” zo schreef hij toen
aan Mr. Delvigne.

Een nationaal centrum voor herinnering aan terreur en politieke
deportatie?

Ook Sonnenburg is verder een zwart gat gebleven in de herinneringsopbouw
in België, iets wat ook het geval is voor tienduizenden andere politiek
gedeporteerden die nog altijd wachten op een politiek initiatief om een
centrale database op te maken en een permanent en uitgebouwd kader dat ook
hun geschiedenis, herinnering en gedachtenis kan eren. Zijn de scherven
van de oorlog scherven van de herinnering geworden, en wie lijmt deze
laatste?

2.
Komende herinneringsmomenten

Er is een
update beschikbaar van de ons bekende

Herinneringsmomenten in België:
   

 
 
2.1.
Nationale Schietbaan, XXste-konvooi, joods slachtoffers alle op zelfde dag

Ook al lagen de data’s vorig jaar gespreid, nu gebeuren op 27/04
verschillende herdenkingen, moeilijk voor wie er telkens bij wil zijn.
 

2.2. Afroeping namen joodse slachtoffers
 
Voor de herdenking van de joodse slachtoffers, waarbij alle 24.036 namen
aan het herinneringsmonument in Anderlecht  afgeroepen worden, werden
we er door De Association pour la Mémoire du Shoah”/Vereniging voor de
Herinnering aan de Shoah”, de AMS/VHS op attent gemaakt dat zij door de
organisatoren niet als mede-initiatiefnemers mogen optreden. Zij claimen
tussen 2004 en 2008 deze afroeping van namen, in de publieke ruimte aan de
Hallepoort gestart te hebben en begrijpen niet waarom ze van het
initiatief uitgesloten worden als organisator.
 
Nu gebeurt de afroeping op een ‘discrete’ plaats en op een door Israël
bepaalde datum. De AMS/VHS vindt het een gemiste kans om de ganse
bevolking te betrekken in de herinnering. Zij roepen evenwel iedereen op
om zich op te geven om mee de namen van joodse slachtoffers in herinnering
te brengen, zie

artikel AMS.     
 

2.3. Vinkt,
een drama naast Meensel-kiezegem, Oradour en Lidice
 
Speciale aandacht ook voor de herdenking van 18/05/2014 in Vinkt (Deinze)
waar in het begin van de oorlog bijna 200 slachtoffers vielen, het
merendeel geëxecuteerd door de oprukkende Duitse troepen, zie de

herdenkingssite Vinkt. In mei 1940 waren Vinkt en Meigem de getuigen
van niets ontziend oorlogsgeweld waarbij onschuldige burgerslachtoffers
meedogenloos werden gefusilleerd. In totaal kwamen bijna 200 mensen om.
Jonge Duitsers zullen dit jaar de herdenking mee gestalte geven. Locaties:
Kerk Sint-Bartholomeus en monument Martelarenplein. Verzamelen op
18/05/2014 om 14h 30 in de kerk van Vinkt (Heerdweeg).
  

2.4.
Lichtervelde: herdenking onthoofdingen Wolfenbüttel
 
Ook de herdenkingsplechtigheid in Lichtervelde op 16/06/2014 vraagt de
aandacht:  Op 16/04/1944 werden in Wolfenbüttel 13 Lichterveldenaren
onthoofd waaronder burgemeester Eugeen Calewaert. Op 11/11/2014 zal een
nieuw gedenkteken onthuld worden in Lichtervelde omdat het oude aan het
aftakelen was. Zie het schrijnende verhaal van de Lichterveldenaren zoals
vertelt door Modest Maertens in

De stille strijd van Eugeen Callewaert, burgemeester van Lichtervelde
. G. De Graeve is het gelukt de handgeschreven genadeverzoeken en de 13
laatste brieven aan de familie los te weken uit de toenmalige Stasi
bibliotheek in de DDR, enkele decennia nadat ze geschreven waren en ze
vooralsnog aan de families te bezorgen. Deze brieven kunnen nu nog
ingekeken worden op het Cegesoma.
 

2.5. Andere herinneringsmomenten
 

Andere herinneringsmomenten voor slachtoffers van het nationaalsocialisme
kunnen nog altijd gemeld worden.
 

3. Nieuwe
publicaties Sonnenburg op

www.getuigen.be
 
De zoektocht in teksten, lijsten en vooral ook dossiers bij de Dienst
Oorlogsslachtoffers en ook de Dienst Oorlogsgraven, die ook de Belgische
burgerslachtoffers bijhouden, laten toe het beeld van Sonnenburg/Slonsk en
de Belgische slachtoffers wat scherper te stellen.
 

3.1.
Dank zij
Danielle Michotte, dochter van George Michotte werden de nog
beschikbare originele tekeningen ingescand en in z’n reeds gepubliceerde
tekst geïntegreerd. Zie

Le Parti National, 1940-1945, Récit d’un condamné à mort.

Hierboven Frans Van Beneden, lid van de Zwarte Hand, een van de 72
van de 111 leden die niet teruggekeerd na hun deportatie naar Duitsland.

3.2. De poging
van Scribe Henri, ex-majoor van het Belgische leger, om z’n in
Sonnenburg overleden zoon Alain een laatste rustplaats in België te geven
heeft tot niets geleid. Z’n administratieve lijdensweg van 20 jaar wordt
in detail beschreven in
De
verloren strijd van Henri Scribe . In deze tekst wordt ook een overzicht
gegeven van de 80 Belgen die op de begraafplaats in Slonsk begraven liggen
volgens een onvolledige lijst nog opgemaakt door de toenmalige
gevangenisdirectie.
 
Zie

De
verloren strijd van Henri Scribe het lichaam van z’n zoon Alain over te
brengen.
 
De
ervaringen van Henri Scribe zijn allicht ook het lot geweest van 30 andere
families die geprobeerd hebben het lichaam van geliefden te exhumeren. In
geen enkele dossier hebben we kunnen vaststellen dat deze vraag tot
ontgraving tot enig resultaat geleid heeft. Of zijn hierover andere info’s
bekend?

3.3. Henri De Beco (Riquet voor de familie en medegevangenen)
was 2^de jaarsstudent aan de ULG te Luik en hij was lid van
Beaver Beaton. Hij werd samen met  priesters Léo Lacrou en Felix
Jeanjean (Merantius) opgepakt om uiteindelijk in Sonnenburg te belanden.
Enkel Abbé Lacroix heeft van hun drieën overleefd. Marthe de Beco, de zus
van Riquet is onmiddellijk na de oorlog, zoals duizenden andere
familieleden van NN- en andere gedeporteerden die niet terugkwamen, een
zoektocht begonnen bij overlevenden van Sonnenburg om te weten of haar
broer het overleefd had. Nadat duidelijk was heeft zij bij andere
overlevenden nagevraagd hoe haar broer geleefd had en in welke
omstandigheden hij overleden was.

Een zoektocht die herkenbaar is voor
vele nabestaanden die soms pas na maanden of jaren verdere info vernamen,
of die altijd in het ongewisse zijn gebleven over het lot van hun vader,
man, vrouw, broer of zus.
 
Henri de Beco van Luik, heeft in 1990 het notitieboek van z’n tante Marthe
overgemaakt aan José Gotovich, toenmalig directeur van het Cegesoma.

Daar
hebben we het opgepikt en met goedkeuring van Henri de Beco, de neef
gepubliceerd, samen met 4 brieven met getuigenissen van Louis Jones, Léo
Lacroix, Hoogvelst en Eugène Soumenkoff:
 

Henri de Beco, par Marthe de Beco – Sonnenburg, avec
témoiganges de prisonniers de Sonnenburg: Dautzenberg, Lacroix et Dubois
et lettres de –

Hanquet Emile et autres prisonniers de Sonnenburg,  Lacroix
Leo,

Soumenkoff Eugène,

Jones Louis en

Hoogvelst.
 

3.4. Mauroy Charles verhaalt over zijn gevangenissen en
Dachau, met een korte tussenstop in Sonnenburg:

Mes prisons et Dachau
 

3.5. Jean de Radigues de Chennevière doet uitgebreid verslag
van z’n doorgang in de gevangenissen, ondermeer ook in Sonnenburg en
Wolfenbüttel. Deze 2 hoofdstukken werden op getuigen.be gepubliceerd:

Mes prisons et mes bagnes.
 

4. De executie van Boerke Nijs
 

Zie

Boerke Nijs, uit “Ik was pas zes…toen de wereld in brand
werd geschoten“, Pierre Neuhard.
 
Boerke Nijs, nog altijd een taverne aan de Tervuurse poort in Leuven werd
onder de ogen van vrouw en z’n neefje Pierre Neuhard, die toen 6 jaar was,
vermoord. In Verbroken boeien van Achiel six wordt een kort uittreksel
gegeven uit een boekje van Pierrre Neuhard; We hebben het ook op
getuigen-site gepubliceerd. Het is ook Pierre Neuhardt die mede
initiatiefnemer is voor een gedenkplaats aan het huis van z’n ouders in
Tildonk,  Léon Neuhard en Hermandine Verjauw.
 

5. Regine Beer en Mala Zimetbaum
 
Nav het overlijden van Regine Beer hebben we enkele publicaties in
herinnering gebracht, ondermeer

het verhaal van Mala Zimetbaum  BRT 13/11/1994 – Vriend en
vijand – Geluidsopname (5 MB) – 6’30”.

Zie meer uitgebreide referentie op
:Regine
Beer, KZ A5148.

6. Scherven van de herinnering
 
Tot slot willen we de lezing aanbevelen van “Scherven van de oorlog, de
strijd om de herinnering aan WOII” van Bruno Benvindo en Evert
Peeters,  in opdracht van Cegesoma, 2011, uitgave de Bezige Bij en

Cegesoma, te bestellen: Lieve Maes of 02/556 92 07 en kost 16 &euro
portkosten inbegrepen.
 
Deze jonge wetenschappers analyseren haarfijn de tegenstellingen en myhes
in de opbouw van de herinnering van WO2, vertrekkend van d
herinneringsrituelen na wo1. In feite beschrijven zij de scherven van de
herinnering.
 

Een

Artikel van Bruno Benvindo geeft de positie weer van huidige
wetenschapper op geschiedenis, herinnering en gedenken met bv volgende
vraag als besluit: “Dans un pays où un habitant sur quatre est
d’origine étrangère, dont un sur dix n’a pas la nationalité belge et qui a
toujours fonctionné sur le modèle de la migration (interne ou externe),
cette absence ne peut que révéler les points aveugles de notre régime
mémoriel. Plutôt que de multiplier les raisonnements analogiques pour
démontrer que la Flandre était un espace multiculturel dès 1914-1918 ou
que la persécution des Juifs de Belgique n’est pas sans écho dans
l’exclusion d’autres populations aujourd’hui, n’est-il pas temps de mettre
aussi cette histoire-là au musée ?
Et,
surtout, est-il possible de le faire sans sombrer dans une concurrence
mémorielle qui reviendrait simplement à troquer (l’hommage à) un groupe de
victimes pour un autre ?.

Ja, zo
besluit Benvindo, Het verleden heeft een toekomst.
 

7.
Activiteiten
 

7.1. Op 7
en 8 mei  2014 gaat in  deSalle du Conseil FIAL, Collège
Érasme ,Louvain-la-Neuve een seminarie door over L’histoire
publique. Enjeux, pratiques et impact sur la formation universitaire des
historiens, inschrijvingen en info:

guy.zelis@uclouvain.be
 

7.2. Herinneringstour verzet in Brussel georganiseerd door
ondermeer de

Auschwitzstichting en de Louis Paul Boon kring op 4 mei 2014.
 

8. Artikel: Waarom werden Vlaamse collaborateurs milder gestraft?’
 
Een artikel waarin Koen Aerts aantoont dat de vlaamse collaborateurs
aanmerkelijk lichter werden bestraft dan de Waalse. Het het artikel is na
te lezen op

Apache – Koen Aerts.

“De repressie blijft,
zeventig jaar na het einde van de 2de wereldoorlog een uiterst omstreden
episode uit de vaderlandse geschiedenis. In 199 doorprikte Luc Huyse de
mythe dat de repressie een anti-Vlaamse wraakoefening was. In 2011 toonde
historicus Koen Aerts aan dat de repressie wel degelijk maat en einde had.
Nu poneert hij de stelling dat vlaamse collaborateurs merkelijk milder
gestraft werden dan de franstaligen. Tijd voor een sociale geschiedenis
van de repressie. Zo leidt Apache het artikel in.

Omdat de auteur
de actualiteit niet schuwt halen we de slotvraag van Apache en het
antwoord van de auteur aan:
 

Apache:

De N-VA heeft – net zoals de incivieken van toen – de vernietiging van de
Belgische staat in zijn programma staan.

Koen Aerts:
“Maar de N-VA is wel een democratische partij die zich – in
tegenstelling tot het Vlaams Belang – niet laat betrappen op nostalgie
naar meer autoritaire ideologieën. Wat de N-VA en de nazaten van de
collaborateurs wel gemeen hebben, is een zeker gevoel van revanchisme. De
partij cultiveert de idee dat de Vlamingen onrecht werd – en nog steeds
wordt – aangedaan. Dat was ook de kern van de amnestie-eis die het
naoorlogs Vlaams-nationalisme terug op de sporen heeft gezet. Op die
manier is de erfenis van de collaboratie en repressie, om het met Lode
Wils te zeggen, wellicht de belangrijkste motor of tenminste injectie van
het Vlaams separatisme geweest. De Vlaamse Beweging is van oordeel dat
België bij haar in het krijt staat en dat gevoel van misnoegdheid is een
belangrijke drijfveer voor het Vlaams-nationalisme.”

9. Een slotoverweging

Is het de ‘sociale genetica’ die maakt dat de betrokkenen in 400.000
collaboratiedossiers in België zich gereproduceerd hebben tot 1,2 miljoen
inwoners die het ‘revanchisme’ in de sociale genen hebben meegekregen en
liever in armoede hun gelijk nastreven en definitief van België afscheid
nemen dan hun eigen belangen politiek te valoriseren. En is het ook geen
zaak van geestelijke gezondheid van een samenleving om daar enige zorg aan
te besteden?

Zorg die begint met het geven van een toekomst aan het
verleden, dus aan de herinnering. Of is dit revanchistisch anti-belgicisme
geen elastiek die maar beperkt kan uitgerokken worden omdat ook de eigen
jongere generaties, zoals nu in Duitsland het geval is, de vraag naar het
wat en het waarom stellen, zowel van het nationaal-socialisme als van de
collaboratie. En zal de elastiek dan niet verfrommeld uitgerokkken raken
of met een pets terugspringen?

Met vriendelijke groeten,
 

Jan Hertogen,

www.getuigen.be