“Wat tijdens Vrouwendag dit jaar (de nationale Vrouwendag georganiseerd door Furia vzw op 11 november en waar Sarah Bracke samen met KU Leuven-docent Nadia Fadil keynote speaker was, red.) naar boven kwam, is de bezorgdheid over het klimaat van verrechtsing, waar heel veel verworven rechten rond vrouwen, anti-racisme en LGBTQ+, aangevallen worden. De verworven rechten brokkelen niet zomaar vanzelf af, maar er vinden doelbewuste aanvallen op plaats.”

“Neem de anti-gender mobilisaties wereldwijd, die zich ook tegen transpersonen richten. Dat zijn nieuwe ontwikkelingen die zorgwekkend zijn, politieke agenda’s die door grote mobilisaties, gelobby en macht ondersteund worden. Krachten die zich internationaal organiseren.”

“De verworven rechten brokkelen niet zomaar vanzelf af, maar er vinden doelbewuste aanvallen op plaats”

“Er zijn groepen die samenwerken over de landsgrenzen heen om in verschillende landen te proberen LGBTQ+-rechten tegen te houden. De mensen in Polen achter de LGBTQ+-free zones, de mensen in Hongarije achter Orbans agenda rond gender en seksualiteit en de mensen van La Manif pour tous in Frankrijk (waar honderdduizenden mensen op straat kwamen tegen gender) zijn allemaal in conversatie met elkaar. Zij zijn ook in conversatie met onze lokale Dries Van Langenhove en Schild en Vrienden. Daar worden bewuste aanvallen ontwikkeld om de klok terug te draaien als het op vrouwen- en LGBTQ+-rechten aankomt.”

“Ligt niet alleen aan extreemrechts”

“Al denk ik niet dat deze ontwikkelingen alleen door extreemrechts gedreven worden. Veel van het gedachtengoed dat we met extreemrechts associëren is eigenlijk al mainstream geworden.”

“Een duidelijk voorbeeld is het asielbeleid. Het is een recht dat ingeschreven staat in internationale verdragen die geratificeerd zijn door België, maar dat recht is toch volledig afgebrokkeld. Tot op het punt van criminalisering van mensen die proberen vluchtelingen te helpen. Het is niet dat er geen capaciteit is om vluchtelingen op te vangen, dat hebben we gezien met de vluchtelingen van de oorlog in Oekraïne.”

“In de samenzweringstheorieën over omvolking gaat het erom dat er niet genoeg witte baby’s geboren worden en dat er te veel niet-witte baby’s geboren worden in Europa”

“Dit zijn bewuste pogingen om Europa wit te maken of houden. We zien dit ook aan de nieuwe populariteit van samenzweringstheorieën over omvolking. Het onvermogen van velen om die samenzweringstheorieën te doorprikken, hun fascistisch karakter te herkennen (Umvolkung als idee werd door de Nazi’s ontwikkeld) en om een grens te trekken is frappant. Je ziet rectoren van Vlaamse universiteiten niet ingrijpen als er een boekvoorstelling van Filip Dewinter over omvolking op de campus plaatsvindt. Vanuit een feministische invalshoek is het belangrijk dat we hier het verband met gender en seksualiteit goed begrijpen.”

Omvolkingstheorie

“Want in de samenzweringstheorieën over omvolking gaat het erom, cru gezegd, dat er niet genoeg witte baby’s geboren worden en dat er te veel niet-witte baby’s geboren worden in Europa, in België, of in Vlaanderen, afhankelijk van de schaal waarover gesproken wordt. Omvolkings-samenzweringstheorieën zijn ingegeven door nationalistische of racistische demografische angsten die zich in eerste instantie op migratie focussen, maar meteen erachter zit alles wat met voortplanting te maken heeft. Want als je wil dat er meer witte baby’s komen en minder niet-witte baby’s, dan heb je het direct over de regulering van reproductie. Wie móét zich voortplanten, wie mag niet …?”

“Dat is globaal gezien een veld waar we veel backlash zien op dit moment, vooral als het gaat over het recht en de toegankelijkheid van abortus. Dat is een van de redenen waarom iedereen in de feministische beweging met argusogen keek naar wat er met Roe vs. Wade in de VS zou gebeuren. Want op het moment dat dit in de VS gebeurt, is dat voor de krachten die ook bij ons abortus willen terugdraaien – om verschillende redenen, waaronder ook die omvolkings-samenzweringstheorieën – een bevestiging dat de tijd daarvoor rijp is.”

“Om een voorbeeld te geven. Na de vernietiging van Roe vs. Wade zei de Republikeinse politica Mary Miller terwijl ze naast Trump op een podium deze vernietiging vierde: ‘This is a victory for white life’. Toen sociale media dit oppikten, verklaarde ze dat het om een verspreking ging, en dat in haar tekst ‘This is a victory for the right to life’ gestaan zou hebben. ‘The right to life’ was dus erg makkelijk ‘a victory for white life’ geworden.”

“We moeten er ons dus van bewust zijn dat een van de krachten achter het losschroeven van het recht op abortus – daar zitten ook meer moralistische en christelijke krachten achter – uit racistische hoek komt en om de daling van de geboortecijfers van witte baby’s draait. Als de toegang tot abortus geblokkeerd wordt dan zijn er meer witte vrouwen die zullen reproduceren. Er kunnen dan ook meer niet-witte vrouwen zijn die reproduceren, maar daar zijn weer ‘andere manieren’ voor om in te grijpen.”

“In Vlaanderen moeten we niet ver zoeken naar dit soort logica en we hoeven ook niet louter naar extreemrechts of rechts kijken. Denk aan de discussie die Connor Rousseau vanuit socialistische hoek aanzwengelde over dat sommige ouders beter belet moeten worden om nog kinderen te kunnen krijgen. We moeten die dingen met elkaar kunnen verbinden.”

“Zo’n discussie focust op extreme gevallen, maar als dat zou leiden tot een verandering van het wettelijk kader waarbij het mogelijk is om vrouwen te steriliseren tegen hun wil in, dan  schept dat een precedent waardoor dit soort van regulering van voortplanting op andere momenten voor andere vrouwen gebruikt kan worden. Dat zijn dingen die zorgwekkend zijn.”

“LGBTQ+-rechten werkpunt voor feministische beweging”

“Ik denk dat we ook heel goed in de gaten moeten houden wat er gebeurt rond de verworven rechten van LGBTQ+-personen. Je ziet nu onder andere aanvallen op de strijd voor transrechten en ook dit is internationaal gecoördineerd. In Vlaanderen hebben we er een aantal voorbeelden van gezien met Dries Van Langenhove en zijn vrienden. Maar je hebt bijvoorbeeld ook de TERF’s (de trans-exclusionary radical feminists), vooral in het VK, die zeggen dat er alleen ‘mannen’ en ‘vrouwen’ bestaan.”

“We redden het niet tegen die verrechtsing in te gaan als we als feministische beweging niet ook voor transrechten kunnen opkomen”

“Het is belangrijk dat feminisme als beweging zich transrechten eigen kan maken, en in sommige hoeken van de feministische beweging is dit nog een werkpunt. We redden het niet om tegen die verrechtsing in te gaan als we als feministische beweging niet ook voor transrechten kunnen opkomen.”

“We weten intussen dat gender veel complexer is dan m/v, en dan bedoel ik niet louter de complexiteit van processen van identificatie – die zien we op elk vlak, bijvoorbeeld waarom identificeert iemand zich Vlaming of Belg of Gentenaar of Europeaan? Ik doel hier evenzeer op de complexiteit van biologische sekse of geslacht.”

“De hedendaagse wetenschappelijke inzichten over geslacht vertellen ons dat er meer chromosomencombinaties zijn dan enkel XX en XY (bijvoorbeeld ook XXY, XYY, etc.), dat er een grote variatie is als het aankomt op de mate waarin hormonen geproduceerd worden, dat inwendige en uitwending geslachtsorganen niet altijd met elkaar overeenstemmen, en we weten al veel langer dat genetalia ambigue kunnen zijn. Biologisch gezien hebben we dus te maken met een grote geslachtsvariatie, die zich niet makkelijk in het binaire m/v laat duwen.”

“Statistieken tonen bijvoorbeeld dat er meer intersekse baby’s geboren worden dan mensen met rood haar. En doordat er de laatste jaren meer onderzoek is over topsport en geslacht, vaak naar aanleiding van topsporters over wie publiekelijk twijfel geuit wordt of ze wel of niet mogen meedoen aan de vrouwencompetitie, weten we dat bij vrouwelijke atleten er een bepaald percentage is dat inderdaad meer testosteron heeft dan gemiddeld.”

“Omgekeerd bij de mannen in topsport zien we dat een gelijkaardig percentage minder dan gemiddeld testosteron heeft. Het idee dat het niveau van testosteronproductie je toegangsticket zou zijn voor de mannencompetitie, is een populair idee waar geen wetenschappelijke onderbouwing voor is.”

“Het politieke verhaal dat je ‘of man of vrouw’ bent, met niets ertussenin, klopt niet met onze wetenschappelijke kennis. Er zijn allerlei andere variaties, en die zijn er altijd geweest, alleen worden die gendermogelijkheden nu meer zichtbaar gemaakt en worden er ook termen voor opgeëist, zoals non-binair of intersekse.”

“Historisch gezien heeft het feminisme een cruciale strijd geleverd om de keurslijven van gender open te trekken. Het is belangrijk dat deze strijd niet stopt bij de bestaande feministische verworvenheden maar dat er werk gemaakt wordt om goede coalities met de transbeweging en interseksebeweging te ontwikkelen.”

Kapitalistische systeemcrisis en nationalisme

“Eén manier om de huidige toestand te begrijpen is door te kijken naar de verworvenheden van vrouwenbewegingen die nu in vraag gesteld worden. Een andere manier is door te kijken naar de crisissen die nu heel erg spelen.”

“We zitten midden in een klimaatcrisis en een crisis van het kapitalisme. Die laatste wordt soms benoemd als ‘toenemende precariteit’, ‘energiecrisis’, of ‘armoede’, maar ik vind dat we daar andere namen voor moeten bedenken. Het is een systeem dat die armoede produceert, dat de huisvestingscrisis produceert, dat die precariteit en energiecrisis produceert.”

“Het gevolg is een systeem dat om te overleven als een gek aan het zoeken is naar nieuwe terreinen om uit te buiten, zoals een vampier op zoek naar nieuw bloed”

“Dat kapitalistische systeem heeft steeds maar nieuwe terreinen nodig om uit te buiten en waarde te onttrekken. De natuur komt aan de grens van hoeveel je daar kan uitbuiten. Historisch gezien waren de kolonies een plek bij uitstek voor dat systeem om uit te buiten, maar dat is gedeeltelijk veranderd met de dekolonisering. Reproductieve arbeid van vrouwen is een ander terrein van historische uitbuiting dat er ondertussen anders uitziet, dankzij de vrouwenbeweging. Het gevolg van dit alles is een systeem dat, om te overleven, als een gek aan het zoeken is naar nieuwe terreinen om uit te buiten, zoals een vampier op zoek naar nieuw bloed.”

“Daarnaast hebben we een crisis van nationalisme, xenofobie en racisme. Al krijgen deze ook vreemde namen zoals de ‘vluchtelingencrisis’, of de ‘migratiecrisis’. We kennen historische periodes met meer migratie dan nu, en de meeste vluchtelingen worden buiten Europa opgevangen, maar toch probeert men ons te doen geloven dat migratie het probleem zou zijn.”

“Terwijl het probleem werkelijk een soort terugval is op het idee dat als het in heel de wereld zo slecht gaat, we het beste een kleine groep ‘wij’ kunnen beschermen en die ‘wij’ is geracialiseerd als wit, Europees, of zelfs concreet als ‘Vlaams’. Die ‘wij’ wordt zo klein mogelijk gemaakt om, in het licht van al die crisissen, de ‘eigen’ groep te beschermen en tegelijkertijd anderen uit te sluiten en brede solidariteit onmogelijk te maken. En dat is een vorm van fascisme, waarin alles heel erg hiërarchisch bekeken wordt en waarin ongelijkheid goedgepraat wordt.”

Wat kan de feministische beweging doen?

“De vraag is wat we als feministen in dat landschap van ernstige systeemcrisissen kunnen doen? Ik denk dat we alvast twee zaken moeten doen, die misschien gelijkaardig klinken maar niet precies hetzelfde zijn.”

“Ten eerste, het is al vaker gezegd, we moeten nieuwe vormen van solidariteit ontwikkelen. Vanuit de vrouwenbewegingen hebben we historisch gezien ervaring met wat het betekent om solidariteit te ontwikkelen. Nu moeten we in een hogere versnelling gaan en dat wil ook zeggen: nieuwe samenwerkingsvormen aangaan met andere groepen die het moeilijk hebben, met andere bewegingen. In dat grote kader worden we soms uit elkaar geduwd of tegen elkaar uitgespeeld en daar moeten we ons van bewust zijn.”

“Feminisme kan analyses bieden die macht en structuren centraal stellen en we moeten mensen uit dat verlammende isolement halen door gemeenschap te creëren”

“En ten tweede moeten we nieuwe vormen van gemeenschap, van commons, ontwikkelen. We leven nu in de ruïnes van meer dan een halve eeuw neoliberalisme aan de macht, met als gevolg dat ons gevoel voor gemeenschap, en concrete praktijken om gemeenschap te maken, in verre mate afgebrokkeld zijn. In een neoliberaal wereldbeeld komt het individu centraal te staan, en ook individuele verantwoordelijkheid. Alles wat jou overkomt heb je aan jezelf te danken. Dit soort van isolement kan het leven erg zwaar maken om te dragen.”

“Deze ideologie heeft als een bijl ingehakt op het sociale weefsel, en heeft ons als samenleving ook in grote mate ‘ongeletterd’ gemaakt als het over macht en structuren gaat. Als je enkel op het individu focust, dan zie je de machtsstructuren niet meer. Feminisme heeft hier een grote rol te spelen: wij hebben analyses te bieden die macht en structuren centraal stellen, en we moeten mensen uit dat verlammende isolement halen door meer gemeenschap te creëren.”

“We moeten de notie van ‘zorg’ uitbreiden”

“Een waarde die centraal moet staan in die gemeenschap is zorg. Binnen de vrouwenbeweging hebben we ervaring met het ontwikkelen van een politiek en nieuwe praktijken van zorg. We weten wat goede zorg vergt. Toen de pandemie begon, werden eindelijk de essentiële beroepen benoemd: zorgberoepen.”

“We hebben feministische politiek die op zorg geënt is in eerste instantie ontwikkeld in relatie tot reproductieve arbeid. Het is tijd om de notie van ‘zorg’ uit te breiden. Als er iets is wat al deze crisissen nodig hebben, dan is het zorg. Zorg voor vluchtelingen, zorg voor zij die volledig in de precariteit leven, zorg voor de planeet en uiteraard de klassieke zorg van de reproductieve arbeid.”

“Een zorg-economie, waar het grootste deel van het budget dus naar zorg gaat. Denk aan de financiering van de kinderopvang. Is zorg voor de volgende generatie, ook gegeven deze crisissen, niet het allerbelangrijkste? Toch blijven er enkel kruimels over voor deze sector.”

“Hoe ziet een zorg-economie er dus uit? Hoe kunnen middelen eerlijker verdeeld worden? Wat betekent het om voor de aarde te zorgen? Wat betekent het om voor elkaar te zorgen op een manier waarin gendergerelateerd geweld en femicide in de kiem gesmoord worden?”

“Dit gaat over waarden. Solidariteit en gemeenschap creëren zijn cruciaal, maar we moeten evenzeer stilstaan bij de waarden waarin die solidariteit en gemeenschap geworteld zijn. Zorg is zo’n waarde – zorg voor iedereen, zonder muren te bouwen rond een kleine ‘wij’-groep, zodat niemand uit de boot valt.”

“Rechts biedt een soort fascistisch antwoord op deze crisissen”

“Want de effecten van de systeemcrisis zullen zich in de komende tijd alleen maar sterker doen voelen. De klimaatcrisis bijvoorbeeld gaat nu heel snel. Dit is een crisis die nog meer economische crisissen met zich mee zal brengen en grote migratiestromen op gang gaat brengen.”

“Tegelijkertijd zien we dat rechts kapitaliseert op deze crisissen, en er een soort fascistisch antwoord op biedt dat potentieel vele mensen aantrekt: het creëren van een kleinere ‘wij’-groep die enkel hun eigen hachje redden. Dat is een simpel en overzichtelijk antwoord: een exclusieve reddingssloep organiseren voor een kleiner groepje mensen in plaats van de koers van de boot radicaal om te gooien.”

“Eisen mogen niet op niveau ‘gelijk loon = gelijk werk’ blijven steken”

“Het is belangrijk dat we als vrouwenbeweging een antwoord hebben op dát niveau. Gelijk loon voor gelijk werk eisen is ook belangrijk, maar onze eisen kunnen niet op dit niveau blijven steken. We moeten ons feminisme articuleren op schaal van de systeemcrisissen, dat een ander, minder destructief, samenlevingsmodel ontwikkelt, op een inclusieve manier.”

“Waar vervolgens nog de grote strijd is, is om dit naar een politiek niveau te vertalen, zodat we ook een parlement en een staat hebben die zaken anders beginnen in te richten. Daar zitten we nog niet. Met de woorden van Tithi Bhattacharya, één van de auteurs van Feminism for the 99%: “This crisis, beyond the shadow of a doubt, has shown us that it is care work that makes all work possible. Our job now is to ensure that all politics become the politics of care.””