Het laatste strijdpunt – de weerstand van Washington tegen de erkenning van een Palestijnse staat via de Verenigde Naties deze maand – is slechts een van de vele kwesties, die variëren van hoe te reageren op de zogenoemde ‘Arabische Lente’ tot de olieprijs.

Al voor 9/11 verloor Washington geloofwaardigheid voor de Saoedi’s, toen Israël verzoeken van toenmalig president George W. Bush negeerde om de repressie tijdens de tweede Palestijnse intifadah te verminderen, zegt voormalig ambassadeur Chas Freeman. Hij was topdiplomaat in Riyad tijdens de eerste Golfoorlog in de vroege jaren negentig.

Freeman sprak deze week tijdens een forum over de Amerikaans-Saoedische relaties, dat mede gesponsord werd door de Carnegie Endowment for International Peace en het Gulf Research Center in Dubai.

Palestijnse staat

Gregory Gause, een politicoloog aan de Universiteit van Vermont, deelde de mening van Freeman. “De relatie is nu meer gebaseerd op gezamenlijke belangen en minder op een gedeeld wereldbeeld”, zei hij. “Wat de landen bij elkaar houdt, is een gebrek aan een alternatief.”

De wrijving tussen beide landen bleek ook deze week, toen prins Turki al-Faisal, de voormalige directeur van de veiligheidsdienst in Saoedi-Arabië die ook ambassadeur in de VS was tussen 2005 en 2007, een opiniestuk in de New York Times schreef met de titel “Veto a State, Lose an Ally” (Veto een staat, verlies een bondgenoot).

Als Washington het Palestijnse verzoek om lid te worden van de VN niet steunt, “zal Saoedi-Arabië niet langer in staat zijn met Amerika samen te werken zoals dat in het verleden gebeurde”, schreef hij.

Een veto, waarschuwde hij, zal niet alleen “vergaande negatieve consequenties” voor de Amerikaans-Saoedische betrekkingen hebben, maar zal ook de Amerikaanse relaties met de moslimwereld “ondermijnen”, Iran meer macht geven en een bedreiging vormen voor de regionale veiligheid.

Sovjet-communisme

De Saudisch-Amerikaanse relaties dateren uit 1930. Ze werden versterkt tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen Franklin Roosevelt de Saoedische defensie “vitaal” noemde voor Amerika, en in de eerste periode van de Koude Oorlog. De relatie verzekerde de VS Van olie uit Saoedi-Arabië.

Met uitzondering van de Saoedische deelname aan het Arabische olie-embargo in 1973 hebben beide landen nauw samengewerkt bij diverse kwesties. Dat gebeurde vooral in de jaren tachtig, toen Saoedi-Arabië de zogenoemde “Reagan-Doctrine” meefinancierde. Doel was het omverwerpen van de ogenschijnlijk pro-Sovjetregeringen in Centraal-Amerika, Zuidelijk Afrika en Afghanistan.

In de vroege jaren negentig was Saoedi-Arabië de uitvalsbasis voor de Amerikaanse troepen die het Iraakse leger uit Koeweit verdreven. Tot kort na 9/11 was er een aanzienlijk aantal Amerikaanse militairen in Saoedi-Arabië.

De relatie leed echter onder een aantal affaires uit de eerste jaren van de regering-Bush. Bovendien was de toenmalige kroonprins Abdullah teleurgesteld over het kennelijk onvermogen van de VS om de Israëlische acties in de Palestijnse gebieden tegen te gaan. Het feit dat vijftien van de negentien kapers van 9/11 Saoedi’s waren, zorgde voor een storm van negatieve publiciteit, vooral over de mate waarin vanuit Saoedi-Arabië steun zou worden gegeven aan Al Qaeda en andere gewelddadige islamistische bewegingen.

Strijd tegen terrorisme

De bilaterale spanningen namen verder toe toen de regering-Bush niet positief reageerde op Abdullahs vredesplan voor Israël, een plan dat was goedgekeurd door de Arabische Liga tijdens een top in Beirut in 2002. In 2003 volgde de Amerikaanse invasie in Irak. Riyad was fel tegen deze invasie, omdat het – terecht – vreesde dat het verdwijnen van Saddam Hoessein de regionale macht van Iran zou versterken.

Van de drie kwesties die zich na 9/11 aandienden, leidde er maar een tot een verbetering van de bilaterale betrekkingen: de samenwerking in de strijd tegen het terrorisme en Al Qaeda.

“Er worden niet alleen terroristen vermoord, ze vallen ook de terroristische ideologie aan”, zei Freeman. “Op dat gebied bloeit de relatie.”

Er blijven echter diverse strijdpunten over. Hoewel President Barack Obama herhaaldelijk lof heeft uitgesproken voor het Arabische vredesinitiatief – zoals het plan van Abdullah wordt genoemd – slaagde hij er niet in de Israëlische premier Benjamin Netanyahu zo ver te krijgen het te accepteren als basis voor onderhandelingen met de Palestijnen.

Obama’s plan om bijna alle Amerikaanse militairen terug te trekken uit Irak voor het einde van dit jaar, zal volgens de Saoedi’s waarschijnlijk de Iraanse invloed in de regio consolideren.

“De bufferstaat Irak bestaat niet meer”, zei Mustafa Alani, directeur van het Veiligheids- en Terorrismeprogramma van het Gulf Research Center. Teheran vormt volgens hem zowel een “strategische als interne bedreiging” voor de Saoedi’s.

Arabische Lente

De Arabische Lente van begin dit jaar komt daar nog bij. Abdullah zou zich naar verluidt persoonlijk aangevallen hebben gevoeld door de druk van Obama op de Egyptische president Hosni Moebarak om af te treden. Washington en Riyad ruzieden publiekelijk over de onrust in Bahrein, waar de in meerderheid sjiitische bevolking zich keerde tegen de soennitische monarchie.

“De meningsverschillen tussen Saoedi-Arabië en de VS over de richting die de Arabische wereld moet inslaan, verscherpen zich”, zei Freeman. Hij zei zich ook zorgen te maken over de invloed van de groeiende islamofobie in de VS en het Westen op de betrekkingen met Riyad.

Daarnaast gaf Saoedi-Arabië miljarden dollars hulp aan andere monarchieën en conservatieve regimes in de regio. Ook werd eerder dit jaar 130 miljard dollar aan binnenlandse subsidies aangekondigd, om onrust in het land te voorkomen. Die uitgaven kunnen leiden tot hogere olieprijzen, zei Gause. “En olie kan leiden tot meer spanningen in de toekomst.”

De meeste waarnemers wijzen erop dat Riyad nog steeds Amerikaanse wapens koopt. Eind vorig jaar bestelde Saoedi-Arabie nog voor 60 miljard dollar geavanceerde militaire vliegtuigen in de VS, die geleverd moeten worden over een periode van twintig jaar. Ook koopt het land nog steeds dollars aan. Dat zou erop wijzen dat de fundamenten van de relatie tussen beide landen deels nog steeds in tact zijn.

Washington moet echter niet overmoedig zijn, zei Freeman. Riyad kijkt steeds meer naar het Oosten, vooral als het gaat om commerciële relaties.