Terwijl de humanitaire noden in Irak na bijna negen jaar oorlog en bezetting bijzonder acuut zijn, besteedt de mainstreampers en de publieke opinie vandaag bijzonder weinig aandacht aan deze ‘vergeten oorlog’. De dodenteller staat ondertussen op meer dan 1,4 miljoen en volgens cijfers van de Verenigde Naties is één Irakees op de zes intern of in het buitenland op de vlucht.

Onder de huidige bezetting hebben de Iraakse intellectuele klasse en technische kaders enorm te lijden onder systematische intimidatie, ontvoeringen en moordpartijen. Ongeveer 470 Iraakse academici kwamen gewelddadig aan hun einde.

Daarom organiseert de UGent in samenwerking met enkele Belgische ngo’s en het BRussells Tribunal, van 9 tot 11 maart een seminarie dat het voortdurende geweld tegen Iraakse academici in de internationale schijnwerpers plaatst.

Samen met de vernietiging van de Iraakse onderwijsinfrastructuur, heeft de repressie tot een ongeziene vluchtelingenstroom van ‘s lands middenklasse geleid. Hierdoor is de belangrijkste motor van vooruitgang en ontwikkeling onder druk komen te staan.

Maar waarom staat die middenklasse onder druk? Wiens belangen worden zo gediend? DeWereldMorgen.be vroeg het aan Sami Zemni, als hoogleraar aan de UGent gespecialiseerd in het Midden-Oosten en medeorganisator van het seminarie.

Sami Zemni: “De Iraakse middenklasse speelt een cruciale rol om het geheugen van een eengemaakt Irak levendig te houden. Als dat wegvalt, opent dat de deur voor groeperingen die zich op basis van etnie of religie definiëren in plaats van het universele en inclusieve begrip van burgerschap.”

Waarom een steunbetuiging aan Iraakse academici? Is de situatie voor academici daar dan zoveel erger dan pakweg in Afghanistan of Ethiopië?

Sami Zemni: “Uiteraard zijn er ook andere landen waar academici in zware problemen leven. Maar Irak kampt met een specifieke en schrijnende problematiek. Een bewuste politiek van geweld tegen academici, intellectuelen en de opgeleide middenklasse in het algemeen, maakt deel uit van de Iraakse humanitaire crisis.”

In het document over de inhoud van het seminarie staat: ‘De klemtoon van dit seminarie ligt op de vernietiging van de intellectuele klasse door de bezetter en is hierdoor een perfecte illustratie van de doelstellingen van de vele oorlogen die de voorbije jaren en ook vandaag gevoerd worden door de Verenigde Staten.’ Wat zijn die doelstellingen volgens u?

Sami Zemni: “Dat zijn er veel. Via die oorlogen, onder de paraplu van de War on Terror, tracht de VS haar statuut van grootste wereldmacht te bestendigen. Daarvoor heeft de VS vele paden bewandeld. Een van die wegen was de uitholling van de Iraakse staat.”

“Vele academici en specialisten van de regio vrezen dat er een beleid wordt gevoerd om te beletten dat Irak in plaats van een sterke, eengemaakte staat een lappendeken van sektarische horigheden wordt. Geweld tegen de opgeleide middenklasse past perfect in die strategie. Raymond Baker, een van de sprekers op het seminarie, heeft daar een schitterend boek over geschreven: Cultural cleansing in Iraq. Hij vergelijkt het geweld tegen Iraakse academici met een etnische en culturele zuivering.”

Van wie gaat dat geweld dan uit?

Sami Zemni: “Dat is een van de vragen die we stellen in ons charter (nvdr: The Ghent Charter in Defense of Iraqi Academia vormt de inhoudelijke basis voor het seminarie). We eisen een onafhankelijk internationaal onderzoek naar die buitengerechtelijke moorden. We zijn er van overtuigd dat in de eerste plaats Iraakse milities verantwoordelijk zijn, maar er zijn voldoende aanwijzingen dat die gestuurd worden door Amerikaanse belangen.”

“Hoe komt het dat de veiligheidssituatie in Irak nog altijd niet verbeterd is? Wie heeft daar belang bij? Amerika draagt als bezetter een zware verantwoordelijkheid in het handhaven van de veiligheid en moet zo snel mogelijk rekenschap afleggen voor de huidige situatie in Irak.” 

Het charter vraagt aan de Europese regeringen om asiel te verlenen aan Iraakse academici. Gebeurt dat dan niet?

Sami Zemni: “Dat gebeurt veel te weinig. We botsen al op een administratieve mallemolen om Iraakse academici naar hier te krijgen voor ons seminarie. Zij ondergaan een lijdensweg om een visum te krijgen, laat staan dat ze in aanmerking komen voor een asielprocedure.”

“Nochtans heeft de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, de UNHCR, recent haar afkeuring uitgesproken over de gedwongen terugkeer van Iraakse vluchtelingen vanuit Zweden, Engeland, Duitsland en nog andere Europese landen. Omdat de veiligheidssituatie daar allesbehalve rooskleurig is.” 

“We beschouwen onszelf als open en democratisch en we denken dat we een open asielprocedure hebben voor politieke vluchtelingen. Maar niets is minder waar. Vooraleer je daarvoor in aanmerking komt, moet je zo veel bewijzen voorleggen, wat vaak te moeilijk is.”

Het charter roept universiteiten wereldwijd op om met Iraakse onderwijsinstellingen samen te werken. Als het al zo moeilijk is om een seminarie met Iraakse academici te organiseren, hoe moet die duurzame samenwerking dan verlopen?

Sami Zemni: “Mocht er een institutionele samenwerking zijn en als universiteiten zich borg stellen, zou die uitwisseling waarschijnlijk vlotter plaatsvinden. Een van de doelstellingen van het seminarie is om te kijken hoe we concreet kunnen samenwerken. We gaan uitpluizen hoe we beurzen kunnen vinden voor studenten, hoe we wetenschappelijke informatie kunnen delen, hoe we de internationale mobiliteit van academici kunnen ondersteunen, enz.”

“Laten we ook niet vergeten dat veertig procent van de Iraakse academici op de vlucht is. Die mensen zitten overal verspreid. De meesten van hen leven in erbarmelijke omstandigheden en hebben niet de mogelijkheid om hun vaardigheden uit te oefenen. Als zij ooit naar Irak terugkeren, zouden wij de voorwaarden om hun beroep uit te voeren, kunnen faciliteren.”

Hebben de – onlangs opgeheven – VN-sancties voor Irak een invloed gehad op het onderwijs?

Sami Zemni: “Absoluut. De hele embargopolitiek van de jaren negentig (nvdr: opgelegd na de invasie van Koeweit door Saddam Hoessein op 6 augustus 1990) heeft Irak sterk afgetakeld. Irak had een van de meest performante onderwijssystemen van de regio. Door een samenloop van omstandigheden, het embargo en de opeenvolgende oorlogen, is de kwaliteit van het onderwijs de dieperik ingetuimeld.”

Hoe schat u de toekomst in voor Iraakse academici?

Sami Zemni: “Die toekomst is een zaak van de hele Iraakse bevolking. Voorlopig zie ik niet in hoe daar een degelijke regering kan komen die het land op een menselijke manier samenhoudt. Te meer omdat die regering is samengesteld op basis van richtlijnen die uit de VS en Iran komen, niet vanuit het Iraakse volk zelf.”

“Momenteel wordt het onderwijs op een problematische manier heropgebouwd. Aan de universiteiten klagen mensen over discriminatie. Benoemingen gebeuren niet meer op basis van verdienste en kennis, maar op basis van afkomst en etnie. Wij wijzen elke discriminatie op basis van gender, etnie of religie radicaal af. We veroordelen ook de massale diplomafraude”

Wat hoopt u met het driedaagse seminarie te bereiken?

Sami Zemni: “Wij willen vooral een positieve bijdrage aan het debat leveren. De eerste twee dagen zal de problematiek van de Iraakse academici geduid worden. Zonder die duiding kan je geen degelijke oplossingen voorstellen. Bovendien denk ik dat in het Westen de omvang van de problemen in Irak serieus onderschat worden.”

“De derde dag is voor ons de belangrijkste. Dan gaan we op zoek naar remedies en aanbevelingen. We willen een aanzet geven om het hoger onderwijs in Irak uit het slop te helpen. Daarvoor hebben we internationale specialisten uitgenodigd. De vakbewegingen, ngo’s die met Irak begaan zijn en ook UNESCO zal een afvaardiging sturen.”

“De tijd om louter onderzoek te besteden aan dit urgente probleem is al lang verstreken. De pijnpunten moeten dringend in kaart worden gebracht en schreeuwen om een oplossing. We weten bijvoorbeeld nog steeds niet waar ter wereld die gevluchte academici zich nu precies bevinden, wat hun noden zijn en welke moeilijkheden zij ondervinden.”

“Er is nog steeds geen coherente coördinatie tussen de verschillende belanghebbende organisaties die zich met Irakese academici bezighouden. Welnu, wij zouden daar graag enige vooruitgang in willen boeken. Wishful thinking misschien, maar niets doen voor onze Irakese collegae is geen optie. Wij kunnen dus niet lijdzaam blijven toezien hoe het hele onderwijssysteem in Irak wordt ontmanteld.”