SAHIM OMAR KALIFA: Indrukwekkend debuut Zagros

Sahim Omar Kalifa: “Zagros staat heel dicht bij mij”

Na tal van internationaal bekroonde kortfilms maakt de Vlaams-Koerdische filmmaker Sahim Omar Kalifa zijn langspeeldebuut met een emotionele mokerslag. Via het gedoemde liefdesverhaal van een Koerdische herder en zijn vrijgevochten vrouw snijdt 'Zagros' thema's als migratie, wurgende familiale en sociale druk, gekrenkte familie-eer en obsessionele achterdocht aan. Een menselijke, spannende, intense, prangende en persoonlijke prent. Terecht bekroond met de Grand Prix van Film Fest Gent.

woensdag 8 november 2017 22:16
Spread the love



SAHIM OMAR KALIFA: Op de set

Na drie beresterke kortfilms (Baghdad Messi, Bad Hunter en Land of Heroes) gold Sahim Omar Kalifa (° 1980) als potentieel een van de meest talentrijke Vlaamse filmmakers.

Die reputatie lijkt hij met Zagros, zijn Grand Prix-winnaar van Film Fest Gent, waar te maken. Dit langspeeldebuut  is een aangrijpend gedoemd liefdesverhaal dat verankerd is in de Koerdische roots van de cineast. Zagros “staat dicht bij mij maar is niet autobiografisch” benadrukt de regisseur en “mogelijk is mijn volgende een volledig Vlaamse film.”

Sahim Omar Kalifa wil immers gelabeld worden als filmmaker en niet als Koerdisch filmmaker. Terecht want hij is een volbloed auteur met visuele flair, gevoel voor mise-en-scène, een stevige acteursregie, oog voor details en vooral het vermogen om meeslepende verhalen te vertellen.

 

Immersieve cinema

Dat doet hij via een poëtische variant van immersieve cinema. Zagros dompelt ons onder in de geest en het verwarrende traject van een Koerdische herder (Zagros) die meegevoerd wordt door een emotionele rollercoaster wanneer zijn zwangere vrouw Havin door zijn familie wordt beschuldigd van overspel en samen met hun negenjarige dochter naar het westen vlucht. Zagros gaat haar achterna en begint, opgehitst door zijn vader, te twijfelen. De verwarring wordt totaal wanneer hij in België ook in de greep van jaloezie geraakt.

“Onze betrachting was om het publiek volledig te doen inleven in de persoon van Zagros en op die manier zijn leven, zijn dilemma’s en zijn manier van denken te begrijpen,” stelt Sahim Omar Kalifa, “door erg dicht bij het mannelijke hoofdpersonage te blijven wilden we zijn twijfels, paranoia, liefde en jaloezie laten echoën in de gedachte van de kijker.”

 

 

Menselijke melodrama

Resultaat is een sterk vertolkt en (door Ruben Impens) fraai in beeld gebracht sober maar authentiek melodrama dat individuen laat botsen met een groep en progressieve vrouwen met conservatieve mannen maar vooral focust op de emoties, verlangens, dromen, angsten, ideeën en waanbeelden van mensen. Een gesprek met een filmmaker die naar zijn geboortegrond trok om een universeel verhaal te vertellen. Een verhaal dat voldoende persoonlijk is om er een eigen identiteit mee te claimen.

 

Je bent geboren in Koerdistan.

Sahim Omar Kalifa: “In Iraaks Koerdistan wel te verstaan, niet in Turks Koerdistan. Mijn dorpje lag wel dicht bij de Turkse grens, vlakbij Zakho. Mijn familie kwam uit Turkije maar is daar tijdens de genocide vertrokken. Heel veel Armeniërs en Koerden zijn toen naar Zakho gegaan, een heel grote stad die vlak aan de grens met Turkije ligt in het uiterste noorden van Iraaks-Koerdistan, in de Iraakse provincie Duhok. De stad is even groot als Gent en heeft een belangrijke positie in de economie van de Koerdische regering. Het is een cruciaal handelsknooppunt, met heel veel verkeer, waar ook olievelden zijn ontdekt. Alhoewel het een heel rijke stad is blijft ze minder bekend.”

 

De vlucht richting België

Hoe ben je uiteindelijk in België beland?

“Ik stam uit een heel politieke familie. Veel familieleden waren actief bij de Koerdische partij en dat is de reden waarom mijn vader in 1996 het land moest verlaten. Zijn politiek engagement maakte het gevaarlijk voor ons en ik kreeg het daardoor ook moeilijk om een goede job te vinden. Toen in 1999 mijn moeder en mijn twee broers hem naar België volgden bleef ik alleen achter. Omdat ik net meerderjarig was geworden kon ik toen immers geen visum krijgen.

Na een tijdje als boekhouder te hebben gewerkt besloot ik in 2001 om ook naar België te trekken. Maar die reis verliep niet gemakkelijk. Ik ben op de illegale manier naar hier gereisd en wat ik daarbij heb meegemaakt is materiaal voor 100 films! Het was zo extreem dat ik me vaak afvroeg waarom ik het risico had genomen, waarom ik mijn leven op het spel zette om naar hier te komen.

De smokkelaars zijn geen vriendelijke mensen en ze willen enkel geld verdienen. Ze zeggen je dat je heel comfortabel achter de chauffeur zal zitten terwijl je rustig kan eten en drinken; maar uiteindelijk blijkt dat je met 40 mensen in een laadbak bent gedropt voor een hele lange reis. Niemand had gezegd hoeveel eten je moest meenemen zodat alles al na een dag op was.

Het is een heel moeilijke reis met Afrikanen, Afghanen, Irakezen en Koerden die elkaar niet kennen. Iedereen is kwaad op zichzelf en de anderen, ergert zich aan elkaars lawaai, moet zijn behoeften in die beperkte ruimte, kortom: het is een ware hel! Wanneer ik dat allemaal vooraf had geweten, dan was ik er waarschijnlijk niet aan begonnen. Maar ondertussen heb ik hier iets opgebouwd zodat die beproeving natuurlijk wèl de moeite is geweest.”

Die helse ervaring heb je maar beperkt gebruikt voor Zagros.

“De film gaat niet over zogenaamde illegalen of over de tocht van vluchtelingen naar België en daarom tonen we de trip niet uitgebreid. We overwogen even om de reis iets meer aan bod te laten komen maar merkten dat het enkel afleidde. Het traject van ons hoofdpersonage is al intens en complex genoeg.

Het was natuurlijk wel belangrijk om aan te geven dat het moeilijke en lange reis is. Wanneer Havin tegen haar man Zagros zegt dat ze een miskraam heeft gehad weten we hoe zwaar de reis was. En Zagros gelooft Havin omdat hij ook zo’n moeilijke reis heeft doorgemaakt.”

Dat moet je als filmmaker voor moeilijke keuzes hebben geplaatst want inkorten mag dan beter zijn voor het verhaal, het geeft ook meer de indruk dat de reis eigenlijk wel meevalt.

“De montage was inderdaad niet evident en we hebben gewerkt met geluidseffecten om een impressie van de voortschrijdende tijd, en het vervagen van dag en nacht, weer te geven. Maar ik denk dat de kijkers wel beseffen hoe precair en gevaarlijk de onderneming is. Het is niet de film Zagros die hen dit duidelijk moet maken, het is al vaak genoeg in de media geweest.”

 

Het traject van de filmmaker

Even terug naar je eigen traject, hoe ben je uiteindelijk filmmaker geworden?

“Als zes-, zevenjarige was ik een prima tekenaar. Wanneer we op school een mooie tekening van Sadam Hoessein maakten kregen we goede punten. Ik ben blijven tekenen tijdens mijn schooltijd en daarna begon ik foto’s te maken. Analoge foto’s. Die moesten ontwikkeld worden en omdat er zelfs in de stad geen labo was werden de filmrolletjes telkens naar Mosul gestuurd.

Dat duurde twee weken en tekens ik de prints ging ophalen was het feest in het dorp omdat iedereen ze wou zien. Digitaal zie je nu meteen wat je gedaan hebt, maar toen merkte je pas veel later dat een beeld wazig was of de kadrering fout. Ik maakte tegen betaling foto’s van mensen, al deed ik dat eerder omwille van het plezier dan omwille van het geld.

Het leverde me passie voor fotografie en inzicht in compositie en belichting op. Na tekenen was fotografie een volgende stap richting cinematografie. Toen ik film ontdekte begon ik mijn liefde voor het medium te beleven door te experimenteren met kortfilms. Dat was nog tijdens de periode 1993-1999 in Irak. Toen ik in België aankwam ontdekte ik dat er zoiets als een filmschool bestond.

Ik bood me aan in het Brusselse Sint-Lukas om een opleiding als cameraman te volgen. Wat ik niet wist was dat ze de richting cinematografie daar niet hebben. “Dan moet je naar het RITCS gaan” zei Marc Didden. “Maar ik kan ook goed verhalen vertellen,” was mijn reactie en ik ben aan Sint-Lukas gebleven. Toeval dus maar ook een geluk want achteraf bleek dat ik meer talent heb als regisseur dan als cameraman.”

 

Persoonlijk maar niet autobiografisch

Wat zette je aan om met Zagros dit verhaal te vertellen van een Koerdische herder die zijn vrouw achterna trekt richting België?

“Heel veel verschillende elementen. Ik maak nooit een autobiografische film maar ik draai wel films die heel dicht bij mijn leven staan. Zelf heb ik heel veel keuzes moeten maken onder druk van maatschappij, familie en traditie. Beslissingen die dus niet 100% van mij waren en waarbij het als individu moeilijk was om te bepalen of die beslissing goed of slecht was. De impact van die pressie boeit me.

Net als de vrijgevochten vrouwen die ik in mijn geboortestreek leerde kennen. In 1991 zakten er immers regelmatig vrouwelijke Koerdische strijdster af naar mijn dorp. Een dorp dat heel conservatief was, met vrouwen die thuis bleven en eten maakten, wat zorgde voor een sterk contrast. De vrouwen hadden bij de rebellen even veel of meer macht dan de mannen terwijl dat in ons dorp helemaal anders was. Zij moedigden ‘onze’ vrouwen ook aan om hun voorbeeld te volgen en meer macht te eisen.

Door hun rebels en afwijkend gedrag ontstond in mijn hoofd een romantisch beeld van die vrijgevochten vrouwen. Daarom wou ik er altijd al een film over maken. Bovendien las ik ooit een artikel waarin iemand zei ‘ik ben niet bang van de toekomst, ik ben bang van mijn verleden’. Wat voorbij is kan ik niet herstellen terwijl ik voor de toekomst perfect weet wat ik moet doen. Nog een ander thema is de natuur. Ik ben altijd een natuur-fanaat en ook voor Zagros zijn de natuur en het landschap erg belangrijk. Dat versterkt zijn ontworteling wanneer hij in Brussel in een heel andere omgeving terecht komt.”

 

Een schaapherder onder druk

Eigenlijk is Zagros een man die enkel tussen zijn dieren en bergen wil leven terwijl de omstandigheden hem uit die habitat verdrijven.

“Zagros is een eenvoudig man, een harde werker die elk moment van zijn leven wil genieten van zijn schapen en zijn bergen. Maar omdat de liefde voor zijn vrouw echt heel groot is vertrekt hij naar België. Hij beseft dat Brussel een moeilijke plaats of een soort hel kan worden maar omdat mensen voor hem belangrijker zijn dan de natuur kiest hij voor haar.”

Op zijn berg voelt hij de sociale druk van de mensen met hun oordelen, vooroordelen en roddels niet.

“Maar ondanks zijn liefde voor de natuur en drang naar rust is hij ook gefascineerd door de moderne wereld. Hij onderhoudt contacten met de rebellen en de vrouwelijke strijdsters terwijl hij getrouwd is met een moderne vrouw, de zus van een van hen. Zagros vindt dat heel interessant. Ook al omdat, telkens hij naar zijn dorp en zijn huis afzakt, hij meteen omsingeld wordt door vrienden en familieleden. Zijn vader en zijn neven benadrukken meteen, en fysiek, hun dominantie over hem.”

Hun druk is die van een macho cultuur.

“Het is een wereld waarin je jezelf niet kan zijn. Traditie, familie, vader en moeder oefenen pressie uit en dat maakt het echt moeilijk voor mensen om zich te ontwikkelen. Zagros is iemand die geklemd zit tussen traditie en vrouw, tussen traditie en liefde.

Zijn vader en zijn vrouw leven in twee werelden die naast elkaar evolueren. Zagros probeert zich constant los te maken van traditie en van zijn vader. Wat hem uiteindelijk lukt wanneer hij de oude man wegstuurt uit België. Maar hij kan zich niet bevrijden van zijn jaloezie en zijn passie voor zijn vrouw.”

 

Chaos in het hoofd

De impact van wat in je geest speelt blijft immens.

“Een simpele herder die geen schaap pijn wil doen gaat door al wat in zijn hoofd binnenkomt – emoties en conflicten – een heel ander persoon worden en dingen doen die hij anders nooit zou doen. Maar omdat we getuige zijn van het proces dat hij doormaakt verliezen we nooit onze sympathie voor hem.”

Hij verliest zijn onschuld op het ogenblik dat hij zijn herdershond moet achterlaten.

“Het is interessant om te zien hoe daar vanuit andere visies en culturen op gereageerd wordt. Sommigen zien in de fysieke gruweldaad het signaal dat er nog iets ergs gaat volgen terwijl anderen net het tegenovergestelde vermoeden. Iedereen ziet wel dat Zagros het er moeilijk mee heeft, maar hoe het verhaal verder gaat wordt vanuit elke cultuur anders bekeken.”

Het traumatische karakter van dit gebeuren zegt iets over de kracht en de impact van zijn liefde.

Zagros is een liefdesverhaal en de protagonist een obsessief en possessief individu. Iemand die niet kan verdragen dat zijn hond en zijn vrouw bij iemand anders zouden zijn. Havin integreert zich vrij vlot in België omdat ze al een beetje Vlaams kan maar voor Zagros ligt het veel moeilijker.

Van vrienden die in Noorwegen en Zweden zijn beland heb ik gehoord dat ze het daar moeilijk hadden met de taal, met de mensen waar ze amper contacten mee konden leggen en met het feit dat het er zo vroeg en lang donker is, dat het er kou is en zo vaak regent. Dat heeft niet enkel effect op de integratie van de mensen maar …”

ook op de geest van mensen.

“Je mag niet vergeten dat in mijn geboortestreek mensen alle dagen omringd worden door warmte en licht, door mensen met wie je kan gaan drinken en eten. Zaken die cruciaal zijn voor de geestelijke gezondheid van mensen.”

 

Licht versus donker

Daarom zijn warmte en licht ook belangrijk in Zagros.

“In Koerdistan werken we met warme kleuren en veel licht om aan te geven dat hij er zich thuis voelt. Terwijl Zagros in België meteen wordt geconfronteerd met donkere wolken, regen en wind. Het is duidelijk dat dit minder ‘warm’ is voor hem en wanneer hij uiteindelijk alleen en geïsoleerd op de luchthaven zit wordt het duidelijk dat zijn geluk weg is. In fel contrast met het begin van de film waar gelukzaligheid van het scherm spat.”

Ook de geluiden benadrukken zijn gemoedsgesteldheid. Maar je vertelt vooral je verhaal met beelden.

“De reden waarom ik absoluut met DOP Ruben Impens (Grave, Belgica, The Broken Circle Breakdown) wou werken is dat ik fan ben van zijn werk. We wilden het contrast tussen de twee werelden waarin Zagros leeft en belandt visueel duidelijk maken. Niet door camerabewegingen en montage maar door binnen eenzelfde beeldvoering te spelen met licht, kleur en warmte.”

Met welk gevoel wou je de kijker wegsturen na het einde van de film?

“Niet iedereen zal de zaken hetzelfde interpreteren maar het is duidelijk dat Zagros beseft dat zijn fout onherstelbaar is. In het begin van de film ontdekken we een personage dat vrolijk, jong en gelukkig is terwijl we aan het slot iemand met grijs haar en een sombere blik zien. Helemaal alleen want niemand kijkt naar hem.

Je krijgt de indruk dat hij zijn lesje geleerd heeft, dat hij weet dat hij een heel zware fout heeft gemaakt. Hij is een totaal andere persoon geworden. We hebben heel lang nagedacht over het slot en ook alternatieve eindes overwogen maar het huidige einde leek ons het meest gepast. Het mocht zomaar niet op straat eindigen, de straf moest er in verwerkt worden. En we wilden de kijker ook niet met vragen laten zitten.”

 

Authentieke cinema

Vind je Zagros ook een politieke film?

“Ik maak nooit politieke films maar de politiek is altijd aanwezig, als achtergrond van een ogenschijnlijk heel simpel verhaal. Zo vertellen we niet tot welke groepering de vrouwelijke strijders behoren maar als kijker weet je dat bij de Koerdische rebellen vrouwen aanwezig zijn.

Het is te complex om in de context van een film volledig toe te lichten maar wanneer je doet alsof er op die plaats niets aan de hand is maak je er een wereldvreemd sprookje van. En dat wou ik ook niet. Zo kan je aan de kledij van de vrouwelijke strijdsters zien dat ze uit Irak komen en niet uit Syrië waar ze een meer militaire en minder traditionele klederdracht hebben. Maar je hoeft het niet te weten om de film te kunnen volgen. Het versterkt enkel het gevoel van authenticiteit.

 

Gent, 16 oktober 2017

ZAGROS: Sahim Omar Kalifa, B 2017; 102′; met Feyyaz Duman, Halima Ilter, Daria Hachem Mohamed Gulli, Brader Musiki, Suat Üsta; scenario Jean-Claude van Rijckeghem & Sahim Omar Kalifa, fotografie Ruben Impens, montage Dorith Vinken, muziek Rutger Reinders; dis. Cinéart, release 15 november 2017.

 

take down
the paywall
steun ons nu!