De tweede week van maart 2010 was ik in Rwanda. De laatste jaren ben ik dikwijls door dit land gereisd dat ik sinds 1997 vaak bezoek, meestal in transit naar Goma en Bukavu in Congo of Bujumbura in Burundi. Telkens kon ik er enkele persoonlijke of professionele contacten ontmoeten. Sinds einde 2007 was ik er niet nooit meer dan 24 uur gebleven.

Vanzelfsprekend ben ik altijd op de hoogte gebleven van de politieke toestand in Rwanda en had ik me voortdurend met de collega’s van EurAc (nvdr: EurAc is een Europees netwerk van NGO’s die actief zijn in Centraal-Afrika, momenteel zijn er 49 lidorganisaties uit 12 Europese landen, het secretariaat is in Brussel) ingespannen om informatie te verstrekken.

Strijd tussen believers en non believers

Rwanda is geen eenvoudig land. De nodige elementen ter beschikking stellen om de uitdagingen waarvoor dit land staat beter te begrijpen en de discussies te verduidelijken, was het doel van mijn reis. Dit leidmotief is altijd relevant, maar voor Rwanda is het bijzonder belangrijk. Heel vaak is het debat tussen believers en non believers niets meer dan een vruchteloze discussie tussen doofstommen. De gevolgen en de oorzaken van de genocide van 1994 zijn daar uiteraard niet vreemd aan.

De laatste weken voor mijn aankomst was de spanning in het land beginnen te stijgen. Verwacht wordt dat de maanden voor de verkiezingen van augustus de politieke activiteiten sterk aan banden zouden worden gelegd.

Het demoniseren van Victoire Ingabire, na haar terugkeer uit Nederland in het land, om zich voor de oppositiepartij FDU-Inkingi (Verenigde Democratische Krachten) als presidentskandidate voor te stellen, had de aanvallen tegen de andere actieve oppositiepartijen nog verhevigd.

Granaataanslagen in Kigali

Vrijdagavond 19 februari ontploften drie granaten tijdens de avondspits op druk bezochte plaatsen in de hoofdstad Kigali. Twee doden en verschillende gewonden waren het gevolg. De Rwandese media beschuldigen eerst de FDLR (Forces Démocratiques de Libération du Rwanda, die vooral in het oosten van Congo nog actief zijn als Hutu-rebellengroep) en daarna Victoire Ingabire.

Donderdag 4 maart 2010 raakten zestien mensen gewond bij twee nieuwe bijna gelijktijdige granaataanslagen in de Rwandese hoofdstad. Deze gewelddaden werden gevolgd door een golf van beschuldigingen en arrestaties.

Tussen de twee aanslagen had generaal Faustin Kayumba Nyamwasa het land verlaten om naar Zuid-Afrika te vluchten. Na zijn vertrek werd hij, de gewezen stafchef van het Rwandese regeringsleger, er door het regime van beschuldigd achter de granaataanslagen van 19 februari te zitten.

Bovendien zou hij samenwerken met de gewezen leider van de Rwandese buitenlandse inlichtingendienst, kolonel Patrick Karegeya, die sinds 2007 in Zuid-Afrikaanse ballingschap verblijft.

Zaterdag 6 maart meldden de Rwandese autoriteiten de aanhouding in Burundi van oppositielid Déo Mushayidi. Hij wordt er door Kigali van beschuldigd medeopdrachtgever te zijn van de recente reeks aanslagen. Zo worden de potentiële daders van de aanslagen talrijker dan de afgevuurde granaten zelf.
 

Waarom de toestand verschillend is

Door die recente gebeurtenissen, wist ik dus niet goed waaraan ik me zou mogen verwachten bij mijn aankomst in Kigali. De dagen gingen voorbij en ik had het moeilijk om duidelijk te begrijpen waarom de toestand nu zo totaal verschillend was vergeleken met al mijn vorige bezoeken aan het land.

Ik kon een zekere angst bij de bevolking ontwaren, maar die bestaat al lang. Ik stel vast dat – zoals al meermaals gebeurde – de politieke activiteiten aan banden worden gelegd. Ik herinnerde me echter geen aanslagen uit het recente verleden.

Na mijn terugkeer deed ik wat speurwerk. Dat leerde me dat er aanslagen waren geweest in april en december 2008 en in april en juli 2009. Maar toen leken de granaataanslagen mij veeleer symptomen dan oorzaken van de gebeurtenissen. Ik had de behoefte en ook de plicht al deze brokken informatie aan een ernstige analyse te onderwerpen.

Regime vecht tegen eigen desintegratie

Eindelijk had ik begrepen wat werkelijk nieuw was. Ik werd geconfronteerd met een regime dat niet in de eerste plaats tegen zijn politieke tegenstanders vocht, maar tegen zijn eigen desintegratie.

Tien jaar lang hadden we met onze Rwandese partnerorganisaties naar verklaringen gezocht voor de onenigheden binnen de kleine kern die de macht in Kigali stevig in handen houdt. De tegenstellingen waren steeds merkbaar, maar niemand had ooit duidelijke scheidingslijnen kunnen ontwaren.

Vandaag de dag, als het regime van Kagame zichzelf een spiegel voorhoudt, ziet het overduidelijk de barsten. Van het ongeschonden, onpartijdige en eensgezinde beeld zoals het zichzelf graag aan de openbare opinie voorstelt, blijft niet veel meer over. Noch in Rwanda en zeker niet meer in het buitenland.

Het regime wordt geconfronteerd met zijn eigen zwakheid en gebrek aan democratische openheid. Het is zenuwachtig en reageert buiten verhouding krampachtig nu voor het eerst sinds de genocide de oppositie zich begint politiek te organiseren.

Dit is geen officieel standpunt van EurAc, maar het resultaat van het denkwerk van een enkele mens. Een mens die, zoals gebruikelijk, terugkomt van een opdracht in Rwanda met meer vragen dan antwoorden.

Kris Berwouts

Kris Berwouts is nu directeur van EurAc en was vroeger werkzaam als politiek regioverantwoordelijke voor Centraal-Afrika bij 11.11.11, de koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging.

(vertaling uit het Frans: Jean Borgers)