De tegenkandidaten hadden dan ook niet echt een waardig alternatief of plan. Een bijkomend detail is: veel Russen weten zelfs nog niet dat de termijn voor een presidentsambt veranderd is van 4 naar 6 jaar en dat ze dus naar alle waarschijnlijkheid vertrokken zijn voor 12 jaar Poetin.

De communist Zjuganov eindigde tweede in de verkiezingen. Hij is de man van de nostalgische Russen die terug willen naar de ‘goede’ oude tijden, waarin iedereen gelijk was en waarin Rusland (of toen nog de USSR) een wereldmacht was die Amerika en het Westen angst inboezemde. De meeste aanhangers van Zjuganov bedekken de slechte herinneringen met de mantel der liefde en onthouden vooral de retoriek van de glorieuze natie en de gelukkige inwoners ervan. Vaak gaat het om ouderen die vaststellen dat hun pensioen van 100 roebel niet meer volstaat om van te leven in een wereld waar alles steeds duurder wordt. Ze worden dus gedwongen om bij te klussen als marktkramer (met zelfgekweekte groenten, zelfgebreide truien enz.) of om langer te blijven werken in de fabriek. 

Wat op maandag (24 uur na de eerste uitslagen) wel opviel, was de ronde tafel van Poetin met 3 van zijn 4 tegenstanders. Poetin sprak met Progarov, Zjirinovski en Mironov over een constructieve houding om Rusland beter te maken en om samen te werken in het parlement. Zjuganov was niet ingegaan op die uitnodiging omdat hij vindt dat er massaal fraude gepleegd is bij de verkiezingen en omdat de campagne niet eerlijk en open verlopen is. Poetin herhaalde nog eens dat de verkiezingen eerlijk en open verlopen waren, dat de uitslag duidelijk is en dat ze nu best allemaal kunnen samenwerken voor een beter Rusland en voor een mooie toekomst voor iedereen.

De andere kandidaten vormden zelfs voor de meeste Russen geen echt alternatief. Wat vooraf heel hard opviel, was de manier van campagne voeren in en met de media. Er waren dagelijkse debatten met alle tegenkandidaten van Poetin, per 2 of met alle vier, maar nooit rechtstreeks met Poetin of Medvedev. Zij werden uitgebreid getoond in hun dagelijkse werkzaamheden als premier en president. Vaak gingen ze in ‘debat’ met studenten, met wetenschappers, met arbeiders die ook wel kritische vragen mochten stellen; daarop antwoordden dan Poetin en Medvedev met hun programmapunten en hun beloftes voor een betere toekomst.

De oligarch Progarov wordt door de meesten gezien als een handige zet van Poetin. In Rusland zijn er 2 soorten oligarchen: de meegaanden die Poetin steunen en de minder meegaanden die ofwel in de gevangenis zitten (Chodorkowski), ofwel in het buitenland zitten (Abramovitsch). 

Progarov had geen alternatief te bieden: in zijn programma stonden enkel loze begrippen als corruptie bestrijden, welvaart brengen, Rusland aanzien geven, maar geen concrete verbeterpunten of acties. Heel veel Russen vermoeden trouwens dat Progarov binnenkort een functie zal krijgen binnen de regering, al dan niet als alternatief voor Medvedev, die verantwoordelijk wordt gehouden voor het relatieve verlies van hun partij ‘Verenigd Rusland’ bij de parlementsverkiezingen van eind 2011.

De conservatieve nationalist Zjirinovski wordt bekeken als een soort van folklorefiguur en hij gedraagt er zich ook naar. Elk verkiezingsdebat met Zjirinovski was geanimeerd, grappig; en die man nam ook steeds een groot deel van de spreektijd van de tegenstanders voor zijn rekening. Hij neemt extreme standpunten in, citeert gezwind uit Duitse oorlogsfilms om te tonen dat hij vloeiend Duits praat, gaat gekleed als een echte patriot op de momenten dat het past. Dit appelleert allemaal op de nationalistische gevoelens van de Russen. Jarenlang kregen ze de boodschap dat ze het beste land en het beste volk van de wereld zijn en daar willen velen natuurlijk nog graag in geloven. Hier in Vlaanderen moeten we zeker niet al te smalend doen over Zjirinovski en zijn partij: wij kennen ook wat van conservatieve en nationalistische partijen en hier halen ze veel hogere scores dan 10 procent.

De laatste toegelaten kandidaat was Mironov: een kleurloze figuur die weinig animo kon losweken en veel te elitair overkomt om succes te boeken bij veel kiezers. Uit zijn score van minder dan 5 procent blijkt trouwens dat zijn boodschap ook niet wervend was voor de kiezers. Hij wordt gezien als een soort van ongevaarlijke opposant die eerder de geloofwaardigheid van Poetin moet verhogen dan echt oppositie te kunnen zijn.

Wie zijn ‘de Russen’? Het gaat om een zeer grote en verscheiden natie. De gemiddelde Rus bestaat niet. Wie een beetje bekend is met Rusland en zijn interne politiek, weet dat het centrum van de macht (zowel politiek als economisch trouwens) zich in  Moskou bevindt en een beetje in Sint-Petersburg. In Rusland bestaat stemrecht, geen stemplicht.

Het ging er voor de kandidaten dus om de kiezers te mobiliseren. De gemiddelde Rus is niet echt geïnteresseerd in politiek, eerder in: ‘hoe kan ik mijn leven verbeteren’ en ‘hoe kan ik mijn kinderen een beter leven bezorgen’? Dus gaan alleen de geëngageerde Russen stemmen, of deze die zich verplicht voelen omdat hun inkomen afhangt van deze of gene kandidaat. In deze categorie vallen natuurlijk heel veel ambtenaren die onlangs van premier Poetin de belofte kregen dat hun lonen zouden verhoogd worden als hij de nieuwe president zou worden. Maar ook hier moeten we vanuit het Westen niet neerbuigend toekijken op Rusland; al dan niet loze verkiezingsbeloften zijn ‘des mensen’.

Welke realiteit ziet ‘Ivan met de pet’ dagelijks in zijn dorp, in zijn stad, in zijn land? Hij ziet vooral dat het leven in Rusland de voorbije 20 à 25 jaar drastisch veranderd is, voor het merendeel van hen zelfs ten goede. Onder het communistisch regime was iedereen gelijk (of toch de meeste mensen) in het hebben van een inkomen én in het niets kunnen kopen met dat inkomen. Winkels waren leeg, keuze was er niet en voor luxe-goederen bestonden lange wachtlijsten van potentiële kopers.

De repressie en de paranoia waren voor de gewone Rus niet zo heel bedreigend. Zolang je in de pas liep, geen kritiek uitte en geen grote verwachtingen koesterde, was het leven zoals in de film, ‘Un long fleuve tranquil‘. Na de perestroïka en met de invoering van de vrije markt, werden de winkels gevuld, was er keuze te over en konden de Russen een beetje eigendom verwerven. Na een eerste woelige periode vol onrust en onzekerheid, bracht Poetin, zo’n 12 jaar terug, stabiliteit en zekerheid. Dat het soms met de harde hand gebeurt, vormt geen probleem voor de meeste Russen want grote onstabiliteit wordt als erger ervaren dan een beetje repressie.

Voor de ondernemende Rus is Poetin zeker geen boeman. Wie een eigen zaak begon en hard werkte, kon een beter leven uitbouwen. De invloed van de politiek is dan wel over het hele grondgebied voelbaar, maar buiten de grote machtscentra vormen toch vooral de lokale bestuurders het gezicht van de macht. Tegenover corruptie staan Russen zoals wij Vlamingen tegenover belastingfraude; we beseffen dat het een nationale sport is en proberen allemaal ons graantje mee te pikken.

De harde aanpak van geweld en terrorisme bevalt de Russen natuurlijk wel; zij stellen zich niet echt de vraag of de waarheid altijd bovenkomt, maar eerder of ze de metro kunnen nemen zonder ontploffende bommen. In het Westen wordt er terecht veel omzichtiger omgesprongen met mensenrechten (ook van verdachten en veroordeelden), maar hier hebben we na 25 jaar ook nog steeds geen schuldigen gevonden in het ‘bendedossier’. Laat niemand denken dat we hierbij pleiten voor repressie en gewelddadige politieoptredens, we pleiten enkel voor begrip voor de houding van de Russen.

Indien elk volk de leiders heeft dat het verdient, dan weten we nog niet wat het meest aangewezen is: de krachtdadige aanpak van mannetjesputter Poetin of de 500 dagen zonder regering van de Belgische politiek? Zal de meerderheidsregering in Rusland beter of slechter functioneren dan de gedoog-regering in Nederland?

Vanuit het Westen wordt er al te vaak gemeten met onze eigen maatstaf van vrijheid en democratie. Daarbij vergeten we wel dat we niet zo gek lang geleden ook stemadvies kregen van op de preekstoel en dat het vrouwenstemrecht hier ook nog geen 100 jaar bestaat.

Daarnaast past ook wel de bedenking dat Rusland de laatste jaren grote stappen vooruit heeft gezet op vlak van vrijheden en democratie maar ook nog een lange weg te gaan heeft. Als er over verkiezingen gesproken wordt op de Russische televisie, wordt trouwens steeds het voorbeeld aangehaald van de laatste verkiezing van Bush in Amerika en de betwiste telling van de stemmen in Florida, waardoor Gore naast het Witte Huis greep.

Patrick Blockmans

Patrick Blockmans is Product Developer en reist regelmatig naar Rusland. Hij volgt de media en de gebeurtenissen in de regio op de voet en zal regelmatig inside verhalen brengen.