WAAROM
HET GROOTSTE LAND TER WERELD LEEG LOOPT[MB1] 

Op het ogenblik dat West-Europa met een demografische stagnatie  en een vergrijzingsproblematiek kampt, heeft
Rusland te maken met een heuse demografische ramp. Het ‘verre oosten’ van
Rusland loopt leeg en de Russische populatie neemt met zienderogen af. Wat zijn de oorzaken en gevolgen
van de ontvolking van het Russische rijk en wat zal de toekomst bieden?

‘Leeglopend
vat’
Volgens de FSSS
van Rusland is de bevolking tussen
1993 en 2013 gekrompen met zo’n 5,3 miljoen mensen.[i] Waar de gehele populatie
in 1993 nog uit 148,6 miljoen mensen bestond, waren er in 2013 nog 143,3
officieel geregistreerde Russen. Volgens Eberstadt (2011) is deze negatieve
groei te wijten aan een sterftecrisis die het gevolg is van een buitengewoon slechte
gezondheid onder de Russische burgers.[ii] Vishnevsky, directeur van
het ‘Centre for Demography and Human Ecology’, claimt in het World Report van
The Lancet dat de grootste oorzaak voor de ontvolking kan worden toegeschreven aan
het lage vruchtbaarheidscijfer gecombineerd met een hoog sterftecijfer.[iii] Vishnevsky geeft toe dat
ook culturele, politiek en historische gewoontes, gecombineerd met de slechte
gezondheid van de bevolking, een reden is voor het leeglopen van Rusland.

De ontmanteling van de Sovjet-Unie
ging gepaard met een groot aantal economische en sociale hervormingen. Volgens het
World Report uit The Lancet waren deze hervormingen de reden waardoor velen
zich in een drugs- en drankverslaving stortten. Het report schrijft dat het
lage geboortecijfer een gevolg is van deze economische en sociale hervormingen.
In tijden van crisis zien mensen namelijk weinig hoop in de toekomst en nemen
ze de bewuste keuze om geen kinderen op de wereld te zetten. Dit is ook de
reden waarom er in Rusland zo veel abortussen gebeuren. Bij het invoeren van
Stalin’s demografisch plan werd abortussen van 1936 tot 1955 verboden. Hierna
werd het echter weer gelegaliseerd. Volgens het ‘World Abortion Policy Report’ uit
2013 van de Verenigde Naties werden er in Rusland in 2010 per 1000 vrouwen 37,4
abortussen gepleegd, het hoogste cijfer ter wereld.[iv]

Een laag geboortecijfer is een
vrijwel algemene trend in Westerse en ontwikkelde landen. Echter ligt in
Rusland het sterftecijfer zeer hoog en de levensverwachting zeer laag. Volgens
Eberstadt (2011) ligt de levensverwachting van de volwassen Russische man lager
dan deze van ontwikkelingslanden zoals Sudan, Rwanda en Botswana. De
levensverwachting in Rusland wordt geschat tussen de 68 en de 72 jaar en ligt haalt
bijna op hetzelfde niveau als voor 1991. In de beginjaren van het nieuwe
millennium lag deze levensverwachting nog lager waardoor nieuwe generaties op
jongere leeftijd zouden sterven dan hun ouders.

Jansen (2005) sluit zich aan bij Eberstadt (2011)
en claimt dat deze extreem lage levensverwachting een gevolg is van een toename
van het sterftecijfer.[v] Deze toename wordt ook
door Jansen (2005) gezien als een gevolg van stress, roken en een hoog
alcoholgebruik. Ten gevolge van het hoge alcoholgebruik in Rusland ligt ook het
aantal verkeersslachtoffers zeer hoog. Ook het zelfmoordcijfer ligt in Rusland
zeer hoog. In grafieken van de WHO[vi] merken we een stijging op
na 1991.

Eberstadt (2011) merkt op dat de
ongezonde levensstijl, gekenmerkt door alcohol en drugsverslaving, niet alleen
een gevolg is van de hervormingen na 1991 maar dat ook tijdens de Sovjetperiode
de Russen er een ongezonde levensstijl op na hielden. Niemand kan met zekerheid
verklaren waarom er in Rusland zo veel mensen zijn die drinken en roken.
Volgens Eberstadt (2011) ligt deze stijl ingebed in attitude, gedrag en
misschien zelfs cultuur.

Dat de daling van de
levensverwachting een bundeling is van complexe bundeling van factoren wordt
duidelijk uit een studie van het ‘Max Planck Institute for Demographic Research’.[vii] In deze studie wordt de
levensverwachting geschat door opsplitsing in verschillende doodsoorzaken. Uit
deze studie blijkt inderdaad dat veel Russen het leven laten ten gevolge van
verschillende soorten ziektes, waaronder vele soorten kanker. In Rusland
registreert men een groot aantal overlijdens ten gevolge van tuberculose, een
ziekte waarvan in het Westen nog amper sprake is. Ook laten veel mensen het
leven na wegongevallen en vergiftiging ten gevolge van illegaal en foutief
stoken van alcohol.

De demografische afname werd na het
uiteenvallen van het Sovjetrijk in 1991 in zeker mate gecompenseerd door
migratie. Vele etnische Russen woonden namelijk verspreid onder de
verschillende delen van de Sovjet-Unie en kozen ervoor om terug te keren naar
hun moederland. Deze stroom aan immigranten is echter uitgedoofd aangezien
iedereen die terug wou naar Rusland, dat ondertussen wel gedaan heeft. Het
Kremlin erkent dat er in Rusland vele etniciteiten zijn en vorderde ter
bescherming van de ‘nationale Russische identiteit’ nieuwe wetten, die
immigratie naar Rusland minder gemakkelijk maken. Volgens Jansen (2005) krijgen
immigranten in Rusland vaak te maken met agressieve vormen van discriminatie.

Toch is volgens Vishnevsky
immigratie nodig. In een geciteerde uitspraak van hem in het World Report uig
The Lancet claimt hij dat het openstellen van het land voor massa immigratie de
enige manier is om de negatieve demografische groei te stabiliseren.

‘Ramp?’
Het ligt voor de hand u zich de vraag te stellen waarom de afname van de
Russische bevolking in hemelsnaam wordt beschreven als een ramp. Mijn
gedachten gingen in de eerste plaats ook uit
naar de wereldproblematiek waarin algemene overbevolking een vooraanstaand
probleem is en een bevolkingsafname in principe alleen maar warm onthaald zou
moeten worden. Na het verdiepen in de literatuur blijkt de demografische afname
in Rusland amper goeds met zich mee te brengen.

Jansen (2005) claimt dat de zwakke
gezondheid en de lage levensverwachting, de vergrijzingsproblematiek en het
vrouwenoverschot nefast zullen zijn voor gezinsstructuren, het
arbeidspotentieel en de economische ontwikkeling van het land.

De demografische afname in Rusland
gaat ook gepaard met een alsmaar groeiende dislocatie van de populatie. Meer en
meer mensen verlaten de afgelegen Russische gebieden en trekken richting stad.
Hierdoor lopen kleine steden zoals Bilibino en Kadykstjan volledig leeg en
veranderen ze in ruïnes. Ook het ‘Verre Oosten’ van Rusland raakt alsmaar meer
ontvolkt waardoor het een zeer moeilijk te verdedigen gebied is. Ook
Vishnevsky maakt in het World Report de attentie op de mogelijkheid dat een
mogendheid zoals China het verre oosten van Rusland zal binnendringen en
controleren. 

Eerder besproken we de discussie of
Poetin al dan niet een neo-imperialistische beleid voert. De controle over
voormalige Sovjetstaten en de uitspraak van Poetin over de ontmanteling van de
USSR als de ‘grootste catastrofe van de twintigste eeuw’, zijn overtuigende
argumenten. Ook de annexatie van de Krim is begrijpbaar onder het idee van
neo-imperialisme. Echter, na analyse van de demografische situatie in Rusland,
is het maar de vraag waarom Poetin zich zo op de Krim focust. Wou hij zijn
gebied uitbreiden? Wou hij de etnische Russen op de Krim verenigen met Rusland?
Of in deze
analyse logisch: was de annexatie van de Krim een wanhoopsdaad om de Russische
bevolking aan te dikken?

‘De toekomst’
Volgens het World Report wordt verwacht dat de Russische bevolking tegen 2050
met een derde is afgenomen. Het Kremlin erkent het demografische probleem maar
is er tot nu toe niet in geslaagd de immigratiewetten te versoepelen. Ook is
maar de vraag, naar aanleiding van de sancties tegen Rusland omwille van de
annexatie van de Krim, of economische immigranten zich überhaupt nog wel naar
Rusland zullen begeven.

Ik geloof dat een aanhoudende demografische
negatieve trend in Rusland ervoor zorgt dat het land verder gemarginaliseerd
wordt. Ten eerste zorgen de maatregelen tegen Rusland omwille van de Krim voor
een grotere afstand met het Westen. Ten tweede wordt bij de ontvolking van het
‘Verre Oosten’ de Chinese dreiging alleen maar groter. Moest China in staat zijn
dit deel van Rusland over te nemen, verliest Rusland zijn territoriale kracht.
Ten laatste kan Rusland potentieel gemarginaliseerd worden aangezien de opkomst
van ziektes zoals tuberculose bij het Westen een vrees voor een epidemie-uitbraak
wekt.

Volgens een artikel uit ‘Russian
Education and Society’ moet Rusland investeren in de jeugd.[viii] Rimashevskaia pleit in
dit artikel voor het doorbreken van de vicieuze gezondheidscyclus. Een
ongezonde Russische vrouw zet namelijk ongezonde kinderen op de wereld die op
haar beurt nog ongezondere kinderen op de wereld zal zetten. Hiervoor is het
belangrijk dat de jeugd in verschillende aspecten van de samenleving  wordt ondersteund. Poetin moet meer aandacht
besteden aan scholing en educatie. Deze moet zorgen voor een
mentaliteitsverandering waarin gezondheid prominente aandacht krijgt.

Een slechte gezondheid, een lage
levensverwachting, een laag vruchtbaarheidscijfer en een hoog sterftecijfer
zijn allen oorzaken van demografische negatieve trends in Rusland. Hoewel volgens
het World Report demografen niet eens zijn over welke de doorslaggevende factor
is, geloof ik dat ze elkaar beïnvloeden en samen zorgen voor de demografische
catastrofe waarin Rusland zich bevindt en niet weet uit te bevrijden.

[i] Federal State Statistics Service van de Russische
Federatie, http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_main/rosstat/en/main/.

[ii] Eberstadt, N. (2011)
The Dying Bear, Russia’s Demographic
Disaster Foreign Affairs: 90-6: 95-108.

[iii] Parfitt, T. (2005) World Report: Russia’s Population Crisis
The Lancet: 365-9461: 743-744, http://download.thelancet.com/pdfs/journals/lancet/PIIS0140673605180040.pdf?id=qaawr9GNf3QzPf2R7rPyu.

[iv] United Nations
(2013) World Abortion Policies 2013, http://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/policy/WorldAbortionPolicies2013/WorldAbortionPolicies2013_WallChart.pdf.

[v] Jansen, M.C. (2005) Ruslands
demografische crisis. Tegenover de Chinese reus een Russische dwerg?
Internationale Spectator: 59-10: 520-523, http://www.internationalespectator.nl/system/files/20051000_is_art_jansen.pdf.

[vi] World Health
Organization (2006): Suicide Rates
Russia, http://www.who.int/mental_health/media/russ.pdf.

[vii] Leon, D.A., M.
McKee & V. Shkolnikov (2001) Changes
in Life Expectancy in Russia in the mid-1990s The Lancet: 357-9260:
917-921, http://ac.els-cdn.com/S0140673600042124/1-s2.0-S0140673600042124-main.pdf?_tid=c7616e42-e281-11e3-8e0c-00000aab0f01&acdnat=1400853457_9af1981041f04f5d69a78f2971f442c3.

[viii] Rimashevskaia, N.M.
(2012) Children as the Potential for the
Social and Demographic Development of Russia Russian Education and Society:
54-10: 3-13,
http://ac.els-cdn.com/S0140673600042124/1-s2.0-S0140673600042124-main.pdf?_tid=c7616e42-e281-11e3-8e0c-00000aab0f01&acdnat=1400853457_9af1981041f04f5d69a78f2971f442c3.