De crisis komt in iedere stad anders tot uiting. Woningnood, maatschappelijke polarisering,
verlies van openbare ruimte: de rondreizende expositie We-Traders. Ruil crisis voor de stad toont hoe burgers verspreid
over zes steden in Europa de strijd aan gaan met de gevolgen van de crisis en meewerken aan de
totstandkoming en dynamisering van hun stad. Van Lissabon tot Madrid,
Toulouse, Turijn en Berlijn, met als eindhalte: Brussel.

Deze tour van
burgerinitiatieven startte in januari 2014. Brussel reisde niet mee, maar omdat het het
centrum van Europa is, besloten de organisatoren van het Goethe-Institut om
de expositie daar wel af te sluiten. De komende vijf weken heeft BOZAR Architecture haar deuren geopend voor deze marktplaats met innovatieve ideeën. Uit
Brussel zijn vijf projecten geselecteerd die hun visie op de stad, markt en
Europa hebben vertaald in acties om de crisis het hoofd te bieden. Zij hebben
zich bereid getoond om kennis met elkaar en het publiek te delen.

 We Trader

We-Traders noemen curatoren Angelika Fitz en Rose Epple de
burgers achter de initiatieven. “Deze mensen herdefiniëren de verhouding tussen waarde,
winst en openbaar goed.” Buurtbewoners toveren braakliggend terrein om tot een
openbare ruimte. Eigenaars bieden hun stadstuintjes aan werkloze jongeren om
hun kleinschalige ondernemingsplannen te testen. Als de markten falen, nemen
stadsburgers een nieuwe rol op zich. Ze ontwikkelen zelf nieuwe vormen van
uitwisseling en binden de strijd aan met de crisis via sociale, economische en
ecologische facetten van het leven in een stad. En ze moedigen anderen aan om
mee op de kar te springen. 

“We staat voor samenwerken. Trade verwijst
naar het geven van een andere invulling van het leven dan commerciële handel”,
legt Fitz uit. “Er kan meer geruild worden dan alleen geld. We willen praten
over andere waarden dan enkel winst maken.” Charlotte Bonduel, cocurator in Brussel, benadrukt dat We-Traders een
maatschappelijk project is in plaats van kunst. “Het is een zoektocht naar de
essentie van de stad, namelijk dat de stad van de bewoners is. Het doel is om
dialoog te promoten en netwerken te creëren. Zowel tussen de initiatieven
binnen als tussen de steden.”  

Agora

Dit begint direct
bij de trappen in de hal van BOZAR. Met rode tape nodigen de knalrode letters
‘agora’ – Oudgrieks voor ontmoetingsplek – het publiek uit om er lekker plaats
te nemen, een sandwich te eten of een gesprek aan te gaan. Voordat
u doorloopt naar de rest van de expositie, bedrukt de Berlijnse Rütli-Wear
een linnen tas met de tekst: Swap
crisis for city of We Trader. Handig om de catalogus die u vervolgens
onderweg zelf samenstelt in te bewaren.   

Dan wordt u als
eerste voorgesteld aan de Brusselse stadsprojecten. Community Land Trust bijvoorbeeld. Zes à zeven jaar geleden was het slechts een idee om grond aan te
kopen en die als gemeenschappelijk goed te beheren, samen en in het belang van
de gemeenschap. Een doel is om er huizen te bouwen die betaalbaar zijn voor
mensen met een laag inkomen. Hoe? Door alleen de huizen te verkopen en niet de
grond waarop ze zijn gebouwd. “Inmiddels worden we erkend door het Brussels
Gewest en zien we steeds meer soortgelijke burgerinitiatieven ontstaan”, vertelt
initiatiefnemer Geert De Pauw.

Petanque 

Een tekort aan
ontmoetingsplekken in de buurt? Tijdens een spelletje petanque – u kunt
meespelen – laat CanalPark BXL zien hoe ze een landschap van beton bij
de Ninoofse Poort omtoverden tot een groene openbare ruimte. Er ontstond een
stukje stad waar het welzijn belangrijker is dan winstbejag. Overige
initiatieven die presenteren hoe ze de leefbaarheid in Brussel verbeteren, zijn
het Brussels Dichterscollectief, Commons Josephat en W-o-l-k-e.  

Een whiteboard
vol felgekleurde post-its biedt Brusselaars de kans om een vraag te stellen
over de stad of antwoord te geven op een vraag die iemand anders daar heeft opgehangen. Aan het plafond
bungelen zes lampen – elke lamp vertegenwoordigt een van de zes deelnemende Europese steden – ook volgeplakt met rosé, groene en gele post-its. “Geef je
meer aan de stad dan de stad aan jou geeft?”, is de vraag aan iedereen. Geel is
ja, rosé is misschien, groen is nee. De tot nu toe overwegend groen gekleurde Brusselse lamp toont dat men de stad vrijgeviger vindt dan zichzelf. 

 Zelforganisatie

In een volgende ruimte presenteren
de initiatieven van de overige Europese steden zich aan u. In Turijn trekt een
huisvestingsproject in de leegstaande gebouwen van de Olympische Winterspelen.
In Toulouse doen gezinnen hun wekelijkse inkopen direct bij nabijgelegen boeren.
 

“Het gaat niet
meer enkel om participatie. Mensen wachten niet langer totdat jij hun laat
weten dat ze hun mening mogen geven. Het gaat om zelforganisatie. Mensen doen
iets. En jij als stad moet de verbinding met hen aangaan”, legt Fitz uit. De
grenzen tussen kopers en verkopers vervagen door de activiteiten. Consumenten
worden ook producenten.  

Derde utopie

Volgens Philippe
De Clerck van het Brusselse collectief Common Josaphat, tevens als architect en
urbanist verbonden aan de ULB, zitten we nu in een derde golf van utopie. “Mei
1968 leefde het idee op om een utopie niet langer van boven op te leggen, maar
van onderen. Wel geloofde men nog steeds in revolutie. Tegenwoordig heeft dit
woord een heel ander betekenis gekregen. We denken minder aan een grote omslag.
In plaats daarvan geloven we dat een netwerk aan kleine initiatieven kwesties
kunnen omkeren. Op een dag worden we wakker en beseffen we plots hoeveel er veranderd is.”  

De toenemende
veranderingen en de creatie van precedenten van experimenten die geslaagd zijn
en herbegonnen worden op andere plekken: dat is de perfecte manier om
ontwikkeling teweeg te brengen volgens De Clerck. “Door kleine experimenten en door zeer concreet te werken, kun je zeggen: ‘Kijk, het kan wel anders!’ Zonder dat
je het verkoopt als het nieuwe recept dat we moeten aannemen.” Daarom is het
netwerk van We-Traders belangrijk,
vindt De Clerck. “Zij laten zien dat er meerdere manieren zijn om het anders te
doen en niet één. Al die manieren moeten samen blijven bestaan.”

De tentoonstelling We-Traders. Ruil crisis voor de stad loopt van 5 maart tot 12 april in de BOZAR.