Dinsdag 11 oktober heeft het militaire hof van beroep in Caïro eindelijk uitspraak gedaan in de zaak van de gevangenzittende pacifistische blogger Maikel Nabil Sanad. De militaire rechtbank verklaarde het vonnis van 10 april 2011, waarbij Nabil tot drie jaar gevangenisstraf werd veroordeeld, ongeldig en vraagt dat er een nieuw proces tegen de activist zou komen.

Nabil werd op basis van artikel 184 van het Egyptische strafwetboek veroordeeld wegens “het beledigen van de staatsinstellingen en het leger” en op basis van artikel 102 voor het “verspreiden van valse informatie”. Op 10 april werd hij in het grootste geheim voor een militaire rechtbank in Caïro gebracht zonder dat zijn advocaten of zijn familieleden op de hoogte waren. Daarop hadden zijn advocaten beroep aangetekend tegen het vonnis.

Omdat de beroepsprocedure maar bleef aanslepen en al enkele keren was uitgesteld, terwijl gelijkaardige zaken tot vrijlating hadden geleid, was Maikel Nabil op 23 augustus in hongerstaking gegaan. Vorige week dinsdag was het proces nogmaals uitgesteld.

Amnesty International en de wereldwijde pacifistische organisatie War Resisters’ International (WRI) zijn uiterst bezorgd over het leven van de gevangen blogger, die nu al 51 dagen in hongerstaking is. Hoewel de uitspraak in beroep de aanvankelijke straf van drie jaar ongeldig verklaarde, heeft de rechter niet zijn vrijlating bevolen in afwachting van een nieuw proces.

Op het eerste gezicht is de uitspraak goed nieuws, maar het zou een de facto doodvonnis voor de pacifist kunnen betekenen. Niemand weet wanneer het nieuwe proces er komt. Dat kan volgende week al zijn, maar even goed binnen een maand of twee maanden. Maikel Nabil heeft in augustus bij het begin van zijn hongerstaking gezegd dat hij niet zou stoppen met zijn actie tot hij zou worden vrijgelaten of zou sterven in de gevangenis.

“Het volk en het leger gaan niet hand in hand”

Vooral zijn blog van 7 maart, getiteld ‘Het volk en het leger gaan niet hand in hand’, zette veel kwaad bloed in militaire kringen die het als een regelrechte belediging beschouwden. Hij had hierin heel minutieus en chronologisch een overzicht samengesteld van alle inbreuken tegen de meest fundamentele mensenrechten die door het leger werden begaan tegen leden van de civiele samenleving sinds de volksrevolte in januari losbarstte. Informatie die de Hoge Raad van de Strijdkrachten (SCAF), die momenteel Egypte bestuurt, liever niet zag verschijnen, zeker niet in het Engels.

Maikel Nabil Sanad was al lang actief als kritische blogger nog voor de volksopstand van januari een einde maakte aan het tijdperk-Moebarak. Tijdens het hoogtepunt van de volksprotesten op het centrale Tahrirplein, werd Maikel Nabil door de politie gearresteerd en in de gevangenis hard aangepakt als hij niet zou ophouden met “het verspreiden van foutieve informatie”.

Egypte ondertekende het Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. Het recht op een eerlijk proces wordt voorzien in artikel 14, en de vrijheid van mening en meningsuiting wordt door artikel 19 gegarandeerd. Ook de overgangsgrondwet van Egypte garandeert het recht op vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van de pers.

In al zijn geschriften heeft Maikel Nabil Sanad altijd de nadruk gelegd op deze burgerrechten. Dit houdt ook in het recht de rol van het leger te bekritiseren tijdens en na de revolutie. Op 21 juli 2011 heeft het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties nog een nieuw General Comment (nummer 34: http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrc/docs/GC34.pdf ) goedgekeurd waarin expliciet staat: “Staten mogen kritiek op staatsinstellingen, zoals het leger of de administratie, niet aan banden leggen”.

Volgens mensenrechtenactivisten is de veroordeling en opsluiting van Maikel Nabil een duidelijke schending van artikel 19, zoals weergegeven in General Comment 34.

Doodvonnis voor blogger en pacifist

Andreas Speck, van War Resisters’ International, die dinsdag in Caïro was voor het proces, zei: “De uitspraak van het hof van beroep is een eigenlijk een doodvonnis voor Maikel Nabil Sanad. Waarom heeeft de rechter zijn invrijheidstelling niet bevolen in afwachting van een nieuw proces? Na 50 dagen hongerstaking kan elke vertraging van zijn vrijlating zijn dood betekenen. De Egyptische militairen die weigeren hem vrij te laten, zullen we verantwoordelijk houden voor doodslag als Maikel Nabil zou sterven.”

De jonge activist lijdt aan ernstige gezondheidskwalen als gevolg van zijn hongerstaking. De gevangenisdirectie weigert evenwel dat hij wordt overgebracht naar een ziekenhuis. De Duitse ambassadeur in Caïro heeft hierop aangedrongen bij de autoriteiten.

Steeds meer Egyptische mensenrechtenactivisten maken zich grote zorgen over de toenemende repressie van het leger tegen iedereen die een afwijkende mening laat horen. Dit belooft weinig goeds voor het aan de gang zijnde democratiseringsproces dat volgde op de volksrevolte van het Tahrirplein van januari en de val van ex-president Moebarak in februari. Dit gaat ook in tegen de bepalingen van de overgangsgrondwet die vrijheid van meningsuiting garandeert.

Militairen zijn onderling enorm verdeeld

Sinds de revolte is het leiding van het grootste land van de Arabische wereld stevig in handen van de Hoge Raad van de Strijdkrachten (SCAF) die al bij herhaling beloofde om de macht over te dragen aan een verkozen regering van burgers. Dat verkiezingsproces zou op 28 november beginnen, maar dat is lang nog niet zeker en sommigen voorzien dat de militairen nog tot 2013 de macht in handen zouden kunnen houden.

De militaire overgangsregering is momenteel onderling blijkbaar hopeloos verdeeld. Sommige generaals willen het liefst een stevige vinger in de pap houden en doen er alles aan om verdeeldheid te zaaien.

Dinsdag kondigde vicepremier en minister van Financiën, Hazem Beblawi, totaal onverwacht zijn ontslag aan. Volgens een mededeling van het officiële Egyptische persagentschap Mena was dat “omdat de minister het niet eens is met de gewelddadige onderdrukking door het leger van de manifestatie van zondag”.

Met ‘knokploegen’ en zware voertuigen tegen betogers

Zondagnacht speelden zich in de Egyptische hoofdstad uiterst bloedige taferelen af die een zware tol eisten: volgens diverse bronnen vielen er zeker 26 doden en meer dan 320 gewonden, onder wie mensen met zware verwondingen die nog in ziekenhuizen worden verzorgd.

Een aanvankelijk vreedzame betoging van Koptische christenen tegen de gedeeltelijke vernieling van een kerk door radicale moslims in de zuidelijke provincie Aswan liep compleet uit de hand toen het leger hard toesloeg en met zware voertuigen op de massa betogers inreed. Vooral de dubieuze rol van allerlei ‘knokploegen’ werd door verschillende bronnen op de korrel genomen.

Waarnemers vergeleken de rellen met wat er in januari op en rond het Tahrirplein gebeurde. Ook toen werden pro-Moebarak-knokploegen ingezet tegen de betogers. De gebeurtenissen van zondag waren overigens de zwaarste rellen sinds de volksrevolte die een einde maakte aan het Moebarak-bewind, maar duidelijk niet aan de grote macht van het Egyptische leger.

Het ziet ernaar uit dat sommigen bewust verdeeldheid willen zaaien tussen de Koptische minderheid, die ongeveer tien procent uitmaakt van de Egyptische bevolking, en de moslimmeerderheid om zo makkelijker de repressieve aanpak te kunnen verdedigen.

De Koptische christenen waren al wel eerder het slachtoffer van pesterijen en discriminaties, maar de laatste maanden nemen de confrontaties toe en wordt de spanning opgevoerd. 

Essam Sharaf, overgangspremier van Egypte, heeft maandag op de staatstelevisie opgeroepen tot kalmte en gewaarschuwd tegen het “zaaien van haat die tot verdeeldheid moet leiden”. Ook de Hoge Raad van de Strijdkrachten heeft een grondig onderzoek geëist naar de dodelijke botsingen van zondagnacht en wie ervoor verantwoordelijk is.

Maar de vraag blijft wie er belang heeft bij de rellen. Het leger zegt dat het de bevolking wil beschermen tegen de krachten die de revolutie van 25 januari in gevaar brengen en dat ze de macht wil overdragen aan een gekozen burgerregering.

Onafhankelijk onderzoek naar rellen?

Maandag namen duizenden Koptische christenen deel aan de begrafenisplechtigheid van de slachtoffers van zondag. Enkelen bekogelden de politie aan een ziekenhuis waar gewonden van de rellen werden verzorgd. Volgens een mededeling van Mena is al een tiental mensen aangehouden als “aanstichters van chaos en geweld”. Maar of daarbij ook leden van de gevreesde knokploegen zitten?

De leiding van de Koptische kerk in Egypte heeft opgeroepen tot drie dagen van nationale rouw en haar volgelingen gevraagd om te bidden voor de vrede in het land.

Volgens wat Hossam Bahgat van het Egyptische Initiatief voor Burgerrechten zondag aan Al Jazeera verklaarde, was het leger uit op een harde confrontatie.

“Voor de eerste keer zijn de christenen niet door moslimextremisten aangevallen of door de politie of de veiligheidsdiensten, maar heel doelbewust door het leger dat met zware voertuigen op de mensen inreed. We begrijpen niet waarom het leger zijn toevlucht zoekt tot dergelijke methodes. Er moet een volledig onafhankelijk onderzoek komen naar de aanvallen, en dat mag niet worden uitgevoerd door legerinstanties.”

Maandag werd er opnieuw betoogd in de straten van centraal-Caïro. Dit keer liepen moslims en christenen hand in hand en riepen slogans tegen de legerleiding die ze beschuldigden van het zaaien van verdeeldheid om zo zelf aan de macht te kunnen blijven. Volgens sommige bronnen dicht bij de regering zou er zelfs sprake zijn van een poging tot staatsgreep. Internationale waarnemers en mensenrechtengroepen doen dat af als propaganda.

Volgens minister van Justitie Mohamed Abdel Aziz el-Guindy zullen alle verdachten van de rellen voor een militaire rechtbank moeten verschijnen.