De organisatoren vergaten pardoes dat het land een president heeft, in de persoon van Abdullah Gül. Hij werd niet uitgenodigd en schitterde door afwezigheid. Rare gang van zaken, want bij belangrijke gelegenheden hoort de president acte de présence te geven. Gül kon zich er niet over opwinden, zei hij.
Scherpe waarnemers plaatsten het voorval echter binnen de groeiende animositeit tussen hem en premier Erdogan. Daarvan zijn de tekenen de laatste tijd onmiskenbaar. Heeft alles te maken met de presidentsverkiezingen in 2014, met zoals het zich aan laat zien Erdogan en Gül als kandidaten.
Erdogan was er wel bij in Ankara. Alleen al gezien de nogal linkse reputatie van de ODTÜ kon je op je klompen aanvoelen dat daar narigheid van zou komen. De komst van Erdogan viel bij veel studenten niet in de smaak. Om tal van redenen. Omdat hij de democratie in Turkije regelmatig een draai om de oren geeft. En vanwege de 2800 studenten die de afgelopen jaren gevangen zijn gezet.
Veelal omdat ze zich schuldig maakten aan het momenteel in Turkije enorm laakbare vergrijp om een spandoek te dragen wanneer Erdogan ergens verschijnt. Kan je zomaar jaren voor achter de tralies gaan. Mooie kunst dat studenten daar pissig over zijn. Verder wilden zij in Ankara demonstreren tegen de plaatsing van Patriot-raketten in Turkije en een wetsvoorstel over de Raad voor Hoger Onderwijs (YÖK). Van demonstreren kwam het op 18 december echter niet.
Traangas
Toen Erdogan bij ODTÜ verscheen hadden zich daar enkele honderden studenten verzameld. En 3000 man oproerpolitie. Die deden wat ze vaak doen onder dergelijke omstandigheden: ze hakten er op in en veranderden de nog niet eens begonnen demonstratie in een orgie van geweld. Met waterkanonnen en grote hoeveelheden traangas.
Geen pretje om dat laatste te ervaren, aangezien de Turkse oom agent de onhebbelijke eigenschap heeft om dit chemische wapen direct in het gezicht te spuiten. Als gevolg zijn er verschillende dodelijke slachtoffers door gevallen. Wanneer je minder ongelukkig bent werkt het als martelmethode, die het toedienen van elektroshocks en het bewerken van voetzolen heeft vervangen.
Studenten zouden gereageerd hebben door molotovcocktails te gooien. Niet de verstandigste keuze. Wanneer er inderdaad sprake van was, want ooggetuigen spraken later tegen dat de molotovcocktails van de studenten kwamen. Mede daardoor kan niet worden uitgesloten dat er provocateurs actief waren. Zou niet voor het eerst zijn in Turkije.
In de jaren zeventig lieten provocateurs van de fascistische Grijze Wolven linkse protesten regelmatig in geweld ontaarden. Om zo de omstandigheden te creëren waarbinnen de staatsgreep van 1980 kon plaatsvinden. Die intentie lijkt nu zeer onwaarschijnlijk, maar het is zonneklaar dat er in Turkije nog altijd rechtse kringen zijn die linkse studenten in diskrediet willen brengen.
Ahmet Acar
ODTÜ-rector Ahmet Acar liet zijn studenten niet vallen en hield de politie verantwoordelijk. Erdogan reageerde des duivels en richtte uitspraken tegen de ODTÜ-leiding waar de honden geen brood van lustten. Daar had men de studenten naar zijn zeggen aangezet tot hun actie. Verder greep Erdogan de gelegenheid aan om de media weer eens een veeg uit de pan te geven. Die gaven de studenten ‘een schouderklopje’.
Erdogan heeft het maar moeilijk met de media. Onlangs merkte hij op dat kranten alleen ‘goede dingen voor mijn mensen’ behoren te schrijven. ‘Dat is wat ik wil’, voegde hij daar als een jengelende kleuter aan toe. Opvallend, een premier die kranten voorschrijft wat zij dienen te schrijven. Kom je in een democratie zelden tegen.
Een aantal rectors van andere universiteiten viel Erdogan bij. Heel toevallig in de meeste gevallen rectors die benoemd werden sinds Erdogan de lakens uitdeelt in Ankara. Deze steunbetuiging aan zijn adres schoot in het verkeerde keelgat van studenten aan die andere universiteiten, waardoor de actiebereidheid ook daar toenam.
Daarmee is de beer los voor Erdogan. Universiteiten zijn in Turkije vaker broeinesten van protest geweest en die kant gaat het nu ook weer op. Getuige de 2800 studenten in gevangenschap, broeit er al langer iets, maar goeie kans dat het incident in Ankara bij de ODTÜ de zaken verder doet escaleren.
Het had eenvoudig voorkomen kunnen worden door de demonstratie niet met geweld te verstoren. In dat geval was die dag wellicht al vergeten. In plaats daarvan lijkt op 18 december in Ankara de kiem te zijn ontsproten van een studentenprotest dat de regering in het nieuwe jaar nog veel hoofdpijn kan bezorgen.
Afluisteren bij de premier
Premier Erdogan heeft meer zorgen. Vier dagen na de veldslag bij de ODTÜ maakte hij bekend in zijn huis te zijn afgeluisterd. Bugbusters van de nationale snuffeldienst MIT kwamen in februari afgelopen jaar tot die bevinding. Columnisten vroegen zich af waarom Erdogan zolang zweeg.
Geen van hen leek zich te kunnen herinneren dat minister voor Europese Zaken Egemen Bagis al in november 2011 vertelde dat gesprekken in Erdogans slaapkamer werden opgenomen door ‘tegenstanders van de regering’ [1]. Dat was drie maanden voor MIT iets wist van afluisteren. Vreemd.
Een ding staat vast. Degenen die de bug in een stopcontact installeerden hadden net zo eenvoudig een bom kunnen plaatsen. Niet leuk om afgeluisterd te worden, maar dat moet een geruststellende gedachte voor Erdogan zijn. Hij verdenkt vooral personen in zijn directe omgeving.
Een open deur, want wie moet het anders hebben gedaan? Aangezien hij het niet over zijn echtgenote Emine zal hebben gehad, moet hij gedoeld hebben op zijn beveiligers. En dan wordt het interessant dat zij een paar maanden geleden vervangen werden.
De imam en de diepe staat
Wie beveiligt Erdogan? Dat doet de politie. En wie heeft veel invloed binnen de Turkse politie? Dat is de in de VS woonachtige imam Fethullah Gülen. Dezelfde Gülen die het afgelopen jaar steeds meer met Erdogan in een conflict verwikkeld raakte. Niet zo vreemd dus dat de media het afluisterschandaal in dit kader plaatsten.
Of was het de ‘diepe staat’? Het begrip diepe staat werd een paar jaar geleden nog specifiek geassocieerd met de structuur die het kemalistisch georiënteerde establishment hanteerde om de Turkse staat te controleren en te manipuleren.
De diepe staat zat in de ambtenarij, de rechtelijke macht, maar vooral ook binnen de strijdkrachten. De volgelingen van Gülen binnen justitie ijverden voor het einde van deze machtsfactor. Met succes, want er verdwenen honderden militairen in het cachot.
Terwijl de strijdkrachten een zuivering ondergingen, werd de oude machtselite binnen andere staatsgeledingen vervangen, niet zelden door Gülens volgelingen. En waar ze al zaten werd hun aanwezigheid prominenter, zoals binnen justitie en de inlichtingenafdeling van de politie. Dat zich zo de contouren manifesteerden van een nieuwe diepe staat bleef binnen Erdogans Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) niet onopgemerkt.
Dit blijkt uit een uitspraak van columnist Akif Beki, de voormalige woordvoerder van Erdogan. Beki hoefde de Gülenbeweging niet eens te noemen om duidelijk te maken waar hij het over had: ” Zij die een belangrijke rol speelden bij het verdrijven van de militaire invloed op de diepe staat trachten nu wellicht om het ontstane gat zelf op te vullen” [2].
Ahmet Sik en Soner Yalcin
En zo sluit AKP-man Beki aan bij journalist Ahmet Sik, die een paar jaar geleden zei dat de ‘diepe staat niet werd opgeheven, maar slechts van eigenaar is veranderd.’ Het verschil is dat Sik werd vervolgd en een jaar in de Silivri-gevangenis doorbracht. Volgens de aanklagers omdat hij ‘propaganda’ maakte voor een ‘terroristische organisatie.’
Wie toen aansloot bij wat Sik zei moest uitkijken om niet zelf voor terrorist te worden versleten. Nu zijn soortgelijke geluiden binnen AKP-kringen hoorbaar.
In de week waarin Erdogan zei te zijn afgeluisterd, kwam de journalist Soner Yalcin, na 682 dagen in de Silivri-gevangenis, voorlopig op vrije voeten. Yalcin werd evenals Ahmet Sik gearresteerd in verband met een vermeend complot tegen de AKP.
Daarom valt op dat hij na zijn vrijlating zei het slachtoffer te zijn geworden van dezelfde samenzweerders die het nu op Erdogan voorzien hebben. Yalcin riep Erdogan op Turkije ‘transparant’ te maken: ”Democratie, vechten tegen organisaties van de diepe staat, we hebben het nog niet gezien. Maar als je bereid bent te vechten, staan we aan je kant” [3].
De ultraseculiere Soner Yalcin wil de krachten tegen Fethullah Gülen bundelen met de religieus bevlogen Erdogan, niets verbaast me zo langzamerhand nog in Turkije.
Dit artikel verscheen eerder op www.turks.nl
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
