'Boyhood': een in twaalf jaar gefilmde jeugd

Richard Linklaters ‘Boyhood’: een jongen groeit op voor de camera

'Boyhood', een levensechte fictiefilm met hoog documentair gehalte, volgt twaalf zomers lang een opgroeiende Texaanse jongen. De Amerikaanse onafhankelijke filmmaker Richard Linklater kreeg er de Zilveren Beer voor op het filmfestival van Berlijn. 'Boyhood' is een eenvoudig maar toch bijzonder coming-of-age-verhaal.

woensdag 16 juli 2014 09:35
Spread the love

Films spelen met tijd, proberen vluchtige dagelijkse momenten te
vatten, om ze in perspectief te plaatsen. Zelden of nooit volgen filmopnames de reële tijd. Boyhood is uniek omdat het een over twaalf jaar gefilmde jeugd toont. Regisseur Richard Linklater zit zo de reële tijd op de hielen. 

Growing Up in Public is de tiende plaat van Lou Reed (1942-2013) uit 1980. Het was het eerste puur
persoonlijk en extreem emotionele album van dit rock ‘n’ roll icoon. Dat is ook wat de jonge hoofdrolspeler Ellar Coltrane (‘Mason junior’) in deze film doet: opgroeien voor het oog van iedereen.

Het resultaat is een uniek
epos, een mannelijk overgangsritueel dat Mason, een Texaanse
jongen, volgt van zes tot achttien jaar. Niet, zoals
gebruikelijk, via verschillende acteurs, maar via de jonge acteur Ellar Coltrane, die twaalf zomers na elkaar in de huid van zijn personage kroop.

Spelen met de tijd

De aanpak van Linklater is vernieuwend, maar zijn film is geenszins een experiment om het
experiment. Dit project begon toen hij in 2002 een film wilde maken over
een opgroeiende jongen, van kind tot jonge
volwassene, maar absoluut de klassieke Hollywood-aanpak wilde
vermijden. Het idee om de emoties en ervaringen van een opgroeiend kind te vatten met verschillende acteurs voor de opeenvolgende levensfases beviel Linklater
niet.

De regisseur houdt van naturalistische verhalen, die
zoveel mogelijk in real time lopen. Getuige daarvan is zijn trilogie Before
Sunrise
(1995), Before Sunset (2004) en Before Midnight
 (2014), maar ook zijn tot één dag beperkte verhalen Slacker (1991), Dazed and Confused (1993) en subUrbia (1997) en zijn filmdrama’s met een rechtlijnig tijdsverloop Tape (2001),
Fast Food Nation (2006), Me and Orson Welles (2008)
en Bernie (2011). Tegelijk is Linklater niet vies van vormexperimenten, zoals de hallucinante animatiefilms Waking Life (2001) en A Scanner Darkly (2006).

Een experiment van 12 jaar

Authenticiteit
primeert voor Linklater. “Sommige regisseurs zullen zeggen ‘draai je
neus wat naar links zodat het licht perfect valt’ maar Linklater moet
daar van kotsen,” stelt hoodrolspeler Ethan Hawke (‘Mason senior), “we maken geen commercial, we spelen echte mensen hier. Dat is zijn stelling”.

Met zijn veelzijdigheid
en openheid van geest schrikt Linklater niet terug van uitdagingen, zoals met Boyhood. 12 jaar lang terugkeren naar hetzelfde verhaal met dezelfde
acteurs en crew is verre van evident, ook al lijkt het een geniaal
idee om de transformaties van de personages parallel te laten
lopen met de evolutie van met de veranderende acteurs en actrices. Dat
besefte Linklater goed.

Er was vooreerst een gigantisch praktisch probleem: acteurs, crewleden en
productiebedrijven kunnen zich niet zomaar engageren voor een
langdurig en onzeker project. “Wat doe je de volgende 12 jaar?”
vroeg Linklater al grappend aan actrice Patricia Arquette, de moeder van ‘Mason junior’. Bovendien
zijn er tijdens zo’n lange tijdspanne heel wat dingen waar niemand
vat op heeft. Wat als een hoofdacteur verhuist naar Australië? Wat
als iemand sterft? Dat gebeurt, terwijl een regisseur streeft naar zo veel
mogelijk controle.

Het filmproces
primeert

Linklater zag het echter wel zitten om die controle los te laten én te schrijven en monteren
terwijl het project bleef lopen. Hij vond vooral ook Jonathan Sehring, voorzitter van IFC Films, een New Yorkse verdeler van onafhankelijke films, bereid om op lange termijn te investeren –
zonder directe return jaarlijks geld vrijmaken is not done in
de filmwereld. Hij wist ook acteurs te overtuigen om jaar na jaar korte opnameperiodes van 3 à 4 dagen in hun werkschema te schuiven.

Er waren geen precedenten voor dit project. Voor acteurs Hawke en Arquette
betekende de mogelijkheid hun personage over een langere periode uit
te diepen een uitdaging. “Er was geen scenario en de film paste
niet netjes in een vakje,” aldus Arquette, “maar het idee was zo
wonderlijk en dit was nog nooit gedaan. Dus ik dacht ‘ik vind wel een manier
om dit de volgende 12 jaar in mijn schema te passen’. Me engageren
voor dit project ging heel makkelijk”.

“Dit is echt uniek,”
zegt ook Hawke, “mensen vergelijken het met Michael Apted’s
televisiereeks Seven Up! (Sinds 1964 keert deze Britse documentairemaker in zijn reeks documentaires terug naar dezelfde mensen, om te kijken hoe hun leven en
hun visies, hun ideeën, hun dromen veranderd zijn)
. Boyhood is echter geen documentaire, het is
een vertellende film, die in de loop van twaalf jaar gemaakt is, iets helemaal anders. Het gebeurt niet vaak dat
iemand het filmmedium op een dergelijk nieuwe manier probeert te gebruiken en tijd op
een andere manier tracht te dissecteren, zoals Rick wou”.

Zelf vond
Linklater het een kans om “te onderzoeken hoe tijd langzaam en
gradueel op ons inwerkt”. Hij was echter niet de
eerste regisseur die onderzocht hoe acteurs en hun personages ouder worden,
veranderen en omgaan met de littekens van het leven.

De Franse
regisseur François Truffaut deed het met zijn cyclus Antoine
Doinel (de Jean-Pierre Léaud films Les Quatre Cents Coups,
Antoine et Colette, Baisers Volés, Domicile Conjugal
en L’Amour
en Fuite
).

De Maleisische regisseur Tsai Ming-liang volgde zijn
muze Lee Kang-sheng (The River, The Hole, What Time is it There, Goodbye Dragon Inn, The Wayward Cloud, I don’t want to sleep alone).

De Filipijnse cineast
Lav Diaz trachtte het gewicht met de tijd voelbaar te maken
via 10 uur durende epossen (Evolution of a Filipino
Family, Dead in the land of encantos
) terwijl de Brit Michael
Winterbottom vijf jaar het leven van een gevangene en zijn
familie volgde in Everyday uit 2012, die bedacht werd toen Linklater al een tijd met zijn project bezig was. Linklater werkte al die jaren onder de radar, haast niemand was op de hoogte.

Scènes uit een jong
leven

Ongemerkt werkte
Linklater parallel aan twee film-als-tijdscapsule-projecten, enerzijds, de in 1995 gestarte Before-cyclus die elke negen jaar een
nieuwe film over een dag afleverde, anderzijds de meer radicale
benadering om in één film twaalf jaar te bestrijken. Dat laatste werd
Boyhood.

Twaalf jaar
filmde hij elke zomer met een vast team acteurs scènes uit het leven van de jonge Mason (acteur Ellar Coltrane). Boyhood opent
wanneer de zesjarige Mason in het gras ligt te dromen van
zijn toekomst. Zijn ouders Mason senior (Ethan Hawke) en
Olivia (Patricia Arquette) hebben net een scheiding achter de rug (in
tegenstelling tot wat andere regisseurs zouden doen, weert Linklater deze crisis uit
beeld) en samen met zijn zus Samantha (de eigen dochter Lorelei Linklater van de regisseur) moet hij
lijdzaam toezien hoe zijn moeder nieuwe relaties start en beëindigt.

Vooral de relatie van
Mason met zijn stiefvader Bill (Marco Perella), een aanvankelijk charismatische
professor die über-macho en alcoholist blijkt te zijn, is
pijnlijk maar het dreigend geweld blijft vooral psychologisch. Het
vernederend kortwieken van Masons lange haren (”Now you won’t
look like a girl”
) wordt door Linklater niet uitvergroot tot
een typisch Hollywooddrama.

Het moment grijpt je

De afrekening met
machismo en bekrompenheid lokt bij Mason een levenslange afkeer
voor holle praatjes uit over “hoe je een man moet zijn of worden”. Zo reageert hij selectief wanneer religieuze
familieleden hem voor zijn zestiende verjaardag een bijbel én een
vuurwapenopleiding schenken.

Mason denkt het zijne van dit God-and-guns-fanatisme, maar geraakt ook opgewonden van
het vuren. Een nieuwe wereld gaat voor hem open, ook al zal het nooit de zijne zijn. Je ziet hem denken: “Wat ik hier van overneem bepaal ik zelf
wel”.

Niet dat Mason egoïsme
of narcisme kan verweten worden, of dat hij een heroïsch individu
is, of iemand die gelooft in de maakbare wereld en zelf geschiedenis
gaat schrijven. Mason is iemand die de wereld waar hij
in op groeit intuïtief leert begrijpen.

Wanneer hij als achttienjarige in de woestijn van Texas naar de magnifieke lucht
staart met een vriendin, valt de slotconclusie: “You know how everyone always says ‘seize the moment’? But
I think it is kind of the other way around: the moment seizes us. Yeah,
it’s constant. It’s, like, always right now”.

Kijk
uit het raam

Heel
on-Amerikaanse film eigenlijk. Niet: grijp je kans, maak je droom waar, ga
voor succes. Maar: proef het moment, sta open voor ervaringen en
mensen, laat je overweldigen door het leven. Volwassenen willen Mason bij de les houden, maar hij bekent dat hij wel eens uit het
raam staart, afdwaalt en droomt.

Die bekentenis is een van
de vele ‘kleine’ momentjes van de film die zo voorbijvliegen. Het typeert Linklater
die altijd al meer geïnteresseerd was in het volgen van zijn
personages dan in dramatische scharniermomenten. Laat staan dat hij een plot ontwikkelt.

Er zit in Boyhood immers niet echt een verhaal. Wat de
personages overkomt, verloopt niet via voorspelbare lijnen, er is geen
vooruitgang. Moeder Olivia maakt steeds weer dezelfde fouten. Telkens wanneer ze
het gemaakt lijkt te hebben komt er een terugval. Er is amper een
dramatische explosie, op enkele alcohol-doordrenkte spanningen na.

Dit is een rustige film vol tedere momenten, gevoelige scènes en grappige
interventies. Volgens Linklater wordt het leven bepaald door een
aaneenschakeling van details, niet door ‘Grote
Dramatische Gebeurtenissen’. Weg met het vals sentiment en de louterende life
changing events
!

Linklater weert trouwfeesten en ontmaagdingen. Hij gaat voor uitstapjes naar de
bowling en ritjes met de auto. Die sportwagen, symbool van
vrijheid en onorthodox gedrag, wordt even een splijtzwam wanneer hij
reeds verkocht blijkt – vader zou hem nochans aan zoonlief beloofd hebben –
maar ook dat gaat voorbij. Linklater is niet
geïnteresseerd in wie gelijk heeft – vader betwist de belofte, hij
laat ‘the promise’ niet zien maar focust op de emotionele
impact, de teleurstelling, het onbegrip. Het leven is een
reeks misverstanden.

De dromer als held

De jonge Mason is
aanvankelijk een leeg blad. Hij staart dromend naar de lucht en
absorbeert langzaam ervaringen en gebeurtenissen. Hij observeert zijn
zus Samantha, zijn moeder, zijn vader, zijn stiefvaders, met open
ogen en open geest. En hij ondergaat de school.

Na zijn stem breekt
ook zijn hart en hij wordt langzaam de non-conformistische dromer die
zijn vader was (voor een nieuwe vrouw, baby en gezinswagen in zijn
leven kwamen) en die Linklater al eerder opvoerde in vorige films. Hij wordt iemand die gedreven fulmineert tegen smartphones, afgeeft op
president Bush en gelooft in Obama, lang nadat Harry Potter is
gepasseerd.

Zo verlaat Boyhood een universele studie van jeugd en belanden we bij een
specifiek coming-of-age-verhaal in hedendaags Amerika, waar spanning ontstaat tussen het karakter van het personage en de
eigenheid van het land.
Deze evenwichtsoefening sluit aan bij een andere krachttoer: de risicovolle poging van
Linklater om de tijd te vatten met een experiment dat niet zonder
gevaar is. Elk moment beseffen we dat dit project had kunnen mislopen, door gebrek aan geld, door afhakende acteurs of andere onvoorziene omstandigheden.

Linklater aan
dit project met 35 mm opnamen en rondde af
toen met digitale film. Een bewijs dat
alles snel kan gaan en zekerheden relatief zijn, maar ook dat
mirakels – zoals het afronden van dit 12-jaar project eigenlijk
– mogelijk zijn.

Buitengewone gewone
levens

Linklater situeert
Boyhood in de Texaanse middenklasse, maar de film is
geen afrekening met dit milieu. Daarvoor heeft de cineast te veel
respect voor gewone mensen, die boodschappen doen,
gaan bowlen, studeren om hogerop te geraken, hamburgers eten en niet
neerkijken op doorsneejobs. Mensen die wonen in saaie
buitenwijken, tijd doorbrengen in vervreemdende shopping-centra en dol
zijn op hun auto.

Hij toont de Amerikaanse
droom – sport, sportwagen, opwaartse mobiliteit, wapens en trouw
aan God – en zijn ontluistering (de kredietcrisis, de wurgende
studieleningen hangen dreigend over Mason & co)
maar zonder cynisme, wreedheid of haat.

Crisissen zijn kleine momenten, zoals wanneer Mason het huis verlaat om
naar een college te gaan en zijn moeder flipt omdat
hij niet al zijn spullen (lees: herinneringen) meeneemt. Olivia’s “I
just thought there would be more”
gaat door merg en been.

Haar “het volgende
scharniermoment is mijn begrafenis” werkt dan weer op de
lachspieren. Ook dat is typisch Linklater. Zijn film bevat
grappige, gevatte dialogen maar achter die humor gaan zingeving en
emotie schuil, getuige het bowling/opvoedingsadvies “Kids, life
doesn’t have bumpers
”, maar ook de smeekbede om communicatie:
“Ik ga niet die vader zijn tegen wie je ‘mhh’ en ‘pretty cool
kunt zeggen. Talk to me!”.

Op zoek naar familie

Dit gaat ook over een ander verlangen naar het overeind houden van
een familie. Niet het traditionele gezinnetje, dat is allang
geïmplodeerd, maar de gemeenschap waar je bij hoort. Er is heel veel
veranderd maar de nood om ergens bij te horen, je plaats te vinden in
de wereld blijft. Daarvoor heb je families nodig,
suggereert Boyhood.

Het nucleaire gezin
bestond al niet meer bij het begin van de film maar Mason verlaat
uiteindelijk ook mama en papa om elders een nieuwe familie te vormen, met de studievrienden waarmee hij naar de woestijn trekt. Als
voorbode voor een nieuw overgangsritueel, dat buiten beeld blijft
maar in onze verbeelding wel vorm neemt.

Boyhood is zowel
een geheugenmachine – we zien hoe tijd ervaren wordt en het leven
herinnerd wordt – als een droommachine. We fantaseren over hoe het
leven verder kan vloeien, verbeelden ons hoe mensen emotioneel en
spiritueel kunnen groeien. In het achterhoofd speelt een les die
we samen met Mason leren:  “life just happens”.

take down
the paywall
steun ons nu!