Als ik naar Libië kijk, vrees ik dat het einde van al die revolutionaire bewapening en vals optimisme niet nabij is. Langs welke kant de overwinning gaat vallen is uiteraard koffiedik kijken. Veel hangt af van wie bereid is om de meeste offers op te brengen. Helaas gaat dit laatste om mensenlevens op de kap van de angst van kinderen en de rest van de burgers. Om nog niet te spreken van materiële en economische schade en de niet te overziene ethnische verdeeldheden die nu gaan ontstaan.
Laat mij toe in wat volgt een aantal bedenkingen mee te geven rond de aard van revoluties en de strijd om hun controle. Ik zal dit doen op basis van mijn ervaring met politieke opstanden in Kaduna, in het Noorden van Nigeria. Het gaat om dingen die voor een stuk mijn houding verklaren omtrent de huidige Libische crisis. Alhoewel, ik heb niet de pretentie dat we echt naar parallellen moeten gaan zoeken, wel dat we ons bij bepaalde dingen best wat vragen stellen. In het eerste, Libië-deel van mijn tekst zou dit duidelijk moeten worden. Eigenlijk probeer ik ermee een aantal zaken aan te stippen van meer algemeen belang en vanuit een pacifistische invalshoek. Door dit laatste kijk ik wel wat vlug in een andere richting als men mekaar gaat beschieten om een ‘vrijheidstrijd’ uit te vechten. Ik wil daarmee niet zeggen dat we ons bij moordende dictators moeten neerleggen. Dit moet wel duidelijk worden. Alleen, het is niet al schietwapens wat beweegt. Als ik aan revolutie denk, heb ik een (massa) mensen voor ogen die heel wat verzetten om de situatie in hun land te verbeteren zonder dat ze daarbij de wapens wensen op te nemen om mensen te beschieten. Dit volks pacifisme van me wordt ondersteund door een aantal bevindingen uit het veldonderzoek dat ik sinds 2005 verricht in de staat Kaduna in het Noorden van Nigeria. Je vindt dit meer specifiek uitgelegd in het laatste deel van deze tekst dat voornamelijk gebaseerd is op diepte-gesprekken met de mensen van Kaduna.
Toch even waarschuwen: mijn retoriek in deze tekst kan bij momenten wat cynisch overkomen. Dit is niet omdat ik de spot wil drijven met toestanden die meer dan dramatisch zijn, maar eerlijk gezegd omdat als ik niet eens iets kan weglachen ik morgen wellicht ook naar de wapens grijp. Drama’s met wat gelach een ‘plaats’ geven is een wapen dat ik in Kaduna heel wat lokale mensen heb zien hanteren. Ook dit is pacifisme en is zeker niet geleest op een willen streven naar het behoud van een status quo. Integendeel, het is bedoeld om iedere partij in een vergelijk eens in eigen boezem te doen kijken. Het kan helpen bij het oordelen van ‘de Ander’. Er zijn daar etnisch-culturele patronen voor in Nigeria en elders in Afrika die goed werken. Alhoewel, ik zie dat in Nigeria dit stukje cultuur toch ook wel meer en meer gebukt gaat onder danig veel ellende. Het bewustzijn van de situatie blijft nog wél over, is het laatste wat men een onderdrukte bevolking kan afnemen.
Revoluties ‘op een schaal van’
Ik ben ethicus van opleiding en dan denk ik wat de opstand in Libië betreft: wat met de theorie van het minste kwaad? Is daar echt iets mis mee? In afwachting van die ideaalwereld zonder de minste ellende, moeten er toch andere middelen zijn dan mensen wapens in handen duwen? Ik bedoel: om én het onrecht van Khadaffi teniet te doen, én het positieve van het socialisme in dat land te behouden of te heropbouwen. Een weegschaal, dat is iets om mee leren te meten volgens de theorie van het minste kwaad: ”Wat is het beste in deze situatie?” Op bepaalde plaatsen waar ik kom, laat zeggen bij EEN-tv kijkers, word ik achtervolgd met de opmerking dat men via Vranckx heeft kunnen zien dat de mensen daar in extreme armoede leven terwijl de zoon van Khadaffi schoenen draagt van 5.000 Euro. Welnu, ik zou eens in de kleerkast van Obama’s dochter willen kijken. Mijn vrouw voegt daaraan toe: om maar te zwijgen van die van Michel. Of overdrijf ik? Men merkt mij op dat ze toch wel sober is. Dat mag best zijn, maar ik kan toch moeilijk aannemen dat er in het Witte Huis niet met geld gekwist wordt. Ik geef toe, als bepaalde verhalen waar zijn, zullen Khadaffi’s zonen wel kampioenen zijn. Ook is het zo dat de arme Libiër daar geen boodschap aan heeft. Maar ik voeg deze passage in deze tekst alleen maar in om ons hier in het Westen tot echte verantwoordelijkheid op te roepen. We moeten eerlijk zijn dat we zelf toch ook allemaal flink wat geld uitgeven aan onnodige dingen, dit terwijl er mensen zijn die smeken om wat steun.
Heb je mij horen zeggen dat er geen ellende is in het ‘socialistische’ Libië, dat het daar allemaal koek en ei is? Neen. Maar geef toe dat veel van wat er geschreven wordt in het kader van de Arabische lente (en terecht) aan gejuich, gejubel, bemoediging morgen wellicht meer een storm is, in een anderzijds goed menende fles, dan iets dat zich mag uitplooien als een revolutie. Waarom zeg ik ‘mag’? Kortweg, omdat we hier allen in het Westen nog een schuld af te betalen hebben aan het Zuiden (laat me zeggen onze kolonies). Die ‘Westerse lente’ is verre van voorspeld en nochtans zouden wij hier als activisten, die solidair willen zijn met de Arabische en MO volkeren (en ook de rest), daarmee moeten beginnen. Geschiedenis heeft altijd gelijk en daarom is het nog even afwachten wat het gaat worden. Hopelijk vergis ik me als ik wat pessimistisch ben. Ik betreur het alvast ook dat er delen zijn van Libië die relatief achtergesteld worden. Dit is voor Khadaffi’s rekening. Maar ik hoop dat morgen niet het hele land in hetzelfde shuitje komt te zitten. Een ‘Zuiderse lente’ zal niet gaan zonder een globale perspectiefwisseling en daarmee beland ik, volgens mij, in de agenda van de Altermondialisten die het in hoofde van het Wereld Sociaal Forum nergens voor gewapende groepen opnemen.
Had Khadaffi meer kunnen doen met al die inkomsten uit de olieproductie? Wellicht wel, maar ik zou graag eens een vergelijkende studie willen zien over wat men daar in bepaalde neoliberale golfstaten (vb. Qatar) mee doet die een gelijkaardige situatie hebben als Libië. En als ik me vergis? Dat dit geen kwestie van socialisme versus neoliberalisme, maar dat in Qatar en Libië armoede gewoonweg ‘afgekocht’ wordt met het zwarte goud? Dat is mogelijk. Qatar staat op de ontwikkelingsindex op een 38ste plaats en Libië niet zo bijzonder veel verderop op een 53ste. Maar nu heeft Qatar zowat 800.000 inwoners en Libië met 6.3 miljoen acht keer meer. Khadaffi zou 40 jaar geleden Libië overgenomen hebben als een van de armste landen ter wereld. Wat er ook van zij, het is aan ontwikkelingseconomisten om mij hierop een omstandig antwoord te formuleren (dit is een oproep, hé). Pure cijfers zeggen niets en VN rapporten zijn niet altijd verre van tendentieus. Maar je zal wel toegeven dat een land in oorlog er nooit op vooruitgaat. En dit zou toch de bedoeling zijn van een Arabische lente: via democratie de bevolking een betere toekomst bieden. Wat dit effect van oorlog betreft, om een voorbeeld te geven: de aan grondstoffen bijzonder rijke Democratische Republiek Congo is ondertussen op de ontwikkelingsindex op een voorlaatste plaats gesukkeld.
Sommige facebook activisten zijn wel al te enthousiast over wat het gaat worden. Ik denk dan: als je een vergrootglas te dicht op het Libische woestijnzand houdt, schiet het misschien nog in brand, gaat het glas aanmaken op den duur, zonnepanelen kunnen het worden. De energieproblematiek opgelost. Dan toch iets positief uit deze oorlog gehaald. Ik zeg dit om ons eens wakker te schudden want politiek is geen dromerij maar wel een vraag om toch eerst een toekomstperspectief te overwegen vooraleer standpunten in te nemen (zonder aan voorspellingen te doen). Wat dit betreft moeten we eens nadenken, om uit een zwart-wit denken te geraken, in hoeveel zuiderse landen mensen er (stilletjes) naar verlangen hun zogenaamde dictators terug te krijgen (ook al zijn die al vele jaren overleden). Waarom? Omdat armoede in bijvoorbeeld Nigeria sinds de eerste liberaliseringen op 15 jaar tijd verdubbeld is (ook al willen VN rapporten die niets concreet aantonen het laten uitschijnen dat het tij de laatste jaren gekeerd is). Armoede doodt, vergeten we dat niet … met miljoenen tegelijk (in volkrijke landen) … jaar na jaar. Ik heb in 5 jaar tijd in Nigeria meer mensen in mijn omgeving zien sterven dan in heel mijn leven samen (ik ben er nu 40). De meesten waren jonge mensen, in de fleur van hun leven (of iets in die zin). En de meesten waren ‘weg’ op amper een paar uur tijd. Pijn krijgen, hevige koorts en nauwelijks aangekomen in het hospitaal (als er geld voor is) is het al voorbij.
Hoor je mij zeggen dat ik voor dictaturen ben, mensen afpersen en folteren, indijken van persvrijheid? Liever niet. Ik ben echt wel niet in zulke hokjes te duwen en heb ook geen vrienden in dat kamp (in tegenstelling tot onze geliefde Jean Ziegler – met respect anderzijds voor de goeie boeken die hij schrijft). Maar lees er ondertussen toch maar niet over heen dat de armoede op korte tijd verdubbeld is, of zelfs meer dan dat in landen als bijvoorbeeld Nigeria waar men het socialisme verjaagd heeft en dat dit geen grapje is maar meer mensen doet omkomen dan de slachtoffers van een handvol Arabische en MO revoluties samen. Ik denk wel dat iedereen de nodige armoede referenties op internet of in de betere bibliotheek kan vinden.
Het Westen weet nu wereldwijd 20 dictators te tellen (wellicht allemaal linkse of wat ervoor moet doorgaan), terwijl de Nigeriaanse mensenrechten activist Shehu Sani er in Afrika alleen al 53 vindt sinds de onafhankelijkheid. En hij heeft het dan niet over verlichte dictators op wie de mensen met nostalgie terugkijken. De meesten wie hij opsomt waren of zijn ‘democratisch verkozen’ (lees: ‘geselecteerd’) of hebben zich naderhand tot democraat ‘bekeerd’, met de steun van het Westen. Zelf wacht ik in het huidige Nigeria al lang niet meer op de uitslag van de nakende presidentsverkiezingen. Als ik het moet weten, ga ik naar het eerste beste dorp in de brousse en elke ‘ongeletterde’ (om het aan een neutraal persoon te vragen) weet mij een jaar op voorhand te zeggen wie de volgende president wordt. De door corruptie dominante PDP partij maakt de uitslag danig voorspelbaar. Maar op het einde van de rit vraagt de arme zich wel af wie haar of hem morgen een boterham gaat geven, wie bevallende vrouwen naar de kliniek gaat brengen en hoe het zit met veel meer ellende die ik hier niet ga opsommen. Stom van me: gelieve voorgaande zin te schrappen. Eigenlijk stelt zij/hij zich die vraag niet eens. Zo dom ben ik nog dat ik denk antwoorden te hebben of moeten zoeken … in naam van armen. Die mensen weten echt wel goed hoe de vork in de steel zit, dat het buiten de familie om (en dan nog) vaak elk voor zich is (z’n eigen hachje redden is al flink wat).
Is er dan geen dialectische revolutie gaande in Nigeria, wat mensenrechten betreft, sociale eisen? Jawel, en ik wil dat bij tijd wel eens nader uitschrijven in een refererend artikel. Alleen, Afrikaanse revoluties en wat de mensen echt doen om voor hun lot te vechten, daar heeft geen kat oog voor. Dit komt omdat je als onderzoeker in het veld in het Noorden van Nigeria aan ‘dik lezen’ moet doen ‘met het vergrootglas’ – omdat wij in andermans land zitten en vaak contextkennis missen. Hiermee moeten we voorbij de schijnbaarheden van het eerste uur kunnen raken. Het is niet iets van facebook activisme maar wat vaak in moeilijke onstandigheden verloopt om uiteindelijk iets van een revolutionair elan op te kunnen merken.
Mensen kunnen niet anders dan aan hun revolutie werken. Moeten ze anders hun schouders laten hangen, het opgeven, zelfmoord plegen, terrorist worden? Dat laatste gebeurt ook wel, maar waarom zien we het andere niet? Omdat niemand afstapt om eens in dat Afrikaanse ‘veld’ te gaan kijken. Het is natuurlijk hachelijk om daarover ook maar iets te weten te komen. Je moet echt gaan leven onder de mensen om wat op te steken over wat er beweegt, omdat die dingen de media niet halen ginder (of toch niet veel). Westerse media zijn zeker al geen hulp als het op Afrikaanse revolutionaire krachten aankomt, tenzij in reportages over plaatsen waar men mekaar afmaakt zoals in Ivoorkust of bij tijden in Jos in het Noorden van Nigeria (maar wat wordt daarmee eigenlijk concreet gezegd). Moslima’s girl power, wees maar gerust dat je die ook in Nigeria vindt en niet een klein beetje. Ze zijn met een 40 miljoen als ik goed tellen kan en hun aantal groeit jaarlijks met een paar miljoen aan. Alleen, die vrouwen (noch hun zonen en echtgenoten) worden niet bewapend en geloven trouwens ook niet in moord en doodslag om een land te redden. Ze kunnen ook al niet gaan betogen vanwege het bikkelharde terreurregime dat er heerst. Maar zeg nu eens: het is toch niet omdat je niet op spectaculaire manier zogezegd regimes weet omver te gooien, dat je niet bestaat in je emancipatiestrijd en dat daar niet voldoende stof voor verandering in zit. Zeker, we hebben geen reden tot optimisme maar dat wil niet zeggen dat er niets beweegt.
Democratie versus dictatuur? Wel ja, de Dalai Lama was nu ook al 71 jaar aan de ‘macht’ en vindt het de dag van het schrijven van deze tekst tijd dat er politieke verkiezingen komen (maar zijn religieus leiderschap wil hij wel behouden). Misschien dat Vaticaanstad nog gauw volgt. Katholieken die ik ontmoet die nu gretig op de kap van Khadaffi zitten, zien niet in dat ze zelf blindelings hun eigen kerkdictatuur volgen (en nu komt het lachgedeelte): met priesters die verkozen zijn, haha, met bisschoppen hetzelfde, haha, en met een paus … door een rookpluim en wat incestueuze kardinalen (sorry voor het schelden). Alle gekheid op een stokje, welk verschil maakt het uit als we naar onze Belgische politiek kijken: we hebben nu wel een regering hier, haha, waarvoor we gekozen hebben én een Mgr. Léonard die, net voor hij op een parlementair verhoor nog wat recht te zetten heeft over de vele duizenden kinderverkrachtingen waarin priesters betrokken zijn, aids toewenst aan mensen die wel eens vaker aan zelfmoord denken vanwege hun sexuele geaardheid. En weet je wat: niemand die hem dit kwalijk neemt, ondanks de bestaande anti-dicriminatiewet die minderheden tegen zulks zou moeten beschermen. Lénoard kan zijn kwetsend uitlaten in naam van de zogenaamde vrijheid van mening. Maar nu, algemener, hoe democratisch krijg je in ons verkiezingsysteem een top drie plaats op het partijlijstje? Halo, dat zijn wel de ticketjes naar rechtstreeks ‘verkozen’ worden … van fils à papa … van clan tot clan … van indekkerij tot indekkerij. Als we toch zo van revoluties houden, waar wachten we in België dan nog op?
Wordt het met de huidige Arabische en MO revolutie een zoveelste nieuwe revolte in het rijtje: wat gerommel dat mij en een hele resem voor nihilisme afgedankte makkers flink wat traantjes en gelach tegelijk bezorgt? Je zou voor minder je mond gaan houden ook al is dit het domste wat je kan doen. Een echte ‘lente’ heeft volgens mij met een magische top-drie te maken. Ik geef hem als afsluiter van dit deel even mee: (1) een bevolking van miljoenen tegen de extreme armoede van het genadeloze imperialisme beschermen en tegen zo van die dingen die de levensverwachting van mensen tot die van een net volgroeide tiener reduceren; (2) tegenhouden dat mensen gefolterd worden, afgezet, vermoord, ideologisch gemanipuleerd en zo van die dingen die vrijheid beknotten dat men er niet goed van is; (3) eigenlijk wil ik ze beide op 1 zetten, maar wie zegt me dat ik de keuze heb? Benieuwd naar jouw top, linkse strijdmakker. Laten we het praktisch houden.
Strijd om de controle van het verzet
Kijk hierboven nog even naar het korte bijgevoegde videofragment (met een Engelse audio vertaling eronder). Deze vrouw legt in het Hausa uit hoe men zich onder Christenen en Moslims tijdens de 2000-2002 Kaduna onlusten tegen de lynchpartijen organiseerde die werden opgezet door gewetenloze machtswellustige leiders. Ze legt met een vredevol geweten uit hoe de Christenen waarbij ze woonde de huisbaas ervan kon overtuigen dat één van hen haar mogelijks wou vermoorden. Haar verhaal is relevant als voorbeeld van hoe een bevolking zich mobiliseert tegen burgeropstanden die slecht aflopen. Wij kunnen zulks vandaag nog in acht nemen nu de in het Noorden van Nigeria populaire presidentskandidaat Muhammadu Buhari eens te meer waarschuwt voor een opstand als ze de verkiezingen verliezen (cf. David’s blog). Die sfeer hing er ook tijdens voorgaande verkiezingen. Je hoort dan menig Noorderling met ‘oorlog’ dreigen als het zou mislopen voor hen. Veel geroep, want alleen in 1999 werden over heel de regio volksrevoluties op gang getrokken. Hierin werd met ironisch succes de invoering van de Shari`a wetgeving doorgedreven. In die laatste context hebben verkiezingsconflicten met specifieke problemen te maken, zoals we zullen zien met de Kaduna onlusten. Het gaat er om de verdeling van economische middelen over de vele ethnische groepen, een getrek waaruit enkel de sterksten als winnaars komen.
Electorale onlusten zijn wel reëel als men weet dat in Nigeria in de periode voor verkiezingen wapenarsenalen weelderig de ronde doen. Het soort mensen dat aan dit punctueel gewapende verzet meedoet, is hoogst onbetrouwbaar. Het gros van de bevolking schuwt elke vorm van geweld, staat er niet achter. Het is waar dat men martelaarschap niet torenhoog hoog in het vaandel draagt, tenzij het echt moet. Maar het is verkeerd te stellen dat religie geen rol speelt op politiek vlak. Je hoort dit bepaalde Zuid-Nigerianen wel eens beweren. (cf. idem) Integendeel, in het Noorden van Nigeria staat religie in voor heel wat revolutionair geweld. Moslims voelen zich moreel verplicht om voor hun jihad in te staan en ook bij de nieuwe Pinksterchristenen probeert men er dit in te krijgen.
Nu, de dynamiek van ‘volksopstanden’ als in Kaduna in 2000-2002 is slinks: om de regering van de ‘andere partij’ te bedreigen, onder druk te zetten, huurt men langs alle kanten moordbendes en allerlei paramilitaire eenheden in. Het zijn de hard core leden van moskees en kerken die dit (laten) opzetten ‘ter verdediging’, naast ook elites in het algemeen. Harde kernleden die in zulks geloven, die er het politiek (financieel) belang van inzien, beschikken als er onlusten ‘uitbreken’ op een buffer van medestaanders in hoofde van de vele straatjongeren die in het leven geen goed oog hebben (‘hooligans’ noemt men hen).
De volgende stap is de bevolking mobiliseren. Dit gebeurt met populistische slogans waarvoor weer bepaalde moskeeën en kerken goed zijn. Specifieke religieuze verenigingen zijn er in de loopgangen en op ‘eigen’ terrein ook bij. De leiders van de grote religieuze centra krijgen hiervoor flink wat steekpenningen, eten sowieso uit handen van de (politieke) elites.
Waarom zijn eigenlijk vredevolle betogingen verboden? Welnu, neem de laatste echte volksrevolutie in het Noorden van Nigeria, bij de invoering van de Shari`a in het jaar 2000. Voor zulks komen Noord-Nigeriaanse Moslims massaal de straat op omdat het om een heilige plicht gaat en omdat men ermee grondige sociale hervormingen weet te beloven. Bedenk wel, een wereld zonder onrecht ! Bij Christenen van hun kant zit de schrik er op dat moment goed ingepompt en op een gegeven ogenblik zijn ze naar eigen zeggen met 100.000 mensen aan het betogen tegen de invoering van de Shari`a. Dat is wel beangstigend want dit loopt slecht af als die oproerige stoet door het marktcentrum moet waar de zogenaamde hooligans rondhangen die niet veel nodig hebben om op te laaien. Daarom, betogingen met een religieus karakter worden verboden omdat men maar al te goed weet dat die uit de hand lopen en dat daarna ook prompt allerlei ‘slapende paramilitaire cellen’ komen opduiken om een massahysterie op gang trekken. Gemoederen lopen sowieso op. Dat gaat gemakkelijk met mensen die straatarm zijn en dagelijks op de toppen van hun tenen lopen. En trouwens, wat zouden we zelf niet doen? Wie kan er oogluikend toezien als men op familieleden inhakt en hen in brand steekt? Als mensen op zulke brutale manieren vermoord worden, komt de haatmachine onvermijdelijk op volle toeren te draaien. Voor je het weet breekt de hel uit en worden er nog meer mensen opgeroepen om ‘hun’ kamp te gaan verdedigen. Men kon voor de Kaduna onlusten rekenen op een eindbalans van enkele duizenden doden op twee keer drie dagen tijd.
Om nu bij het verhaal te komen van die dame uit mijn videofragment. Haar vredevolle houding is natuurlijk die van de overgrote meerderheid van de mensen. Alleen, je hebt maar een (paar) procent van een bevolking nodig om tot zogenaamde burgeropstanden te komen. Het ‘lompenleger’ van jongeren die als reservisten in de straten hangen, zijn een echte schrik voor de bevolking. Zij hebben geen voeling met de werkelijkheid, zijn vaak gedrogeerd, zijn inwijkelingen uit verre regio’s. Niemand schiet op buren. Daarom ook worden jongeren in het algemeen gemobiliseerd om langs de overzijde van de stad de ‘vijandelijke’ bevolking aan te vallen.
Alles komt weer tot kalmte wanneer achter de schermen de politieke cake nog eens herverdeeld is, wanneer de heren tot een akkoord zijn gekomen, over de geldsommen die te rapen zijn. In Kaduna worden door de regering helse sommen betaald aan lobbygroepen om de vrede in stand te houden. Dat is gek genoeg het beste precaire scenario. Maar soms duurt het jaren eer het zo ver is, zoals bijvoorbeeld in Jos, Plateau State.
In Kaduna lijkt de politieke blokvorming over de scheidingslijn Christenen-Moslims te lopen. Dit is echter een vertekend beeld. Er is wel het Moslimblok van de dominante en heersende Hausa. Zij viseren in tijden van onlusten andere, zogenaamde tweederangs moslims. Die zouden niet de ware radicale leer aanhangen. Tot die laatste behoren ondermeer de Yoruba moslims, die een etnische eenheid wormen met de vele Christenen uit hun groep. Je treft er gemakkelijker Yoruba moslima’s aan die met een Christen huwen, wat uitgesloten is in de zogenaamde ‘ware’ Hausa Islam. Feit is dat de Hausa’s willen alleen heersen in Kaduna en dat religieuze controle maar een excuus is. Onder de Christenen op hun beurt heb je ook verdeeldheid. Veel van het politiek extremisme is er gebundeld in de Pinksterkerken die sinds pakweg de laatste twintig jaar besloten hebben mee te willen regeren. Zij stellen dat ze er goed aan doen de Christenen gelovigen een politiek bewustzijn te geven. De prijs daarvan is de prediking van een ‘evangelie’ van gewapend verzet. In Jezus zien ze niet die gedoodverfde pacifist die tuk was op een armoedig bestaan. In hun visie gebeurt gewelddadig optreden altijd uit verdediging. Weelde en leiderschap hebben een voorname plaats in hun opvattingen en om dit te bereiken willen ze kunnen rekenen op een ‘sterke’ Christengemeenschap. Nu, ook hier is er wel een breuklijn met de meer traditionele Christenen die geweldgebruik afzweren. Zij stellen dat moorden uit enkel verdediging een fabeltje is, want als de gemoederen oplaaien wanneer de eerste doden vallen, heb je de afloop lang niet meer onder controle.
Om te besluiten
Ik heb in deze opinie willen betogen dat we wat de Libische socio-economische condities betreft, best wat ontwikkelingseconomisch onderzoek kunnen gebruiken. Indien Khadaffi’s regime na veel bloedvergieten omver geworpen wordt, staan we wellicht voor een meer doorgedreven liberalisering. De vraag is wat het effect hiervan zal zijn. Dit aspect is niet te verwaarlozen indien wij ons realiseren dat neoliberale democratiseringen elders in Afrika, zoals in Nigeria, de armoede voor de mensen alleen maar heeft doen stijgen.
Daarbij heb ik tussendoor kunnen aanstippen dat democratie en mensenrechten ook bij ons in het algemeen vaak te wensen overlaat, hoe religie bijvoorbeeld als een zuil boven water staat ondanks schendingen van mensenrechten (dus gebeurt dit niet alleen in Nigeria). Dit moet ons doen nadenken over het soort democratieën die contextueel wenselijk zijn. Zonder democratische credibiliteit kunnen we niet de juiste uitgangspunten vinden om te hulp te komen in ‘Andermans’ conflicten. Wat mij betreft kunnen we die vinden in de principes van de Altermondialisten beweging.
Met mijn vergelijking met Nigeria heb ik willen zeggen dat landen die op etnisch vlak moeilijk te besturen zijn het niet altijd beter doen onder een democratisch gefederaliseerd bewind, dan onder een meer centraal en ‘sterk’ bestuur. Wat Nigeria betreft heeft neoliberalisering de armoede er vlug hoge toppen doen scoren ondanks de onaanzienlijke inkomsten die het land heeft uit vooral gas en olieproductie. De toestand is er alleszins veel slechter op geworden in vergelijking met de periode waarin het land meer op socialisme gericht was, ook al was het toen zeker geen paradijslijke situatie.
Ik heb ook willen duidelijk maken dat gewapende opstanden de doelstellingen van een Arabische lente nooit kunnen verwezenlijken, tenzij men er geen erg aan neemt dat heel wat mensen gaan sneuvelen. Met oorlog weet je lang niet hoe en wanneer je er uit komt. Ik heb in die zin willen aantonen dat mensen doorgaans er niet voor staan te springen om de wapens op te nemen. Dit laatste in de context van revolutie, zo leer ik uit het voorbeeld van Kaduna, heeft meer te maken met een spel van macht en manipulatie dan met wat de mensen echt verlangen. Religie speelt hierin een cruciale rol. Ik heb in die lijn zo’n idee dat de gewapende Benghazi opstandelingen van het eerste uur die reeds jaren tegen Khadaffi operatief zijn in dit kamp te plaatsen zijn. Het is geweten dat jihadi islamisten hierin een belangrijk aandeel hebben. We kunnen ons afvragen of zij ook in mindere of meerdere mate een drijvende factor zijn geweest in de eerste dagen van de huidige opstand, nu meer dan een maand geleden, om vlug naar de wapens te grijpen. Het is alleszins duidelijk dat de moskeeën betrokken zijn bij de eerste protesten. Let wel, ik verwijs hiermee niet naar de strijders van het tweede uur die niet anders kunnen dan redden wat te redden valt sinds de no-fly zone van afgelopen week en wellicht ook sinds de dagen ervoor waarop men angstig de komst van de Khadaffi getrouwen is gaan afwachten. Ik wil echter dit hele verhaal van Islam en gewapend verzet wel eens in een apparte studie uitwerken. Ik wil op dit moment zeker niet de indruk geven dat ik de antwoorden ken op deze vragen. Maar we moeten ze wel stellen.
