Ngo’s noemen de beslissing politiek ingegeven en waarschuwen dat ze contraproductief zal werken. “Dit manoeuvre van de regering-Obama is nefast voor onze justitie en ondermijnt het Amerikaanse gezag in het buitenland”, verklaart Anthony Romero, directeur van de Amerikaanse Unie voor Burgervrijheden (ACLU). “De rechtszaken die de regering aanspant in de commissies, zullen voortdurend onder juridisch vuur liggen en hun uitkomst zal niet als legitiem worden beschouwd.”

Toen de Amerikaanse minister van Justitie Eric Holder aankondigde dat Khalid Sheikh Mohammed en vier vermeende kompanen voor een militaire commissie zouden worden berecht, liet hij zijn eigen afkeuring blijken. Holder verwees naar het Congres, dat het volgens hem wettelijk onmogelijk heeft gemaakt voor de beschuldigden om in New York voor een federale rechtbank te verschijnen.

Belofte van Obama

Onder leiding van de Republikeinen en enkele New Yorkse Democraten keurde het Congres een wet goed die het transport van gevangenen in Guantanamo naar de VS of hun gebieden verbiedt. “Onverstandig”, vindt Holder. Maar het zag er niet naar uit dat de wet “in de nabije toekomst” kon worden teruggedraaid, en dus was deze beslissing nodig volgens Holder. Hij herhaalde dat de regering vastberaden is om Guantanamo te sluiten, zoals Obama had beloofd in zijn inaugurale rede meer dan twee jaar geleden.

Net als de mensenrechtenorganisaties wijst hij erop dat federale rechtbanken sinds 9/11 succesvol honderden terrorismeverdachten hebben veroordeeld. De militaire commissies daarentegen, die werden opgeschort toen Obama aan de macht kwam, hebben slechts zes veroordelingen op hun palmares staan. Bovendien vielen de straffen lichter uit omdat er twijfel bestond of het vonnis wel een beroep voor een federale rechtbank zou overleven.

In tegenstelling tot de ngo’s meent Holder wel dat de commissies een eerlijk proces garanderen. Hun procedures en beschermende maatregelen voor verdachten werden versterkt via amendementen op de Military Commissions Act uit 2009 en via een beslissing van president Obama vorige maand.

Stigma van Guantanamo

“Elk proces voor een militaire commissie zal het stigma van Guantanamo dragen, vertraagd worden en de ogen van de wereld gericht houden op hoe de beschuldigden worden behandeld, in plaats van te focussen op de beschuldigingen zelf”, stelt Andrea Prasow, expert contraterrorisme bij Human Rights Watch. “Een vonnis in een federale rechtbank echter zou in de wereld als wettig worden gezien.”

“Het hield steek om het 9/11-proces in New York te houden, omdat het de plaats van de misdaad is en de meeste familieleden van de slachtoffers er wonen. Nu vindt het proces plaats op een militaire basis ergens ver weg, waardoor veel van de betrokkenen uitgesloten worden”, denkt Prasow.

“De regering had twee jaar de tijd om Mohammed en zijn medeverdachten voor federale rechtbanken te slepen, maar slaagde er niet in”, vindt Daphne Eviatar van Human Rights First. “Deze puur politieke beslissing dreigt van een tweederangs juridisch systeem een permanent onderdeel van de Amerikaanse nationale veiligheidspolitiek te maken.”

McCain en Liebermann

Republikeinen en andere beleidsmakers die zich tegen een proces in New York kantten, zijn tevreden. Volgens de New Yorkse senator Charles Schumer was Obama’s oorspronkelijke plan “een foute inschatting” en zou een militaire rechtszaak het mogelijk maken dat Mohammed en zijn medeverdachten de doodstraf krijgen. Sommige New Yorkse politici waarschuwden ook dat de kosten voor veiligheidsmaatregelen honderden miljoenen dollar konden bedragen als het proces in de stad zou doorgaan.

De Republikeinse senator John McCain en onafhankelijke Democraat Joe Liebermann lieten gezamenlijk weten dat het “tijd is om het debat over de plaats waar de 9/11-samenzweerders zullen terechtstaan te beëindigen, en voort te maken met de militaire commissies in Guantanamo”.

Anderen menen dat Mohammed een status krijgt die hij niet verdient door voor een militaire commissie te verschijnen. “Khalid Sheikh Mohammed is geen strijder, hij is een crimineel en mag niet op een andere manier behandeld worden door commissies”, zegt de gepensioneerde generaal Joseph Hoar, voormalig hoofd van Centcom.