De regularisatie-instructie van 19 juli 2009 leek een grote verandering te betekenen voor de moeilijke levensomstandigheden van mensen zonder wettig verblijf in Brussel. In 2010 werden dan wel 24.000 personen geregulariseerd, mede op basis van die tijdelijke instructies, maar wij worden nog altijd veelvuldig geconsulteerd door mensen zonder wettig verblijf in afwachting van een antwoord. De signalen van andere welzijnsorganisaties zijn niet anders. Op het terrein lijkt er dus nog altijd niet veel verbeterd. Dit wordt bevestigd door de cijfers die minister Wathelet deze week toelichtte: de achterstand van duizenden dossiers die er al bestond is opgelopen met 4.000.
De trage afhandeling van de regularisatie-aanvragen, en het ontbreken van een maximumtermijn daarvoor, maakt dat mensen alweer anderhalf jaar in onzekerheid leven over de toekomst die er voor hen is weggelegd in België. Zij blijven hierdoor niet alleen noodgedwongen leven in extreme armoede, die wordt gekenmerkt door dakloosheid, honger, en gezondheidsrisico´s. Een recent onderzoek van het HIVA stelt dat deze mensen een gemiddeld maandinkomen van 145 euro hebben. Een uitvlucht uit die armoede is niet mogelijk omdat België de tewerkstelling van buitenlandse werknemers slechts zeer beperkt toestaat. Dit voedt ook de idee dat nieuwe migranten geen bijdrage wíllen leveren. Terwijl zij simpelweg niet mógen. Deze onmogelijkheid om formeel te werken, dwingt hen tot clandestiene arbeid waarbij loondiefstal (onvoldoende of niet betaald) en arbeidsongevallen aan de orde van de dag zijn.
Daarbovenop betekent dit echter ook dat zij veelal terecht komen in een wachtperiode, waarin zij weinig kansen hebben om zich alvast voor te bereiden op het wettig verblijf en alle verwachtingen van de maatschappij die daarmee gemoeid gaan. Een wettig verblijf zou een oplossing kunnen bieden om uit die cyclus van aanhoudende armoede te kunnen breken. Nochtans is voor de betrokkenen een degelijke voorbereiding op hetgeen er gaat komen erg moeilijk door de dagelijkse bestaansonzekerheid.
Om die reden heeft een aantal organisaties in 2010 de handen in elkaar geslagen om een methodiek te ontwikkelen om mensen zonder wettig verblijf te stimuleren en versterken om vanuit de oorspronkelijke migratie en op basis van hun huidige situatie tot een (nieuw) zinvol toekomstperspectief te komen. Hiermee proberen we om een wachtperiode om te vormen tot een overgangsperiode, waarbij persoonlijke ontwikkeling en het verwerven van competenties in functie van een leven hier, elders of in het land van herkomst, een grote rol krijgt. Zolang dit niet gebeurt, zullen mensen zonder wettig verblijf geen andere uitweg zien dan het voortzetten van een illegaal verblijf.
Vanuit deze optiek moet er intensief gewerkt worden aan professionele ontplooiing van mensen met reële regularisatieperspectieven. Wij constateren immers regelmatig dat personen die geregulariseerd worden niet altijd automatisch toegang vinden tot de arbeidsmarkt omdat de jarenlange uitsluiting een actualisering van de oorspronkelijke competenties verhindert. De arbeidscompetenties blijven dus hangen op het niveau van voor de migratie. Omwille van een politieke onwil om mensen zonder wettig verblijf toegang te bieden tot beroepsopleidingen, worden geregulariseerden soms gedwongen in armoede te blijven leven. Wij pleiten dan ook actief voor een pilootproject waarbij mensen met een hangende regularisatie-aanvraag uit 2009 toegang krijgen tot een aantal beroepsopleidingen om de tewerkstelling in knelpuntberoepen mogelijk te maken. De VDAB slaagt er immers noch in om voldoende knelpuntberoepen in te vullen, noch om voldoende kandidaten te vinden voor haar technische beroepsopleidingen. Een pragmatische aanpak lonkt dan ook om een win-win situatie te creëren voor beide partijen. Zelfs wanneer cursisten uiteindelijk geen verblijfstitel zullen krijgen, kunnen zij deze kennis en ervaring inzetten bij een eventuele terugkeer naar het land van herkomst om een micro-onderneming op te zetten bijvoorbeeld. Wij stellen tevens voor om regularisatiekandidaten zes maanden na het indienen van hun aanvraag het recht te geven op arbeid, zodat zij tenminste zelfstandig een inkomen kunnen verwerven wanneer hun aanvraag zo lang blijft aanslepen.
De gespierde taal die verschillende politieke partijen gebruiken over gedwongen terugkeer van mensen zonder wettig verblijf, is onze ogen niets anders dan ideologische retoriek. Een repressieve aanpak van migratie draagt immers niets bij aan de oorzaken ervan en zal zodanig blijven bestaan. De democratiseringsgolf die zich momenteel voltrekt in Noord-Afrika en het Midden-Oosten heeft tenminste blootgelegd wat jonge mensen er al jaren toe beweegt om de oversteek naar Europa te maken en een leven vol onzekerheid tegemoet te gaan.
Behalve de moeilijkheden om zich voor te bereiden op een wettig verblijf of een ander toekomstperspectief nemen we al geruime tijd waar dat de beperkte grondrechten van mensen zonder wettig verblijf met de voeten worden getreden. Zo zien we dat gezondheidszorg, ondanks de procedure Dringende Medische Hulp, moeilijk toegankelijk is. De opvang van illegale families met kinderen wordt dan weer structureel geweigerd, ondanks een wettelijke verankering in het KB van 2004. De rechten van clandestiene werknemers worden in de praktijk slechts zelden gerespecteerd en is uitbuiting aan de orde van de dag. Daarnaast is dakloosheid een chronisch probleem wanneer de jaarlijkse winteropvang haar deuren sluit.
De uitdagingen zullen groot zijn voor alle mensen die buiten de regularisatieboot gaan vallen. De behoeft aan een gepaste en integrale hulpverlening waarbij toekomstoriëntering centraal staat is daarom noodzakelijk, evenals een humaan en rechtvaardig migratiebeleid met duidelijke criteria dat evenveel rekening houdt met de oorzaken van migratie als de gevolgen ervan.
Meeting, Onthaal- en steunpunt voor mensen zonder wettig verblijf
(een deelwerking van Link=Brussel vzw en Samenlevingsopbouw Brussel)
