“Ieder mens is allereerst zelf verantwoordelijk voor succes in het leven en de mogelijkheden daartoe willen wij zo groot mogelijk maken”, spreekt VVD. “Maar nooit zullen wij de ogen sluiten voor de mensen die het zonder extra zetje in de rug niet kunnen redden”, zegt PvdA. De combinatie van deze twee visies lijkt de boodschap van het regeerakkoord: als je het zelf niet redt zal de overheid je steunen, maar je moet ook bereid zijn om in te leveren.

Om de economische crisis in Nederland te bezweren zullen er offers moeten worden gebracht en deze zijn groot, aldus het akkoord. Diederik Samsom (PvdA) en Mark Rutte (VVD) geven toe dat steun vanuit de maatschappij voor de voorgestelde bezuinigingen niet onvoorwaardelijk gegeven zal worden, maar dat aangetoond moet kunnen worden dat de keuzes rechtvaardig zijn en perspectief bieden op de lange termijn.

Netto wordt 16 miljard bespaard met de maatregelen uit het regeerakkoord; dat er grote offers gebracht moeten worden door de Nederlanders staat dus vast. De zwaarste klappen vallen in de sociale zekerheid en in de zorg.

Met de voorgestelde maatregelen zou het begrotingstekort in 2013 op 2,6 procent van het bruto binnenlands product (BBP) staan en in 2017 op 1,5 procent; netjes binnen de Europese norm van 3 procent, in theorie dan. De staatsschuld moet 71,3 procent van het BBP worden in 2013 en 70,6 procent in 2017.

Langer werken

De Nederlanders moeten ten eerste langer gaan werken: de pensioensgerechtigde (Algemene Ouderdomswet, AOW) leeftijd wordt vanaf 2013 geleidelijk verhoogd tot 66 jaar in 2018 en 67 jaar in 2021. Wel komt er een doorwerkbonus voor werknemers tussen de 61 en 65 jaar met een laag inkomen (een inkomen vanaf 90 tot 175 procent van het wettelijk minimumloon, bruto 1.469,40 euro), waarmee zij kunnen sparen om de financiële gevolgen van de stijging van de AOW-leeftijd te compenseren.

PvdA en VVD vinden dat werken gestimuleerd moet worden: de huishoudinkomenstoets (berekening totaalsom van alle inkomens in een huishouden) wordt vervangen door een huishouduitkeringstoets, om te voorkomen dat door een opstapeling van uitkeringen de inkomsten voor niet-werkenden hoger zijn dan die voor werkenden.

Nederland moet in 2020 een aandeel duurzame energie van 16 procent hebben en energiebesparing heeft prioriteit, middels een besparingsdeal met energiebedrijven en woningbouwcorporaties. Daarnaast moet het gebruik van elektrisch vervoer gestimuleerd worden door de laadinfrastructuur te verbeteren.

Bankiers gaan verplicht een eed moeten afleggen met sancties bij overtreding en bankmedewerkers die verantwoordelijk zijn voor transacties met hoge risico’s worden voortaan ook gescreend door de Autoriteit Financiële Markten en de Nederlandsche Bank (de bank van de overheid).

Europa

Het akkoord lijkt zich positief op te stellen tegenover Europa. Nederland zal de totstandkoming van een Europese bankenunie steunen en zich aansluiten bij een Europese heffing op de financiële sector, mits de pensioenfondsen hierbuiten blijven en de inkomsten naar de lidstaten terug stromen.

Landen binnen de Europese Unie moeten elkaar effectief aan economische afspraken houden en controlemechanismen daarvoor moeten versterkt worden. Steun aan landen in begrotingsproblemen mag alleen op voorwaarde dat deze landen zich inzetten voor herstel van hun economie. Oftewel, geen eigen verantwoordelijkheid, geen financiële steun.

VVD en PvdA willen een versterking van de interne markt en van de positie van de Eurocommissaris voor economische en monetaire zaken. Verder moet het voor een land mogelijk zijn om in onderling overleg met de andere lidstaten een gemeenschappelijk bestand zoals de Schengenzone, de eurozone of de Europese Unie te verlaten. Geven de partijen hiermee gehoor aan de roep die in sommige Europese landen klinkt, dat ‘eurozondaars’ als Griekenland de eurozone uit zouden moeten?

Ontwikkelingshulp

Het budget voor ontwikkelingssamenwerking gaat erop achteruit met maar liefst 1 miljard euro, defensie met 250 miljoen. Er gaat een nieuw structureel budget komen voor internationale veiligheid ter waarde van 250 miljoen euro, het bedrag dat bij defensie wordt weggehaald.

Voor deelname aan internationale crisisbeheersingsoperaties moet er sprake zijn van een humanitaire noodsituatie, anders zal er een volkenrechtelijk mandaat plaats moeten vinden. Nederland blijft nog tot 2014 in Afghanistan, zoals gepland was.

Onderwijs

De langstudeerdersboete, een boete van 3000 euro die eerder dit jaar werd ingevoerd voor studenten in het hoger onderwijs die meer dan een jaar langer over hun bachelor of master doen, wordt afgeschaft. In de plaats daarvan wordt de basisbeurs voor studenten in het hoger onderwijs omgezet in een sociaal leenstelsel, een maatregel die de schatkist structureel 810 miljoen euro moet opleveren.

Volgens het regeerakkoord zou de opbrengst van deze besparing worden geïnvesteerd in onderzoek voor verbetering van het onderwijs. Dat mag wel zo zijn, maar met deze maatregel zou het zomaar kunnen dat het volgen van een universitaire opleiding, aan collegegeld boven de 1.700 euro per jaar en met nauwelijks financiële steun van de overheid, weer een privilege gaat worden van kinderen van welgestelde ouders.

Seksuele diversiteit

Ambtenaren die weigeren om homoseksuele stellen te trouwen worden niet meer aangesteld en leraren met homoseksuele geaardheid mogen niet om die reden ontslagen worden. Ook zal op scholen voorlichting worden gegeven over seksuele diversiteit, dus voorlichting richt zich niet enkel meer op heteroseksualiteit. De bestrijding van homofoob geweld zal een prioriteit vormen voor de politie.

Opluchting voor de kunst- en cultuursector: PvdA en VVD vinden dat cultuur toegankelijk moet blijven en houden het BTW-tarief voor podium- en beeldende kunsten op 6 procent in plaats van de eerder voorgenomen 21 procent.

Zorg

Het hebben van een (verplichte) zorgverzekering wordt nog duurder: de zorgtoeslag verdwijnt, wat gecompenseerd zou moeten worden door een inkomensafhankelijke zorgpremie en eigen risico. Hoeveel precies de verschillende inkomensgroepen dan gaan betalen is nog onduidelijk, voorlopig lijkt het er nog op dat het hebben van de verplichte zorgverzekering een flink pak duurder gaat worden voor de gemiddelde Nederlander.

Over een eventuele wijziging van het donorregistratiesysteem zal in de Kamer gestemd gaan worden. Het huidige ‘nee, tenzij’-systeem levert niet genoeg donoren op om het groeiend tekort aan donororganen te verminderen, maar in samenleving en politiek heerst veel weerstand tegen een omzetting naar het ‘ja, mits’-systeem, zoals dat in België gebruikt wordt.

Blauw

Wat betreft veiligheid is vooral de invloed van de VVD te zien: meer blauw op straat via een bedrag van 105 miljoen euro extra per jaar voor de nationale politie. Ook gaan gedetineerden een eigen bijdrage betalen, moeten publieke en private toezichthouders camerabeelden direct doorsturen naar de politie en worden kosten van een strafproces zoveel mogelijk op de daders verhaald.

De wietpas wordt afgeschaft, maar er kan in coffeeshops nog enkel gekocht worden door Nederlanders, als zij een identiteitsbewijs of verblijfsvergunning kunnen tonen. Vanwege de problemen met alcoholgebruik onder jongeren wordt de minimumleeftijd voor de verstrekking van alcohol verhoogd tot 18 jaar, in plaats van de huidige 16 jaar.

Asiel

Aanvragers van asiel in Nederland krijgen geen vergunning als ze eerder illegaal in het land verbleven of fraude pleegden, en vreemdelingen die veroordeeld zijn worden eerder uitgezet.

Opvallend is het ‘kinderpardon’: minderjarige kinderen van afgewezen asielzoekers of alleenstaande minderjarige vreemdelingen krijgen een verblijfsvergunning als zij voor hun achttiende verjaardag tenminste vijf jaar in Nederland waren.

Personen die geen Nederlands spreken of die gezichtsbedekkende kleding dragen hebben geen recht op een bijstandsuitkering. Hieraan wordt snel toegevoegd: “Dit uitgangspunt wordt consequent toegepast: voor vreemdelingen uit derde landen, EU-onderdanen en Nederlanders”. Gezichtsbedekkende kleding zal daarnaast verboden worden in het onderwijs, de zorgsector, het openbaar vervoer en in overheidsgebouwen.

Hypotheek

VVD heeft serieus concessies moeten doen wat betreft de hypotheekrenteaftrek: deze blijft bestaan maar wordt wel aangepast. Vanaf 2014 wordt het maximale aftrektarief verminderd naar dat van het tarief van de schijf die eronder zit. De opbrengst hiervan zou teruggesluisd worden naar de groep die last heeft van deze maatregel: het hoogste tarief van inkomstenbelasting (52 procent) wordt verlaagd en de derde schijf (42 procent) wordt verlengd.

Als werkloze Nederlander krijg je voortaan maar liefst een jaar minder WW-uitkering (Werkloosheidswet-uitkering): van 36 naar maximaal 24 maanden. Het eerste jaar is de uitkering gekoppeld aan het laatstverdiende loon, het tweede jaar aan het wettelijk minimumloon.

Solide en sociaal

“Wij willen Nederland sterker uit deze crisis laten komen. Met een solide beleid: dus brengen wij de overheidsfinanciën op orde en stimuleren wij innovatie en duurzame technologie. En op een sociale manier: dus verdelen wij de lasten eerlijk en richten wij onze collectieve voorzieningen zo in dat ze ook voor latere generaties toegankelijk blijven”.

Hoe solide en sociaal het Nederlandse regeerakkoord werkelijk is zal nog moeten blijken, vast staat in ieder geval dat voor nu de Nederlanders de broekriem al mogen aanhalen.