Zes nationaliteiten, zes muziektradities

“We komen net terug uit Zuid-Frankrijk, waren daarvoor in Noord-Polen en gaan straks naar Noord-Italië en Zwitserland”, vertelt Tristan Driessens (35), artistiek leider van Refugees for Refugees. De band bestaat nog maar één jaar en reist nu al heel Europa rond. Vier tot acht keer per maand treden ze op in onder andere operahuizen en op festivals. Pakistan, Irak, Afghanistan, Syrië, Tibet en België, deze zes nationaliteiten zijn in de band vertegenwoordigd. En dus ook de zes nationale muziektradities. 

Een jaar geleden, in 2016, stelde Muziekpublique, een Brusselse organisatie voor wereldmuziek, voor om een cd op te nemen met een dertigtal vluchtelingen in België. Allemaal zijn ze muzikant en tijdens de opnames vertolkten ze muziek uit hun eigen land. De sterkste momenten werden op de cd gezet. De reacties waren zo positief en er was zo veel vraag naar de muziek dat Muziekpublique besloot om met tien van hen een band te vormen. Refugees for Refugees was een feit. 

Gemeenschappelijke taal

“Ik herinner me nog het eerste moment dat we allemaal samenkwamen. Ik heb toen vooral heel veel ruimte willen maken voor iedereen om zich te kunnen uitdrukken”, vertelt Driessens. “Ik wilde niet bepalen wat we gaan doen, maar iedereen zoveel mogelijk expressiemogelijkheden geven. Ik wilde weten wat ieders traditie is, welke instrumenten ze spelen en wat hun favoriete nummers zijn. Van daaruit wilde ik, rekening houdende met de authenticiteit van ieders traditie, bruggen slaan. Wat kan een Syrische fluitist doen in samenspraak met een Tibetaanse zanger? Wat zijn de mogelijkheden tot een ontmoeting tussen Afghaanse muziek en Arabische muziek? Vandaaruit is heel spontaan en organisch een programma gegroeid dat we fine tunen naarmate de concerten zich opvolgen.” 

Alle bandleden waren in hun thuisland ook al muzikant, sommigen professioneel en opgeleid op een conservatorium, anderen als volksmuzikant. “Buiten het feit dat het een vluchtelingenproject is, is het vooral een heel sterke menselijke groep”, benadrukt Driessens. “Door de menselijke relaties die onderling heel sterk zijn, groeien we samen naar een soort gemeenschappelijke taal. Ondanks de veelzijdigheid aan kleur en tradities. Het feit dat de band uit vluchtelingen bestaat, maakt dat we met de actualiteit meedrijven, maar het is veel belangrijker om de inhoud écht te zien en wat we onderling tot stand kunnen brengen.”

Sommige bandleden zijn sinds twee, drie jaar in België, anderen zo’n vijftien jaar. “Heel boeiend is de weg die zij hebben afgelegd, voordat ze in België aankwamen. Hun verhalen zijn sterk uiteenlopend. Vaak heel tragisch ook en heel zwaar. De muziek tilt die tragedie een beetje op. Ook al gaan de muzikanten gebukt onder een zware realiteit, toch wordt die gesublimeerd en kunnen ze er op een optimistische manier mee omgaan.” 

Liefdesliedjes voor een verloofde vrouw

Neem de Afghaanse zanger Aman Yusufi. Half lachend heeft hij zijn verhaal gedeeld met de groep, vertelt Driessens. Dat hij in Afghanistan een liefdesnummer had geschreven voor een verloofde vrouw. En dat hij omwille van dat feit vervolgd werd en dreigde onthoofd te worden. De bedoeling was naar Canada te vluchten, maar tijdens de overstap in Brussel strandde hij in België en zodoende heeft hij hier een leven opgebouwd. “Yusufi vertelde dit op een bijna lichtvoetige manier, ook al is die realiteit heel tragisch, want zijn familie leeft daar nog en hij heeft enkel contact met ze via Skype en social media. Op de een of andere manier kan hij het relativeren door een soort hoop die hij blijft behouden.”

Muzikaal is er volgens Driessens een heel groot potentieel. “We zijn allemaal flexibele, soepele en kneedbare muzikanten en we kunnen ons heel goed aan elkaar aanpassen. Dat is ook de regel: dit project veronderstelt een grote openheid van geest en een tolerantie naar andere culturen toe.” 

Het is niet de bedoeling dat de bandleden simpelweg om de beurt de muziek uit hun eigen landen ten gehore brengen. Het is belangrijker om de lat hoger te leggen. “We moeten met z’n allen één richting uit kijken, de verwachtingen overstijgen en echt gezamenlijk muziek maken”, benadrukt Driessens. 

Hoe doe je dat, muziek uit verschillende landen en tradities combineren tot één geheel? “Wel, landen zoals Irak, Syrië, Turkije, India en Pakistan kennen hun eigen klassieke muziek die al eeuwenoud is, net zoals wij hier Mozart en Beethoven kennen. Maar op het gebied van muziektaal zijn er veel linken te vinden tussen de muziek uit het Nabije Oosten en uit het Verre Oosten. Ook zijn we tot de vaststelling gekomen dat er tussen Arabische muziek en Afghaanse muziek veel raakvlakken zijn. Voor de muziek uit het hooggebergte van Tibet is het iets moeilijker om aansluiting te vinden met de Arabische muziek, maar toch lukt ook dat gewoon door de creativiteit van iedere muzikant.” 

Muzikanten waren in eigen land geen onbekenden

In hun thuisland waren sommige muzikanten geen onbekenden. De Tibetaanse zangeres Dolma Rengingi stond in Tibet bekend als een diva. De Afghaanse zanger Yusufi verscheen in Afghanistan regelmatig op de televisie. En de Pakistaanse muzikant Asad Qizilbash is naar eigen zeggen in Pakistan een van de laatste spelers van de sarod, een traditioneel snaarinstrument dat oorspronkelijk uit India komt.

We moeten zoveel mogelijk buiten onze eigen grenzen kijken, dat is de boodschap die Refugees for Refugees wil overbrengen. “En dat is iets waar we dagelijks aan moeten werken”, zegt Driessens. “Ook wij geraken wel eens in conflicten door taalbarrières of muziekbarrières die overschreden moeten worden. Des te meer moeten wij als band de boodschap waarmaken om de sfeer van tolerantie onderling te handhaven en ons echt te verdiepen in de cultuur van de andere.”

“Daarom stellen we in onze groep vast dat het goed is om elkaar en onszelf af en toe in vraag te stellen”, gaat Driessens verder. “Het is belangrijk om een evenwichtsoefening te maken en ervoor te zorgen dat de een door de ander niet wordt overstemd, dat iedereen echt de ruimte krijgt om zich uit te drukken en dat het programma niet te veel in de richting van één muzikale traditie uitgaat.”

Muziek helpt leed te dragen 

Wat betekent het voor de muzikanten om in de band te spelen? Het verder kunnen uitdragen van je cultuur, in dit geval in de vorm van muziek, kan een grotere betekenis geven aan je bestaan hier in België, vertelt Driessens. Het gaat volgens hem vervreemding tegen. “Ik kan me heel goed voorstellen dat je bijvoorbeeld als muzikant uit Tibet hier in België een gevoel van ontheemding ervaart. Doordat mensen naar je muziek luisteren en je muziek waarderen ga je het gevoel van vervreemding tegen. Volgens mij biedt dat een enorme troost en maakt het dat het makkelijker is om een bepaald leed te dragen. Dat laatste geldt voor iedereen natuurlijk. Daar hoef je geen vluchteling voor te zijn.”

Sfinks Mixed vindt plaats in Boechout, bij Antwerpen, van 27 t/m 30 juli 2017. Toegang is gratis. Meer info: http://www.sfinks.be/