In de loop van 2016 zullen vele mensen hun geloof in het gebruik van referenda als manier om om het volk dichter bij de politiek te betrekken, waarschijnlijk verloren hebben. De Brexit is daarvoor in Europa de belangrijkste reden, maar ook in Colombia verliep het vredesreferendum rond rebellenbeweging FARC niet zoals gewenst. Het volk stemde daar tegen het vredesverdrag, iets wat president Santos niet tegenhield om toch door te gaan met de onderhandelingen. Anderhalve maand later was er al een nieuw akkoord dat hij liet goedkeuren in het parlement. Deze ervaringen doen, zelfs binnen het linkse spectrum, de vraag rijzen of dit wel een goed politiek middel is. Wanneer het referendum niet de gevraagde uitkomst heeft, wordt het referendum direct afgewezen als bruikbaar middel. Een rare redenering van slechte verliezers?
Hieronder zal het Colombiaanse referendum geanalyseerd worden en uitgelegd welke redenen de mislukking voor president Santos inluidden.
Colombiaanse situatie
Als één van de langst durende conflicten op de wereld met miljoenen doden en mensen op de vlucht, zou je denken dat een mogelijkheid tot vrede met twee handen aangegrepen wordt door de bevolking. Polls voorspelden dan ook een vlotte winst van ongeveer 66% voor het ja-kamp. Op de dag zelf bleek de uitslag met een 50,2% voor het neen-kamp een enorme verrassing.[i]
De oppositie tegen het referendum werd geleid door ex-president Uribe die in zijn presidentsjaren (2002-2010) een zeer hard en repressief militair beleid voerde tegen de rebellenbewegingen. Verder zouden hij en zijn aanhangers banden hebben met enkele extreemrechtse paramilitaire bewegingen die oorlog voeren tegen de communistische rebellenbewegingen in Colombia. Het neen-kamp werd dan ook vooral geleid door de idee van de harde lijn.
President Santos was als onderhandelaar de belichaming van de ja-stem. Al was zijn positie tegenover de FARC niet altijd zo zacht. Als minister van defensie onder Uribe was hij namelijk mede-uitvoerder van het repressieve beleid. Toen hij president werd, schaafde hij echter zijn mening bij en startte hij de onderhandelingen op.[ii] Gesteund door de internationale elite, zag hij dat zijn neoliberale project meer kans op slagen had, wanneer er vrede zou zijn. Dit creëerde een kloof tussen hem en Uribe.
Ondertussen werd het referendum door de media gepolitiseerd en voorgesteld als een keuze tussen Santos en Uribe. Deze laatste was beter in staat om een grote mediacampagne op poten zetten en te leiden op basis van harde woorden, leugens en het bang maken van de bevolking. De linken met het Brexit-referendum hoef ik hier waarschijnlijk niet te verduidelijken. Het referendum raakte op deze manier betrokken in het politieke spel van de elite die daarmee de bevolking misbruikten.
De redenen van het neen-kamp
Terwijl de voorstanders het vooral hadden op één van de grootste kansen op vrede ooit in de geschiedenis van het conflict en zij benadrukten dat een betere en rechtvaardigere vrede niet mogelijk zou zijn, hadden de tegenstanders hele andere argumenten. Door vele andere afgesprongen deals met de FARC hadden zijn geen vertrouwen meer in de beweging, die volgens hen Colombia in een nieuw Cuba of Venezuela zou veranderen.
Ze kaartten ook de onrechtvaardigheid van het verdrag aan dat bepaalde misdadigers binnen de FARC-milities amnestie zouden geven en hen daarbovenop nog een minimumloon zouden geven om zich opnieuw te kunnen re-integreren, terwijl de hardwerkende Colombiaanse arbeider helemaal niks krijgt. De vraag rijst echter of er zonder deze elementen wel een vrede mogelijk zou zijn en wat het alternatief ervoor is.
De lage opkomst en territoriale divergentie
Wanneer de cijfers rond het referendum geanalyseerd worden dan komen er toch enkele opmerkelijke bevindingen naar boven. Eén daarvan is het opkomstcijfer. Dit lag enorm laag, met een nationale opkomst van 37 percent ligt deze op de laagste in tweeëntwintig jaar.[iii] Een duidelijk teken van de desinteresse die er heerste binnen de samenleving voor dit vredesverdrag.
Een andere opmerking bij de resultaten is de divergentie tussen de verschillende regio’s in Colombia. De regio’s waarin het conflict woedde stemden overduidelijk voor het akkoord, terwijl de meer urbane rurale regio’s een duidelijke neen-stem uitbrachten. De eersten zouden namelijk het meeste baat hebben bij de vrede en eindelijk een eind zien komen aan de vele moorden en ontvoeringen die er plaatsvonden. Zij leken door dit referendum de dupe te worden van de urbane bevolking, die vooral zijn zinnen zet op economische ontwikkeling en geen oog heeft voor de problemen op het platteland.
Conclusie
Het houden van referenda moet een belangrijk punt blijven in het politieke debat om de burger dichter te betrekken in de besluitvorming. Belangrijk daarbij is echter dat deze plaatsvindt binnen een goedwerkende democratie. In Colombia bijvoorbeeld wijst de lage opkomst op een enorm gedepolitiseerde bevolking. Er zijn veel meer initiatieven nodig die de bevolking informeert en betrekt, zodat referenda niet uitgespeeld kunnen worden als een gevecht binnen de heersende politieke elite, maar als een keuze tussen verschillende inhoudelijke beleidsopties. President Santos maakte gebruik van zijn banden met (extreem)rechts en de paramilitaire groeperingen tot hij zag dat een vrede zijn neoliberale logica meer perspectief bood. Hij maakte hiermee een faustiaanse gok die hij verloor.[iv]
Dit voorspelt een moeilijk traject, waarvan je je de vraag kunt stellen of er wel al één land klaar is om het kapen van een referendum zoals in Colombia en met de Brexit gebeurde, tegen te gaan. Wanneer een referendum wordt gehouden, moet er alleszins beter over nagedacht worden.
[i] Sankey, K. (8 oktober 2016). A Faustian Gamble. Jacobin. Geraadpleegd op https://www.jacobinmag.com/2016/10/uribe-colombia-peace-deal-santos-farc/ op 15 januari 2017.
[ii] “Colombia leader Juan Manuel Santos: From Hawk To Dove” (24 november 2016). BBC. Geraadpleegd op http://www.bbc.com/news/world-latin-america-37445224 op 15 januari 2017
[iii] Sankey, K. (8 oktober 2016). A Faustian Gamble. Jacobin. Geraadpleegd op https://www.jacobinmag.com/2016/10/uribe-colombia-peace-deal-santos-farc/ op 15 januari 2017.
[iv] Sankey, K. (8 oktober 2016). A Faustian Gamble. Jacobin. Geraadpleegd op https://www.jacobinmag.com/2016/10/uribe-colombia-peace-deal-santos-farc/ op 15 januari 2017.
