De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Rechtse lessen voor links

Rechtse lessen voor links

donderdag 3 december 2020 21:49
Spread the love

 

Al geruime tijd kijkt links als gehypnotiseerd naar het electorale succes van rechts in de hoop eruit te kunnen leren. Helaas trekt men al te vaak de verkeerde conclusies en gaat men er van uit dat de sleutel tot dat succes in het verhaal van rechts ligt. Het echte geheim schuilt veeleer in de manier waarop ze hun verhaal vertellen.

 

In televisiestudio’s, opiniestukken of krantenartikels: bashen op Frank Vandenbroucke en Groen is weer helemaal in. Het lijkt wel alsof we weer 2000 zijn. Alsof 9/11, de financiële crisis, Brexit en Trump nooit gebeurd zijn. Vandenbroucke krijgt de wind van voren omdat hij in de aanpak van de coronacrisis voor de eenheid van commando zorgt waar iedereen al maanden om smeekt; Groen omdat energieminister Tinne Van der Straeten duidelijke keuzes maakt over de kerncentrales en onze energievoorziening waar men al decennia naar verlangt. We hebben dit verzuurde bashen op links al eerder meegemaakt, maar het déjà vu-gevoel waarmee het gepaard gaat heeft weinig geruststellends. We weten nog hoe het toen is geëindigd: Vandenbroucke die met slaande deuren uit de regering verdwijnt en een groene partij die op sterven na dood is.

 

IN HET DEFENSIEF

 

Toch hoeft de geschiedenis zich niet te herhalen. Zolang links maar leert uit de fouten van het verleden, maar vooral ook lessen trekt uit de electorale successen van rechts. Niet door hun verhaal te kopiëren en op te schuiven naar rechts. Met elke stap richting populistisch en extreem rechts verwijdert links (maar ook centrumpartijen) zich verder van de principes van de democratische rechtstaat en de Verlichting. Geen enkel links alternatief is het overwogen waard als het daarover compromissen sluit. Wat links moet leren is dat rechts heel goed weet wat ze vertellen, maar nog beter weet hoe ze het moeten vertellen: consequent en zonder excuses steeds dezelfde boodschap herhalen.

 

Toen Frank Vandenbroucke onlangs in De Zevende Dag uithaalde met de “wie is Bart De Wever?”-oneliner werd dat op links onthaalt met knallende champagnekurken. N-VA reageerde als door een wesp gestoken. Misschien eerder omdat ze niet gewend zijn dat links zo fel uit de hoek komt, dan wel omwille van de inhoud zelf. Links heeft traditioneel immers niet de gewoonte helder, consequent en offensief de eigen standpunten te verdedigen. Al sinds de val van de Muur zit links in het defensief. Rechts leidt het maatschappelijk debat, links volgt.

 

In “The all new don’t think of an elephant” legt linguïst George Lakoff uit hoe dit niet alleen een probleem is van linkse partijen, maar van progressieve organisaties in het algemeen. Ze liggen voortdurend onder vuur van rechts waardoor hun politiek uitsluitend reactief is in plaats van proactief. Linkse organisaties willen boven alles mensen helpen, maar doen dat voornamelijk als mensen al in de problemen zitten. Ze komen pas in actie na de feiten. Over een beleid dat voorkomt dat mensen überhaupt in de problemen komen wordt te weinig nagedacht. Het marktgeoriënteerde beleid van de voorbije decennia dat essentiële overheidstaken heeft geprivatiseerd en burgers de bescherming heeft onthouden die zij redelijkerwijs van hun overheid mogen verwachten, duwt het middenveld steeds meer in het defensief. De druk die zij ervaren wordt alleen maar vergroot door aanhoudende besparingen. Het resultaat is dat steeds meer mensen moeten geholpen worden met steeds minder middelen. Daardoor blijft er tijd noch geld over om na te denken over hoe thema’s het beste worden gekaderd.

 

TAAL VAN MIDDELEN VS TAAL VAN DOELSTELLINGEN

 

Rechts kent dat probleem niet. Zij hebben van het verdedigen van hun waardesysteem hun hoogste doel gemaakt, zo stelt Lakoff. Dat maakt dat over hun kernthema’s en hoe die geframed worden weinig twijfel bestaat. Bij rechtse partijen kan je voor elk thema blindelings hun standpunten afratelen. De staat? Ontvetten! Rechters? Wereldvreemd! Migratie? Aan banden! Belastingen? Naar beneden! Nieuws? Fake! Werklozen? Profiteurs! Met links lukt die oefening met de beste wil niet. Toen ik ooit de proef op de som nam met een collega (een gedreven vakbondsvrouw nochtans) kwam ze niet verder dan betaalbaar wonen, goed onderwijs en gelijke kansen. En als zij het niet kon, zullen gewone kiezers het ook niet kunnen.

 

Als links nog enige hoop wil koesteren op overtuigende verkiezingsoverwinningen zal het met een duidelijk afgelijnd alternatief op de proppen moeten komen dat zich afzet tegen het dominante rechtse verhaal. Een compleet nieuwe maatschappijvisie ontwikkelen is een overdonderende, ontmoedigende taak. Wat daarbij kan helpen is het besef dat mensen overtuigd worden door verhalen, niet door een droge opsomming van feiten en cijfers. Het einde van het communisme betekende echter ook het einde van de grote verhalen. We hadden het einde van de geschiedenis bereikt aldus Francis Fukuyama, dus waarom zouden we elkaar nog verhalen vertellen? Of zo werd het ons toch wijsgemaakt. Want uiteindelijk kwam alleen het grote linkse verhaal in diskrediet. Het grote rechtse verhaal werd zo dominant dat het niet meer in vraag werd gesteld. Zo dominant zelfs dat het niet langer als een verhaal werd gezien, maar als een objectieve, wetenschappelijke weergave van de realiteit.

 

Het nieuwe dominante non-verhaal focuste eenzijdig op de principes van de vrije markt en dat had verstrekkende gevolgen. Alleen datgene waar de markt een prijs op kon plakken had nog waarde. Op de samenleving kan je geen prijs plakken en dus was er ook geen samenleving meer. Dat alles leidde tot een enorme verenging van het debat. In discussies over grote maatschappelijke problemen werd sinds de jaren ’90 in toenemende mate met cijfers en budgetten gezwaaid. Voortaan werd – in de woorden van de Brits-Amerikaanse historicus Tony Judt – alleen nog de taal van middelen gesproken en niet meer de taal van doelstellingen. Beleidskeuzes hadden niet langer ethische consequenties, alleen nog maar budgettaire. De vraag wat we met al die beleidskeuzes wilden bereiken, of het de samenleving zou opleveren die we wensten, werd niet meer gesteld.

 

HET VOORDEEL VAN EENZIJDIGHEID

 

Gek genoeg heeft die eenzijdigheid van het dominante verhaal grote voordelen voor de uitdagers ervan. Wie zijn eigen verhaal ingang wil doen vinden, mag nooit in het frame van de tegenstander stappen. Dat is enerzijds aartsmoeilijk omdat het zo alom tegenwoordig is, maar anderzijds zou wel overduidelijk moeten zijn welk frame je absoluut moet vermijden, hoe jouw kader er moet uitzien en hoe je de discussie jouw kader kan binnentrekken. Als het kader van je tegenstander de nadruk legt op het financiële, moet jouw kader ethisch en inhoudelijk zijn. Als de taal van je tegenstander die van middelen is, dan moet jouw taal die van de doelstellingen zijn. Het gebruik van een ander kader en een andere taal zou ook een verrijking betekenen voor het maatschappelijk debat. Het zou betekenen dat het debat niet langer in cijfers, door experten en boven de hoofden van gewone burgers kunnen gevoerd worden.

 

De verschuiving van de taal van middelen naar die doelstellingen is niet alleen een retorisch- technische kwestie, het geeft ook een indicatie van hoe het nieuwe linkse verhaal er inhoudelijk zou kunnen uitzien. Sinds de jaren tachtig vond de logica van de markt zijn weg tot maatschappelijke domeinen waar het niet thuishoort of slechts een beperkte rol hoort te spelen: onderwijs, cultuur, gezondheidszorg… Een krachtig tegenverhaal moet de marktlogica en bijhorend taalgebruik weren uit die domeinen en terugdringen tot het domein van de economie. Tegelijkertijd moet de logica van die andere domeinen weer toegepast worden op het economische denken. Economie moet terug ingekapseld worden binnen de grenzen van de ecologie en ons sociaal welzijn. Dat is waar de Britse econome Kate Raworth met haar donuteconomie voor pleit.

 

STANDAARDINSTELLINGEN VAN ONZE SAMENLEVING

 

Eens links er in geslaagd is een nieuw coherent verhaal te bedenken rest nog de uitdaging dat verhaal te laten aanslaan. Om daar in te slagen moet links doen wat rechts al decennia doet: in elk interview, op elke vraag – welke vraag dan ook – steeds hetzelfde antwoord geven, wie er ook geïnterviewd wordt. Links zal dan wel de ziekelijke neiging tot nuance moeten onderdrukken. In het tijdperk van sociale media en clickbait help je jezelf niet vooruit om je standpunt eindeloos te blijven nuanceren. Dat wil niet zeggen dat alle nuances overboord moeten, maar het is belangrijk voor ogen te houden dat zolang je in het defensief zit en niemand je verhaal kent, herhaling je vriend is en nuance je vijand.

 

Alleen door dezelfde boodschap voortdurend te herhalen zal ze blijven hangen. Aan elk verhaal, elk beeld, elke oneliner zijn associaties verbonden. Door je boodschap vaak genoeg te herhalen zullen die associaties na verloop van tijd automatisch getriggerd worden bij de luisteraars. Ze zullen vanzelfsprekend en logisch worden, ogenschijnlijk onweerlegbaar. Rechtse partijen hebben al lang geleden begrepen dat die aanpak de sleutel tot electoraal succes is. Met het beruchte hondenfluitje hebben ze hun techniek zodanig geperfectioneerd dat associaties ongemerkt kunnen worden opgeroepen. Het ophitsen van de achterban dat men daarmee beoogt, lijkt alleen het status quo te dienen. Standpunten die een regelrechte aanfluiting zijn van de democratische rechtstaat zijn op die manier zo salonfähig geworden dat men er niet meer voor terugschrikt het hondenfluitje achterwege te laten en de misthoorn boven te halen.

 

Links moet zich op dat vlak onderscheiden. De corona-crisis heeft tal van pijnpunten in onze samenleving blootgelegd. Verkeerde keuzes in het verleden hebben tot een onderfinanciering van zorg en onderwijs geleid, hebben sociaal zwakkeren onbeschermd aan hun lot overgelaten. De crisis heeft aangetoond dat veel mensen bereid zijn hun gedrag aan te passen, maar dat een blijvende gedragsverandering alleen mogelijk is als we de standaardinstellingen van onze samenleving herzien. Samengevat: onze samenleving is de laatste veertig jaar niet meer zo ontvankelijk geweest voor een alternatief verhaal. De vraag is nu: zal links die kans grijpen of het momentum laten passeren zoals in 2008?

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!