Vraag is wat precies veranderd is: de politiek van de watermaatschappijen of het aantal mensen dat de rekening niet langer kan betalen. Volgens Thijs Callens van het Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen is het de combinatie van beide factoren die het aantal afsluitingen de hoogte doet ingaan. “Tussen 2005 en 2011 is de waterprijs met 61 procent gestegen”, zegt Thijs Callens. “Deze spectaculaire prijsstijging is te wijten aan de invoering van de integrale waterfactuur. Naast de levering wordt sinds 2005 namelijk ook de zuivering en de afvoer meegerekend.”

Bovendien spelen de watermaatschappijen volgens Guido Haezebrouck van vzw De Kier, die kansarmen ‘een luisterend oor en financiële hulp’ biedt, nu veel korter op de bal dan vroeger. Op die manier willen de watermaatschappijen naar eigen zeggen voorkomen dat de schulden voor de klant onoverzienbaar worden.

Het Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen wil dat er een sociale maximumprijs komt, zoals die er ook is voor gas en elektriciteit. Mensen met een laag inkomen kunnen op die manier genieten van een lager tarief. Ook Vlaams Minister van Leefmilieu Joke  Schauvliege wil ‘extra maatregelen voor bepaalde mensen’. Volgens Thijs Callens doelt ze daarmee op de mensen die via een speciaal statuut hun bovengemeentelijke bijdrage niet moeten betalen – personen met een handicap bijvoorbeeld. “Er zijn echter veel meer mensen die nood hebben aan een sociaal tarief”, zegt Callens. “Een betere maatstaf lijkt mij het aantal mensen dat volgens Armoedemonitor Vlaanderen onder de armoedegrens leeft. Als uitgegaan wordt van dat cijfer, wordt de groep rechthebbenden bijna twee keer zo groot.”

Hoe waterafsluiting in zijn werk gaat, weet Veerle uit Kortrijk maar al te goed. Op 23 maart 2011 kwamen bij de jonge moeder twee mannen van de watermaatschappij over de vloer. Veerle stond voor 1047 euro in het rood en kon de rekening niet langer betalen. “Vooraleer er tot afsluiting wordt overgegaan, zitten de drie partijen – klant, watermaatschappij en OCMW – samen”, legt ze uit. Het is de watermaatschappij die het verzoek tot afsluiting indient, maar het is het OCMW die dit verzoek goedkeurt. Zonder de instemming van het OCMW kan de watermaatschappij dus niks beginnen. “Omdat ik niet aanwezig kon zijn op die zitting”, vertelt Veerle, “werd ik bij wijze van spreken veroordeeld bij verstek. Mijn ma wou de mannen van de watermaatschappij nog tegenhouden door meteen de helft van de rekening te betalen, maar het was alles of niks.”

“Ik heb nochtans altijd zeer goed mijn plan kunnen trekken”, zegt Veerle, “maar toen mijn huwelijk op de klippen liep, zijn de problemen begonnen. Veel kosten stonden op mijn naam, maar alleen kon ik dat niet betalen. Sindsdien heeft het nooit echt meegezeten… Waterschade, mijn ma die werd opgenomen in het ziekenhuis, vrieskou door de slechte staat van mijn huis,… Onlangs kwam mijn broer onverwachts op bezoek. Vreselijk was dat. Ik wil niet dat iemand ziet waar ik nu woon. Ik wil niet dat iemand op bezoek komt. Ik schaam me te pletter.”

Zonder water en met jonge kinderen in huis, was het voor Veerle allesbehalve eenvoudig. “Het is erg confronterend om met je problemen naar buiten te komen”, vertelt Veerle. “Moeten toegeven dat je de rekening niet kan betalen, dat je er (weer) niet in geslaagd bent om op eigen benen te staan; dat doet pijn.”

Nadat Veerle zich drie dagen had beholpen met flessenwater, schoot vzw De Kier te hulp. “Het is beter voorkomen dan genezen, maar wanneer iemand bij ons voor de deur staat, is het in het merendeel van de gevallen al te laat”, zegt Guido Haezebrouck van vzw De Kier. “Onderhandelingen en afbetalingsplannen konden in Veerle’s geval nog weinig soelaas bieden, dus hebben we als vzw besloten om de rekening uit eigen zak te betalen. Op termijn betaalt Veerle ons terug, dat spreekt voor zich.”

“Of ik boos was toen ze het water kwamen afsluiten?”, zegt Veerle, “ja, hoe zou je zelf reageren? Ik had het gevoel dat me onrecht werd aangedaan.” En dat is ook zo. Alleen jammer dat het recht op water dode letter blijft in België. Er kan een voorbeeld worden genomen aan Nederland, waar watermaatschappijen de watertoevoer niet mogen afsluiten omdat afsluiting in strijd zou zijn met het ‘recht op water’.

“Toen de Limburgse Watermaatschappij het water wilde afsluiten van [een] nalatige afnemer”, schrijft Kiki Brölmann (1) , universitair hoofddocent internationaal recht aan de Universiteit van Amsterdam, “zei de Kantonrechter: ‘Gedaagde kan in casu niet om […] de regionale monopolist […] heen om een beroep te doen op zijn recht op water. Dit recht is besloten in reeds lang gecodificeerde en door Nederland erkende rechten, met name het recht op een adequate levensstandaard en het recht op gezondheid (respectievelijk artikel 11 en 12 van het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten).’”

Wat in Nederland werkt, zou ook in België moeten lukken. Via hetzelfde verdrag – dat in België geratificeerd werd op 21 april 1983 – werkt het recht op water namelijk door in de Belgische rechtsorde.

Dit betekent niet dat water gratis moet zijn, maar wel dat de kosten afhankelijk moeten zijn van iemands financiële draagkracht. Zolang de economische toegankelijkheid voor iedereen gewaarborgd blijft, is water als economisch goed dus perfect verenigbaar met het mensenrecht op water.

Het aantal afsluitingen werd overgenomen uit:
http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DMF20120205_015

(1) Brölmann, K. (2008, November 21). Mensenrecht op water biedt bescherming tegen waterafsluiting. Nederlands Juristenblad, p. 2583.