“Links heeft jarenlang de multiculturele samenleving opgehemeld en de problemen ervan doodgezwegen.” Het is een vaakgehoorde stelling in rechtse kringen, getuige het discours over etnische minderheden van het Vlaams Belang, de N-VA en consorten. Maar ook in progressieve middens wordt deze stelling meer en meer bon ton. ‘Linkse’ opiniemakers zoals Yves Desmet en Paul Scheffer sloegen rond de eeuwwisseling mea culpa en vonden het plots noodzakelijk om het over ‘kut-Marokkaantjes’ en het ‘multiculturele drama’ te hebben [1].

In zijn e-book ‘Links van de kerk. De linkerzijde en de multiculturele samenleving’ onderzoekt Professor Sociolinguïstiek Jan Blommaert het waarheidsgehalte van deze stelling. Het boek is zeker de moeite om te lezen en bovendien gratis te downloaden op de website van KIF KIF.

Uit wat bestaat de mythe van de linkse kerk?

Blommaert vat de mythe van de linkse kerk als volgt samen (p. 6):

“De linkse kerk heeft jarenlang het debat over multiculturalisme gedomineerd; ze heeft die multiculturele samenleving gesacraliseerd …, en ter zelfde tijd heeft ze de nadelen en gevaren ervan doodgezwegen en toegedekt onder politieke correctheid. Die linkse kerk is een hoogopgeleide elite die in knusse blanke buurten woont en flink geld verdient; ze heeft dus geen enkele directe ervaring met de nadelige kanten van de multiculturele samenleving. Het wordt nu tijd dat we de dingen zeggen zoals ze zijn, … en de multiculturele samenleving zien zoals ze is: als een fiasco, … De moraliserende betweterigheid van de linkse kerk is daardoor een bedreiging voor onze samenleving…”

In wat volgt, worden een aantal stellingen van deze mythe verder besproken.

“Links heeft het debat gedomineerd en de multiculturele samenleving gesacraliseerd”

Jan Blommaert stelt dat er eigenlijk nooit een linkse kerk geweest is, wel een rechtse. Links heeft vrij snel de invalshoeken over de multiculturele samenleving van rechts overgenomen. Er was met andere woorden geen sprake van een linkse dominantie op inhoudelijk vlak. De linkse pro-multiculturele standpunten waren volstrekt marginaal in de debatten die er toe doen. Jan Blommaert illustreert dit met de geschiedenis van het Belgische migrantenbeleid.

• De eerste mensen die zich iets van de problemen van de migranten aantrokken waren eind jaren zeventig te vinden in de kringen van de vakbonden en het welzijns- en opbouwwerk. Zij legden voornamelijk de klemtoon op de kansarmoede van gastarbeiders.

• Doorheen de verarming van de migrantenbevolking wordt de groep steeds meer oververtegenwoordigd in ‘probleemstatistieken’. Hierdoor wordt ze zichtbaarder en steeds vaker als zondebok en schietschijf gebruikt door lokale rechtse politici. Dat ontlokt op zijn beurt terug een antiracistische beweging van linkse signatuur.

• Vanaf 1988 breek het Vlaams Blok door met een uitgesproken racistische campagne. Het is hier dat we voor de eerste keer een nadruk zien op cultuur en religie van migranten, eerder dan op sociaaleconomische achterstelling. Sinds de eerste ‘Zwarte Zondag’ wordt het migrantenthema ook het meest polariserende thema in Vlaanderen.

• Als reactie wordt in 1989 het ‘Koninklijk Commissariaat voor het Migrantenbeleid’ (het KCM) opgericht. Dit commissariaat wordt geleid door Paula D’Hondt (CVP), iemand die haar strepen verdiend heeft bij de christelijke vakbond en de vrouwenbeweging (iemand van ‘links’ dus). Het KCM ontwikkelt een ‘integratieconcept’ met een sterk culturele inslag. Vanaf het einde van de jaren tachtig gaat de consensus inzake de migrantenproblematiek over van kansarmoede naar cultuurverschillen.

• Vanaf die periode wordt racisme ook steeds meer ‘soft’ benaderd: het is een attitude die in vele gevallen ‘begrepen’ kan worden. Links pleit hier voor ‘tolerantie’ en ontkrachten van vooroordelen via informatie.

• Links raakt intern verdeeld rond thema’s als racisme, de houding tegenover de islam, identiteit en nationalisme. Rechts neemt de hegemonie definitief over.

Deze beknopte geschiedenis van het migrantenbeleid toont zeker aan dat er van de mythe van de ‘linkse kerk’ weinig klopt. Vanaf 1989 worden de linkse recepten van tafel geveegd en vervangen door de probleemdefinitie die door rechts wordt aangereikt.

Desalniettemin vind ik dat Blommaert wat te licht over deze stelling gaat. Ik ga akkoord met Blommaert dat nog maar een verwaarloosbaar deel van links de multiculturele samenleving ‘sacraliseert’. Een groot deel van links zwijgt niettemin wel een aantal thema’s dood. Het is bijvoorbeeld nog steeds wachten op een partijstandpunt van de sp.a rond het hoofddoekendebat, etnische concentratiescholen en soortgelijke thema’s. Over de ongelijke genderverhoudingen die leven bij een deel van de etnische minderheden horen we de linkse politici ook zeer weinig.

Hierdoor weigeren ze een links perspectief op deze thema’s in te nemen. Ze redeneren dat deze thema’s de linkse beweging verdelen en dat kiezen verliezen is. Dat is jammer, want zo laten ze deze thema’s volledig door rechts domineren. Over dat stilzwijgen heeft Blommaert het naar mijn mening wat te weinig.

“Links heeft de multiculturele nadelen toegedekt onder politieke correctheid.”

Ook met deze stelling gaat Jan Blommaert niet akkoord. Eigenlijk zijn er geen linkse taboes, maar wel een hele hoop rechtse. Iedere linkse invalshoek op de multiculturele samenleving en haar problemen wordt door rechts a priori als ‘wereldvreemd’ bestempeld. Op die manier moet er niet op de argumenten van links ingegaan worden en worden de linkse standpunten onbespreekbaar. Linkse standpunten zijn dus rechtse taboes. Als er al een politieke correctheid is, aldus Blommaert, dan is het er een die rechts gesitueerd kan worden.

Volgens mij zit er in deze redenering zeker een kern van waarheid. De centrale strategie van rechts is inderdaad om linkse argumenten a priori als ‘irrationeel’ en ‘wereldvreemd’ af te doen. Hierdoor moeten ze niet op deze argumenten ingaan.

Desalniettemin moet links misschien ook de hand in eigen boezem steken. Links vertoont vaak een intellectuele luiheid en laat het na om zaken in de diepte te beargumenteren. Wanneer men het heeft over ‘sociaaleconomische verklaringen’, worden deze niet in de diepte uitgewerkt. Hoe precies vertaalt de gebrekkige opleiding van migrantenouders zich in allerhande problemen bij hun kinderen? Is het probleem dat te weinig etnische minderheden werken of dat ze tewerkgesteld zijn in jobs met slechte werkomstandigheden? Wat zijn de sociaaleconomische mechanisme achter de zogenaamde ‘zwarte’ buurten?

Hoewel er verschillende studies bestaan waarop links kan steunen, worden deze te weinig vertaald in het linkse politieke discours. Links moet meer aan de mensen uitleggen hoe de vork aan de steel zit en zich niet tevredenstellen met het louter verwijzen naar ‘sociaaleconomische verklaringen’. Het is jammer dat Jan Blommaert op deze intellectuele luiheid niet wijst. Meer zelfs, ook in dit boek lezen we niet hoe de kansarmoede van etnische minderheden zich precies vertaalt in allerhande andere problemen.

“Die linkse kerk is een hoogopgeleide elite die in knusse blanke buurten woont en flink geld verdient; ze heeft dus geen enkele directe ervaring met de nadelige kanten van de multiculturele samenleving.”

Naar mijn mening gaat Blommaert niet of toch zeer weinig in op dit deel van de mythe van de linkse kerk. En eigenlijk is er wel iets voor deze stelling te zeggen. De kloof in de linkse beweging tussen ‘voor- en tegenstanders’ van de multiculturele samenleving loopt in sterke mate langs sociaaleconomische lijnen. Uit onderzoek blijkt ook dat een groot deel van de klassieke linkse achterban vatbaar is voor het migrantendiscours van (extreem-)rechts [2]. Over deze dualisering van de linkse beweging langs sociaaleconomische lijnen en de mogelijke oplossingen ervoor zwijgt de taalsocioloog Blommaert helaas in alle talen.

Conclusie

Het boek ‘Links van de kerk’ is zeker een leerrijk en vlot geschreven boek om te lezen. Een aantal rechtse clichés worden erin genadeloos doorprikt en het is in deze tijden aangenaam om nog eens een boek te lezen van auteur die zich zonder complexen links noemt. Naar mijn aanvoelen mocht Blommaert een aantal stellingen wel nog wat verder uitwerken, maar dit is misschien muggenzifterij.

Pieter-Paul Verhaeghe

Blommaert, J. (2011). Links van de kerk. De linkerzijde en de multiculturele samenleving. Antwerpen: Kif Kif vzw.

Deze recensie werd eerder gepubliceerd op de site van Poliargus.

Meer lezen over het discours over etnische minderheden?

– De discursieve kracht van het begrip ‘allochtoon’

– De Witte Media

– Identiteit en interculturaliteit

– De beschavingsmachine. Wij en de Islam

Noten:

[1] DeSmet, Y. (2002). Over kut-Marokkaantjes, hondendrollen en Jean-Marie Le Pen. De Morgen, 24 april 2002.

Scheffer, P. (2000). Het multiculturele drama. NRC Handelsblad, 29 januari 2000.

[2] Houtman, D. & Achterberg, P. & Derks, A. (2008). Farewell to the leftist working class.New Brunswick: Transaction.