“De mensen en dingen in de tussengebieden, wat men niet de moeite waard vind om op te slaan, of in een tabel weer te geven, dat is wat me heel erg aantrekt. Wellicht heeft dat te maken met mijn sterke solidariteit met de mensen die het gewoon niet redden in de structuren.”

Vals Plat

De quote komt van Jaap Pieters, cineast met autisme, in een kort portret in het programma Vals Plat van de NTR. “Waarin gewone mensen met bijzondere verhalen aan bod komen, aan de hand van ‘real-life-scenes’”, staat op hun site te lezen.

Vals Plat is trouwens een goede beschrijving voor veel van de levens van mezelf en mensen om me heen. Ogenschijnlijk horizontaal, dus gemakkelijk, maar in werkelijkheid met een verraderlijk stijgingspercentage. Een leven dat zich laat voelen, in de kuiten maar in nog veel meer. De werkelijkheid kantelt zich, maar zelden zoals het lijkt.

Verwaarloosde man met baar of autist(ische) kunstenaar?

Jaap Pieters lijkt op het eerste gezicht gewoon een verwaarloosde man met lange baard en een (uit de hand gelopen) passie voor het maken van filmpjes over het leven. In ‘Vals Plat’ wordt hij echter voorgesteld als een eenzelvige man, met een autistische stoornis, met vreemde ideeën, een vreselijk rommelig huis, iemand die bunkert en is verlaten door zijn partner.

Bij bet bekijken van het fragment in Vals Plat vroeg ik me af of het ‘rommelig huis’ en ‘bunkering’ door al die documentaires voor sommige mensen niet teveel deel gaat uitmaken van het beeld dat mensen krijgen van (mensen met) autisme. Terwijl er evengoed mensen met autisme zijn waar stof geen kans krijgt om te vallen en ze eerder manisch ordelijk zijn.

En of al die mensen met vreemde ideeën over ‘naast de maatschappij leven’ enzovoort ook niet teveel aan bod komen. Er zijn evengoed mensen met autisme die een hekel hebben aan paupers of die eerder materialistisch ingesteld zijn. Of mensen die een beetje meer ‘in het midden’ van dat alles leven. Geen ‘gewone’ mensen, maar wel zonder uitzonderlijke fixaties, uitzonderlijke co-morbide pathologie, zonder volgestouwd en verwaarloosd huis, zonder dramatisch conflict met verhuurders of instellingen en zonder koopwoede.

Anderzijds is dat natuurlijk het nadeel van beeldvorming, dat het generalisatie zou bevorderen. In die zin is dit filmpje wel ok. De geïnterviewde zorgt er met zijn inbreng voor dat generalisatie zo weinig mogelijk kans krijgt.

Interessante lichtinval

Pieters lijkt anders wel zijn handen vol te hebben. Of hij er ook iets mee verdient (van geld), is minder duidelijk. In elk geval fotografeert en filmt enthousiast wat er zich om hem heen afspeelt. Om er greep op te krijgen, uit fascinatie, gepassioneerd. Zijn oog valt op mensen en situaties die anderen vaak ontgaan. Details, noemen zij het, maar essenties en existenties voor hem.

Zijn oeuvre zou geliefd zijn bij een kleine groep filmliefhebbers over de hele wereld. Om hoe hij een bepaalde, mooi, interessante lichtinval vangt, openingen biedt voor anderen, een aanknopingspunt in de vrije val door het leven. Of een onoplettendheid. Of de schoonheid van het verval, waar hij duidelijk erg door geboeid is. Zelf had ik nog niet van hem gehoord, maar dat is natuurlijk geen referentie.

Suikerzakjesverzamelaar

In het korte fragment van 9 minuten komt Jaap Pieters uitsluitend aan het woord in zijn huis. Daar bewaart hij duizenden negatieven en filmpjes die nooit ontwikkeld zijn. Door chronisch geldgebrek, misschien ook door gebrek aan organisatie. Zijn huis is dan ook een grote chaos. Pieters’ huis herbergt immers niet alleen veel filmmateriaal. Ook zijn verzameling boeken en platen neemt nogal wat plaats in.

En dan verzamelt hij ook nog allerlei ‘prullen’. Alles met een beetje glinstering. De buttons die ooit zijn kleding sierden. De suikerzakjes van de restaurants waar hij ooit met zijn ouders een ijsje at. Of “een idiote fles met een lamp die zo stoffig is. Het idee dat dat meer eeuwigheidswaarde heeft dan het opgepoetste.”

Rust en geborgenheid

Zijn verzameling spullen mag dan nog chaotisch overkomen, voor hem biedt het rust en geborgenheid. “Ik wil veel dingen om me heen. Als kind al. Er is teveel dat ik mooi vind, waar schoon in zit. Veel chaos om me heen prikkelt me en stimuleert in het denken, in creativiteit.”

Anders dan het cliché ons wil doen geloven, heeft Pieters door die chaos niet meer last van benauwing en irritatie dan iemand in een gewoon, opgeruimd huis. Naar eigen zeggen is het gewoon zijn eigen, innerlijke ongedurigheid of verwarring waar hij door geïrriteerd raakt. Zijn beperkte greep op het eigen bestaan, omdat er teveel plannen zijn.

Dit is zo ongelooflijk specifieke mijn hol, mijn grot

“Zou een vrouw het hier uithouden?” is een vraag die in zulke reportages natuurlijk niet mag ontbreken volgens de smetbevreesde kijkers. Die zie ik in mijn verbeelding al meteen elkaar aanstoten en uitroepen: “Met zo’n viezerik, nooit, of ik zou het meteen beginnen opruimen, poetsen, schrobben, desinfecteren, renoveren en decoreren.”

Met iemand samen wonen heeft Pieters naar eigen zeggen nooit geprobeerd. “Maar zou je dat dan ook niet willen?” dringt de reportagemaakster aan. “Hier niet” antwoordt hij. “Dit is zo ongelooflijk specifiek … mijn hol, mijn grot … Iemand zou hier heel erg haar ruimte moeten veroveren, bevechten. En of dat het waard is, betwijfel ik. Voor beide kanten, beide partijen. Ik weet niet of ik in staat ben tot concessies.” Een wijs antwoord.

De Ex aan het woord

Maar dan komt zijn ex-vriend aan het woord. Of ze er afgeleefd uit ziet door de vergeefse pogingen om tot een vergelijk te komen, of net door het verdriet van afstand moeten nemen, is niet duidelijk.

In elk geval hield ze het niet langer bij hem uit. Ze wou op feestjes bijvoorbeeld niet op de stofzuiger zitten, bij gebrek aan plaats, maar doodgewoon op een stoel. Toch komt ze nog plichtsbewust de afwas doen (of zo lijkt het toch). En krijgt al meteen instructies hoe ze de kaasschaaf van zijn moeder moet ontdoen van roestplekken.

Typisch Asperger

“Typisch Asperger” merkt hij op. “Altijd de details zien. Altijd zien wat er niet klopt. Vaak kunnen mensen met Asperger maar één ding goed. Verder bijna niets. Of veel niet. Ze kunnen niet op één ding concentreren.”

Of de relatie met zijn ex afgesprongen is op het Aspergersyndroom, wordt niet duidelijk. In de korte reportage wordt alvast duidelijk dat er wel onenigheid over is tussen beide partners.

“Nou ja, ontbonden” zegt hij. “Een relatie is nooit echt ontbonden. Wat is dat in godsnaam: een relatie? Een mens is een sociaal beest en kan niet zonder een medemens. En een mens is heel opportunistisch. Je bent veel aardiger op het moment dat je iets wil.”

“Ik heb het me vaak afgevraagd” antwoordt zijn ex-vriendin op haar beurt. “Ik heb mezelf de schuld gegeven, jou de schuld gegeven”. Was het Asperger of gewoon zijn excentrieke karakter? Daarover lijkt ze nog enige twijfel te hebben.

Alles houdt soms gewoon op en waarom is geen interessante vraag

“Ach, dingen houden soms gewoon op” gaat Pieters verder. “Het leven houdt op. De dag houdt op. Het uur houdt op. Alles houdt op. En ja, waarom? Dat vind ik zelf helemaal geen interessante vraag.” Tegen zoveel wijsheid kan je toch moeilijk iets inbrengen, niet?

De manier waarop Jaap Pieters leeft geeft meer dan speelruimte voor chaos en verwarring. Maar, zoals zijn ex-partner terecht zegt, hij heeft filmen als manier om een greep te krijgen op de omgeving om zich heen. Op iedere minuut die verdwijnt in zijn bestaan.

Een doel heeft hij niet. “Waarom moet ik heen? Een doel is sowieso iets van zeer korte duur. Ik geloof ook niet in een carrière of planning in mijn bestaan, heb ik nooit in geloofd” verduidelijkt hij.

Een randgeval dat het gered heeft (maar hoe?)

Plannen echter zijn er genoeg. Nog zoveel dozen te ontwikkelen. Als het geld er ooit voor is. Daar is hij duidelijk niet zo sterk in. Maar dat lijkt ruimschoots gecompenseerd, en voldoende door wat hem aantrekt.

Hoewel er nog mensen die het veel minder redden, meent hij. “Ik ben ook zo’n randgeval die het niet redt in onze structuren, maar ik heb een aantal dingen net beter voor mekaar.”

Een andere kijk op het leven met Asperger is uitgezonden op 10 november en is te herbekijken door te klikken op de link onder de titel.