Toen ik op 26-jarige leeftijd naar België kwam, kon ik meteen starten met een intensieve cursus Nederlands, waar ik in één jaar tijd alle modules kon afkrijgen. Mijn vader, die al in België woonde en onderwijzer was, had deze cursus voor mij geregeld en een kot gehuurd in Leuven. Mijn taalstudie verliep vlot. In Turkije had ik net mijn studies communicatiewetenschappen afgerond. Toen ik mijn diploma Nederlands op zak had, kwam een vriend mij vertellen dat de school waar hij werkte iemand zocht om Turks te doceren voor Nederlandstalige volwassenen. Ik werd aangenomen en stond voor een klas vol enthousiastelingen, met veel belangstelling voor de Turkse taal en cultuur. Het leek bijna een droom. Ik voelde mij gewaardeerd en gerespecteerd, omdat ik kon zijn wie ik was. In die job bloeide ik open. Ik was zelfzeker en trots. Ik werd assertiever in het leven. Ik heb dat tien jaar gedaan.

In die periode werd ik desalniettemin vaak met racisme geconfronteerd. In subtiele vormen. Mensen die zeggen dat ik niet op een Turk lijk en denken dat ze mij daarmee een compliment geven. De duizenden keren dat iemand begint met “bij jullie” of “in jullie land”. Een collega raadde mij aan om mijn dochter naar Hasselt te sturen en niet naar Leuven, toen we het hadden over haar studiekeuze. Ze zou zich daar volgens hem beter thuis voelen, gezien de multiculturele omgeving. Hij bedoelde het niet slecht, maar het kwetste. Toch weet ik dat er veel ergere vormen van racisme bestaan en dat ik – vanuit mijn (eerder geprivilegieerde) positie – daarvan gespaard ben gebleven.

Bewustwording

We worden niet geboren met gelijke vaardigheden en we leven ook niet in een samenleving die gelijke kansen voor iedereen garandeert. Stilstaan bij eigen privileges, de confrontatie aangaan met je eigen etnocentrische opvattingen, speelt een belangrijke rol in de strijd tegen racisme. Dit is nodig om elkaars wonden te helen, nieuwe kwetsuren te voorkomen en bondgenoten te worden in het bestrijden van machtsstructuren die ons blijven verdelen.

“Racisme is een isme”, schrijft Orhan Agirdag in De Standaard1, zoals kapitalisme en liberalisme. Die ‘ismen’ zijn politiek-ideologische systemen: ze bepalen de spelregels voor hoe macht wordt verdeeld onder de mensen. Agirdag beschrijft racisme als een sorteersysteem dat groepen van mensen rangschikt in hogere of lagere, superieure of inferieure machtsposities op basis van hun etnisch-raciale achtergrond.

De rol van racisme als een politiek-ideologisch systeem bij de zware economische en ecologische verwoestingen van de vorige eeuw, bij grote menselijke tragedies die meer dan honderd miljoen levens hebben gekost, zit in ons collectief geheugen gegrift. Helaas is het ons niet gelukt in de historische ontwikkeling om dit probleem permanent op te lossen. Racisme is een dagelijkse realiteit, een structureel probleem in onze samenleving.

In het onderwijs zitten we met een gigantische prestatiekloof tussen leerlingen met en zonder migratieachtergrond. Tal van studies tonen aan dat er in België een structureel probleem is van racisme op de arbeidsmarkt. De etnische kloof is in alle regio’s veel groter dan in de rest van Europa. Mensen met een migratieachtergrond zijn oververtegenwoordigd in deeltijdse en tijdelijke contracten en in sectoren met zware arbeidsomstandigheden en lage verloning. Huisvesting is een gigantisch probleem. Vooral op de private huurmarkt tieren raciale criteria welig in het rond. Ook problemen met toegankelijkheid tot de gezondheid en tot welzijn zijn reëel, door gebrek aan cultuursensitieve zorg, taalproblemen en hoge armoedecijfers. De toegang tot justitie wordt steeds moeilijker en duurder. De zwaksten in de samenleving, waaronder slachtoffers van racisme en discriminatie, vinden hun weg niet meer naar een rechter. Van al deze mechanismen die het ‘structureel racisme’ creëren, heb ik honderden verhalen gehoord tijdens mijn lange loopbaan als leerkracht en vervolgens sociaal tolk.

Racisme is geen eigenschap van een individu, het is structureel. Het zit met andere woorden in het systeem. Als we er iets aan willen doen, dan moeten we het systeem veranderen.

De functie van racisme en het tegengif

Racisme heeft een functie, laten we dat nooit vergeten. Racisme is een ideologie die mensen rangschikt, een ingebakken mechanisme dat helpt om de werkende klasse te verdelen en de klassenmaatschappij te bestendigen. Dat zien we al sinds het koloniale tijdperk. De verdeling heeft een juridische basis. Slavernij vroeger, gastarbeid nadien, zwakkere sociale rechten voor mensen die migreren vandaag (cfr. de nieuwe kindergeld-regeling van de Vlaamse regering). Het kapitalistisch systeem heeft er alle belang bij dat bepaalde groepen minder rechten hebben en gedwongen worden om slechtere werkomstandigheden te aanvaarden. Zo kunnen ze sociale dumping organiseren, wat een dalend effect heeft op de lonen van alle werknemers.

Het kapitalistisch systeem gebruikt racisme om de werkende klasse te desolidariseren, haar kracht en eenheid te breken. Zij doet dat via allerlei culturele en raciale theorieën, om te rechtvaardigen dat bepaalde mensen minderwaardig zijn en minder rechten hebben dan anderen. Nochtans zijn de eenheid en de solidariteit de grootste wapens van de werkende klasse om zich te verdedigen tegen alle vormen van onderdrukking. Daarom is de strijd tegen racisme onlosmakelijk verbonden met de strijd tegen het huidige systeem.

Proactieve praktijktesten, streefcijfers inzake diversiteit van personeel voor alle bedrijven, publiek en privé, verbod op etnische profilering, update van de antiracismewet, beleidsoverschrijdende oplossingen en een beter wettelijk kader voor slachtoffers van racisme om op terug te vallen: dat zijn geen eisen voor mensen met migratieachtergrond. Het zijn eisen voor iedereen. Het structureel racisme moet dringend worden aangepakt. Want racisme is een groot gevaar voor onze toekomst. Bewustwording, politieke actie en – vooral – collectief verzet kunnen de zaken keren. Het vooruitzicht om een toekomst op te bouwen waarin racisme en alle vormen van uitbuiting kunnen worden overwonnen maakt leven en verzet zinvol.

Ayse Yigit is Senator PVDA.