Foto: Daan Broos
Interview - Marlène Izere

Queen Nikkolah, het Sinterklaasfeest zonder racisme

Marlène Izere sprak met Laura Nsengiyumva over haar alter-ego Queen Nikkolah. "Er is in dit land op het vlak van identiteit een leegte en daardoor gaan mensen heel hard aan die traditie van de racistische karikatuur van Zwarte Piet vasthouden."

vrijdag 4 december 2020 11:38
Spread the love

 

Elk jaar, in het begin van de maand december zijn Sinterklaas en zijn knecht Zwarte Piet weer in het land en delen geschenkjes uit aan alle brave kinderen.

De huidige lockdown zal onze tradities en eindejaarsfeesten compleet veranderen maar biedt ons ook de kans om onze hardnekkigste tradities onder de loep te nemen. De figuur van Zwarte Piet wordt al een aantal jaren als racistisch symbool in vraag gesteld. Het debat erover is echter door de pandemie wat naar de achtergrond geduwd.

Niet dat het coronavirus het racisme volledig in de schaduw heeft gesteld, verre van. Nadat de video van de dood van George Floyd de wereld was rondgegaan, galmde in tal van steden de slogan “Black Lives Matter” door de straten. En voor het eerst heeft zelfs koning Filip zijn spijt uitgedrukt voor het tumultueuze koloniale verleden van België.

Tussen die verklaring en de oprichting van een “waarheids- en verzoeningscommissie” over het Belgisch koloniaal verleden, konden we plots de stemmen van de Belgen met Afrikaanse roots duidelijk horen.

Initiatie in racisme…

Mireille Tsheusi is een onderzoekster. Samen met de vzw Change heeft zij onderzoek gedaan naar de invloed van de figuur van Zwarte Piet op kinderen met Afrikaanse roots. Er werden zeventig kinderen van 3 tot 9 jaar ondervraagd.

Volgens Mireille is de figuur van Zwarte Piet een initiatie in racisme in België.

“De figuur van Zwarte Piet verwijst naar de koloniale visie op mensen van Afrikaanse afkomst. Sinterklaas bestaat in 44 landen maar in de meerderheid daarvan komt deze tweede zwarte figuur niet voor (…) We vroegen de kinderen om Zwarte Piet te beschrijven en in hun antwoorden konden we 4 stereotype kenmerken onderscheiden die doorgaans worden toegekend aan Afrikanen:

  • hij is stout;
  • hij is lui;
  • hij is onderdanig;
  • hij is amusant (grappig, dwaas, hij kan dansen…).

Elk jaar opnieuw wordt dit feest gevierd, met dezelfde gebaren en dezelfde acteurs. Die cultus is dubbel doeltreffend doordat kinderen van die leeftijd zeer sterk beïnvloed worden door beelden. Daarom is het belangrijk om vanaf vandaag met dat ritueel te breken en ervoor te zorgen dat kinderen niet langer door die racistische rituelen misleid worden. De kinderen worden immers op een zeer impliciete manier misprijzen en discriminatie aangeleerd.

Wie de situatie kent van de mensen van Afrikaanse afkomst in België, geeft er zich rekenschap van dat dit soort initiaties in racisme concrete gevolgen heeft voor ons leven…”.

Queen Nikkolah

Ik ontmoette Queen Nikkolah in december 2018 in Le Space in Brussel, een cultuurhuis dat bij activisten goed bekend is.

Queen Nikkolah is de antithese van Sinterklaas of beter nog, een ‘gedekoloniseerde’ versie van het personage van Sinterklaas. Zij is een zwarte vrouw zonder knechten. Eind november maakte ik kennis met Laura Nsengiyumva, die elk jaar opnieuw in de huid van Queen Nikkolah kruipt. Zij is architecte van opleiding en artistiek onderzoekster. Zij doctoreert aan de universiteit van Gent en een van haar cursussen gaat over ‘radical presence’.

Met dit interview wil ik te weten komen wat haar streefdoel is en hoe we kunnen profiteren van deze onproductieve periode om een nieuwe dynamiek op gang te brengen. Krijgen we in de toekomst een Sinterklaasfeest zonder racisme?

Wie is Queen Nikkolah?

“Queen Nikkolah is een nieuwe traditie en voor mij een laatste versie van de Sinterklaastraditie. Er zijn er verschillende geweest, zelfs een zeer problematische tijdens de koloniale periode.

Toen ik Queen Nikkolah creëerde, had ik geen weet van de Nieuwe Sint in Nederland, die een zwarte Sinterklaas is. Voor mij is dat echter het gevolg van een natuurlijke ontwikkeling. Tradities worden geboren uit samenlevingen die continu evolueren.

De inspiratie is collectief in die zin dat bijvoorbeeld het woord ‘koningin’ vroeger al gekoppeld werd aan de emancipatie van de zwarte vrouw. Er zijn tal van rode koninginnen in België en daar heb ik mijn inspiratie gevonden voor de creatie van Queen Nikkolah. Zij is ontstaan zoals de andere versies van Sinterklaas.

Toen ik 18 jaar was, woonde ik in Nederland en ik ben nu 32. Ik was al bekend met het personage van ‘le Père Fouettard’ (Vader Geselaar, evenknie van onze Zwarte Piet in Wallonië en het oostelijk deel van Frankrijk) maar het is bij onze noorderburen dat ik de echte “Zwarte Piet” ben tegengekomen. Het is daar dat ik me echt bewust ben geworden van de koloniale draagwijdte van dit personage.”

Moeten we volgens jou een onderscheid maken tussen de twee figuren?

“Beide zijn problematisch maar het koloniale aspect weegt zwaarder door bij Zwarte Piet vanwege de zware schmink. Ik ben opgegroeid in Wallonië en daar werden de kinderen niet verkleed in ‘Père Fouettard’, want dat was een slecht iemand, hij was heel erg onderworpen en amusant.”

“Heel veel mensen schminken zich wel zo en dat komt eigenlijk heel agressief over. Het is niet onschuldig. Zwarte Piet kun je niet zo gemakkelijk incarneren. Het wordt tevens des te moeilijker om dit allemaal af te bouwen als je al eens Zwarte Piet gespeeld hebt. Ik werk vaak samen met Vlaamse bekeerlingen (lacht). Het is best grappig om te zien wie erin slaagt die stap om zichzelf te deconstrueren te zetten.”

Heb je al negatieve commentaar gekregen bij je optreden? Online of in het echt?

“Tijdens mijn optredens niet meer, dat is veroverd terrein. Voor mij is Queen Nikkolah een feit. Het is een vrouw die de metro neemt, die vergaderingen bijwoont. Queen Nikkolah heeft een kast vol kleren en kleedt zich naar de omstandigheden. Het is een radicale aanwezigheid en dat gebeurt ook op straat.”

“Ik heb in dit verband een fijne anekdote. Ik was in Gent op weg naar een vergadering in de Vooruit. Er kwam een groepje kinderen op mij af en ze vroegen me om geschenkjes. Zij waren bekend met de codes: de mijter, de rode mantel. De kinderen wilden alleen snoep… Er zit een sublieme kant aan, iets feestelijks. En in de openbare ruimte werkt dat heel goed. Online daarentegen is het een heel ander verhaal.”

“Dit jaar gaat het nog, maar ik had het wat gehad met Facebook. Nu ben ik meer aanwezig op Instagram. Ik heb wel mensen die mij steunen en helpen met mijn Facebookpagina want vorig jaar was het echt verschrikkelijk. Vooral de emotionele tirades hakken er erg in. Door mijn personage komt de fragiele identiteit van veel mensen naar boven.”

Hoe komt het dat die kwestie zoveel passie en haat oproept?

“België is een jong land en heeft dus niet zo’n lange geschiedenis. Een van de argumenten pro Zwarte Piet is dat de traditie er altijd geweest is, maar dat klopt niet. Er is in dit land op het vlak van identiteit een leegte en daardoor gaan mensen heel hard aan die traditie vasthouden.”

“Heel dat koloniale verleden heeft België een zekere grandeur verleend. Nu moet het zich schamen over de enige geschiedenis die het rijk is. Er wordt geraakt aan de symbolen die de mensen samenhouden. Het gaat om een Belgische identiteitscrisis.”

Hoe ziet jouw toekomst eruit?

“Het is door de coronacrisis momenteel allemaal nogal moeilijk maar ik heb toch een aantal optredens in het vooruitzicht in enkele Vlaamse cultuurcentra, namelijk in de Vooruit en Zinnema.”

 

Op 9 december is er tussen 13u en 17u een coronaproof kinderfeest met Queen Nikkolah in Slachthuizen, Anderlecht. Meer info vindt u op Facebook.

Meer info over Queen Nikkolah vind je on-line op de sociale netwerken Instagram en Facebook.

 

Dit interview door Marlène Izere werd vertaald door Marina Mommerency.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!