De Franse Minister van Nationale Opvoeding, Jean-Michel Blanquer, gaf uitleg over de minuut stilte die eerder deze week in de Franse scholen werd gehouden ter nagedachtenis van de vermoorde leraar Samuel Paty. Dat van bovenaf opgelegde eerbetoon ging gepaard met zo’n 400 protesten (‘violations’ , overtredingen of schendingen). Sommige licht, andere zwaar. Daar komen nu disciplinaire sancties voor, en in een aantal gevallen strafrechtelijke. Gisteren werd een negentienjarige gearresteerd die er via Instagram toe had opgeroepen de minuut stilte niet in acht te nemen. (Wat wil men hem ten laste leggen? Terrorisme?)
Wat daarvan te denken? Enkele overwegingen:
1. Het zou interessant zijn de motieven van al die protestacties te kennen. Gaat het om het goedkeuren van of zelfs enthousiasme voor zulke onthoofdingen? Gaat het om het opeisen van het recht op een eigen mening en de uiting daarvan? Is het ergernis over het, ondanks alle goede bedoelingen, toch kwetsende gedrag van de leraar? Is het dwarsheid tegenover de manier waarop de overheid alles opdringt?
2. Het resultaat van de strafacties die nu volgen zou zeer contraproductief kunnen zijn: wie in naam van de vrije meningsuiting gestraft wordt voor zijn vrije meningsuiting, heeft reden om te spuwen op de overheid.
3. De overheid misbruikt de empathie voor de vermoorde leraar om haar politiek door te drukken. Zij vraag niet alleen medeleven, maar legt dwingend een interpretatie van de droevige gebeurtenis op: “Deze leraar is vermoord omwille van wat hij vertegenwoordigde: de Republiek”, stelt de minister. “Hij is vermoord om wat hij belichaamde, de kennis in dienst van de kritische geest, dat wil zeggen in dienst van de vorming tot vrije en verlichte burgers.” “ Het is een schandelijke en laffe daad, een aanval op de Republiek”, voegt hij eraan toe. Dit is een (niet onderbouwde) interpretatie van de moord, bedoeld om de Republiek in de tegenaanval te laten gaan tegen een geponeerde dreigende vijand. Een rechts offensief dat zich niet zomaar tegen terroristen richt, maar in feite allerlei hinderlijke organisaties en figuren viseert, en via de oproep tot nationale eenheid probeert de sukkelachtige regeringspolitiek te doen vergeten en iedereen die afwijkt van de opgedrongen lijn te criminaliseren. (‘Islamogauchisten’ is een scheldwoord dat de overheid gebruikt, maar daarover later meer.)
4. Het is niet evident, wat de minister zonder bewijzen poneert, dat de dader een aanslag op de Republiek wilde plegen. (Wat een domme dader, alsof de Republiek lijdt onder een leraar minder, en alsof het effect niet juist omgekeerd is, een versterking van de macht en algemene walging tegenover islamisten, en bij uitbreiding tegenover alle moslims.) Alles wijst erop (en zo lees je het ook in de media) dat de directe aanleiding voor de moord het tonen van de gewraakte Mohammedcartoons was.
5. Op de achtergrond van die akelige moord speelt de verwarring mee die de regering creëert en in stand houdt rond de vrije meningsuiting. Dat is een zeer belangrijk goed in een democratie, maar iedereen weet dat er grenzen aan zijn. Zo kan je in Frankrijk niet zomaar een Franse vlag verbranden om uiting te geven aan je ongenoegen over de politiek van dat land. Want dan word je vervolgd voor ‘outrage au drapeau’ en dat kan je een zware geldboete en gevangenisstraf opleveren. Welnu, het tonen van cartoons die de Profeet belachelijk maken en door het slijk halen is net zo’n ‘outrage’, maar dat wil de overheid niet zien of niet toegeven. Onder de vlag van ‘vrijheid van meningsuiting’ wordt in feite alleen maar anti-islamitische vunzigheid goedgepraat, islamofobie gelegaliseerd.
6. Met alle respect en begrip voor de vermoorde leraar: hij was niet goed bezig. Als hij uitvoerde wat de overheid hem oplegde, was hij een domme slaaf, als hij zelf bedacht wat hij deed, was hij een slechte pedagoog. Je kan perfect uitleggen wat het belang van de vrije meningsuiting is en hoe ze werkt, zonder kwetsende cartoons te tonen. Het zou pedagogisch geweest zijn als hij zich gedistantieerd had van Charlie Hebdo en van de cultuur van het kwetsen die in Frankrijk nu verdedigd en opgehemeld wordt onder het bedrieglijke etiket van ‘vrije meningsuiting’.
7. Het autoritaire gedrag van de regering die geen debat wil, maar een ideologie opdringt, die de jeugd dwingt en bedreigt met sancties als ze die ideologie niet zwijgend slikt, dat is een belangrijk onderdeel van verzieking in Frankrijk. (Die al lang bezig is, maar steeds erger wordt: zie bijvoorbeeld Nicolas, Bourgoin, La République contre les libertés, Le virage autoritaire de la gauche libérale (1995-2014), L’Harmattan 2015).)
8. Misschien (we moeten meer vernemen over de motiveringen) mogen we het protest tegen de minuut stilte in de scholen positief zien: jongeren tonen kritische zin, eisen hun recht op vrije meningsuiting op, zijn geen meelopers ten opzichte van de staatspropaganda. Misschien is er nog hoop voor het islamofobe, racistische en autoritaire Frankrijk, en is het protest een hoopvol teken?
