Guerrilla breiers

Toen ik een jaar geleden in Istanbul verbleef, kreeg ik af en toe uitnodigingen van een groepje activisten die zichzelf ‘guerilla knitters’ noemden. ‘Guerilla knitting’ of ‘Yarn Bombing’ is een tijdelijke en onschadelijke vorm van ‘street art’, waarmee men steriele plekken in de stad probeert op te fleuren met decoratieve breisels. In Istanbul was het tevens een vorm van vreedzaam protest, waarbij men onder andere de aandacht probeerde te vestigen op de weinige natuur die er nog restte in de stad.

Verschillende keren voerden de activisten ook actie in het intussen welbekende ‘Gezi Park’, een klein maar gezellig park in centrum van Istanbul, dat toen al dreigde afgeschaft te worden. De groep werd opgericht door een Finse medestudente, die net als ik in Istanbul verbleef, maar vanzelfsprekend zaten er ook veel Turkse studenten in het spontaan tot stand gekomen activistengroepje.

De laatste keer dat ik een oproep ontving was op 13 april laatstleden, waarbij de groep de festiviteiten ‘Taksim Gezi Park Fest’ organiseerde. Naast de hartverwarmende foto’s, waarop mensen te zien zijn die samen plezier maken, zie je ook de slogans: “We will not give up our park! We don’t want a ‘barrack’ or a shopping mall.”

Als motivatie voor hun initiatief beargumenteerden de ‘guerilla knitters’ dat het park van bijzonder belang was voor de Koerden en Roma die daar in de buurt wonen. Daarnaast zat niemand in Istanbul te wachten op een vooral uit economische redenen gemotiveerd stadsontwikkelingsproject, zoals die de laatste jaren overal in Istanbul als paddenstoelen uit de grond rijzen.

Historische filmzaal wordt winkelcentrum

Toen ik zelf nog in Istanbul verbleef, was er onder mijn Turkse medestudenten en professoren bijvoorbeeld veel commotie rond de meer dan honderd jaar oude ‘Emek Sinemas?’. Deze prachtige, met barokke figuren versierde bioscoop die een rijke geschiedenis heeft, zou grondig onder handen genomen worden in functie van de nieuwe bestemming die het zou krijgen  – jullie raden het wel, een winkelcentrum.

Talrijke prominente figuren uit de Turkse culturele wereld steunden de actievoerders. Zonder resultaat, want wat begonnen was als een vreedzame bezetting van de cinema in april dit jaar, eindigde in een gewelddadig treffen met de politie, die met buitensporige middelen (het waterkanon, traangas) de betogers uit elkaar dreef. Ook de vredige ‘Taksim Gezi Park Fest’ actie was hetzelfde lot beschoren.

Koerdische wijken afgebroken

Gezi Park en Emek Sinemas? zijn echter maar symbooldossiers. Recentelijk werden hele buurten in de stad klaargemaakt om van de kaart geveegd te worden. Bij mijn laatste bezoek aan Istanbul in februari dit jaar was ik ronduit geshockeerd. Wat bij mijn vertrek in januari 2012 nog een levendige doch sterk verarmde Koerdische buurt in hartje Istanbul was, was nu omgetoverd in een spookwijk waar bewoners uit hun eigen huizen gedreven waren.

Grote stalen hekken die voor hun huizen geplaatst waren, moesten oorspronkelijke bewoners verhinderen hun huizen weer in te nemen. Tarlaba??, de wijk die gelegen is bij het fancy toeristisch gebied die het Taksimplein en Istiklal Caddesi (een grote verkeersvrije winkelstraat, vergelijk het met de Meir) omgeeft, zou helemaal onder handen genomen worden.

Met de bewoners, die nochtans met steun van NGO’s talrijke rechtszaken aanspanden, werd niet de minste rekening gehouden. Er werd hen wel de mogelijkheid aangeboden om brandnieuwe appartementen te betrekken in de verre buitenwijken van Istanbul.

Dat was een optie die voor velen onder hen echter onmogelijk bleek te zijn: de megalomane nieuwbouwprojecten waren – als de bouw ervan al voltooid was, wat niet altijd het geval was – vaak te duur of extreem ver gelegen van hun werk. Om nog maar te spreken van de ongezelligheid die de nieuwbouwtorens uitstralen, of de informele economie (waardoor veel armere mensen het uiteindelijk toch nog wisten te redden) die door de gedwongen verhuizing volledig vernietigd werd.

Lage inkomensgroepen niet langer welkom

Volgens de stad Istanbul en de officiële website van het vernieuwingsproject zullen de huidige, vaak historisch waardevolle huizen uit Tarlaba?? gerenoveerd worden met als doel ‘het historisch karakter van de buurt te bewaren’, terwijl ‘de huizen tegelijkertijd zullen aangepast worden aan de hedendaagse standaarden qua comfort’. Volgens vele anderen, waaronder professor U?ur Tanyeli, historicus en kenner van stadsvernieuwingsprojecten in historische buurten van Istanbul, liggen de doelen van de stad echter ergens anders: 

“To me it is clear that the actual aim of [the Tarlaba?? ] project is urban transformation – and just as in other urban transformation projects we have seen – they aim at the change of the social fabric, completely ignoring the people that live in the area now. […] As a historian I am most dismayed by the fact that they cut out pieces of the city as if with a knife, with no regard for the history or the social fabric in these neighbourhoods. What they really mean to say is: ‘There is no longer any space for lower income groups in the city centre.

Dat is waar het allemaal om draaide bij de aanvankelijke protesten. Niet om één park of een paar bomen. De ontruiming van het ‘Gezi Park’ staat symbool voor de hele gentrificatiepolitiek die in de stad gevoerd wordt, waarbij vooral de commerciële belangen primeren: Geen plaats meer voor lage inkomensgroepen in het stadscentrum. Geen plaats meer voor openbare ruimtes waar mensen rustig kunnen samenkomen en zonder aankoopverplichting kunnen genieten. Geen groen meer, geen pleinen of parken.

Shoppingscentra, moskeeën en hier en daar een nieuw opgetrokken gebouw in Ottomaanse stijl, dat als doel heeft de bevolking en toeristen constant te herinneren aan de roemrijke geschiedenis van Turkije onder de Ottomaanse sultans, dát is wat de stad Istanbul wil. En vooral, wat Erdogan wil, die overigens steeds meer lijkt te denken dat hij zélf een sultan is.

Inspraak van bewoners wordt niet geduld. Integendeel, de ‘Gezi Park protesten’ zijn niet de eerste acties die brutaal neergeslagen werden door de politie. Ondertussen hebben de drijfredenen van de actievoerders zich natuurlijk uitgebreid, maar hopelijk kan dit de oorspronkelijke protesten rond het park toch wat in hun perspectief brengen.