Prostitutie: het Zweedse of het Nederlandse model?
Opinie, Nieuws, Europa, Samenleving, Zweden, Nederland, Prostitutie, Vrouwenhandel, Pooiers, Prostituées, Geweld tegen vrouwen, Seksslavernij, Post-traumatische stress stoornis (PTSD) -

Prostitutie: het Zweedse of het Nederlandse model?

De laatste jaren wordt er eindelijk opnieuw een debat gevoerd over prostitutie in onze samenleving. Zowel het Zweedse als het Nederlandse model bestaan al meer dan tien jaar en er is nu al heel wat onderzoek gebeurd over de effecten ervan. Wat zijn de meningen en de resultaten?

donderdag 28 februari 2013 12:40
Spread the love

De verschillende modellen

Er zijn natuurlijk heel veel meningen over prostitutie. De meeste daarvan zijn echter bijzonder problematisch omdat ze ofwel gebaseerd zijn op een bijzonder egoïstisch of conservatief denken, ofwel op abstracte theorie die geen rekening houdt met de werkelijke situatie.

Maar er zijn verschillende visies die wel proberen rekening te houden met de realiteit. Die zijn ruwweg onder te brengen in een harm reduction-model en een harm elimination-model. Ik zal beide kort inleiden en dan kijken naar de concrete implementaties in Zweden en Nederland.

In de Volkskrant stond recent een artikel waarin een nogal pessimistische schrijver zegt dat zowel de Zweedse als Nederlandse modellen gefaald hebben[1]. Dat is gelukkig niet helemaal juist.

Die realiteit, nog eens kort samengevat, maar uitgebreider besproken in een eerder artikel[2], is dat de meeste prostituees in een enorm precaire situatie zitten. Veel prostituees en overlevers hebben post-traumatische stress stoornis (PTSD)[3] die in hevigheid vergelijkbaar is met die bij soldaten na een oorlog.

Er is een extreem hoge beroepssterftegraad – 40 keer hoger dan bij de gemiddelde bevolking. Er is een verband tussen seksueel misbruik op jonge leeftijd en prostitutie. Er zijn ontzettend veel vormen van druk die uitgeoefend worden op meisjes om hen klaar te stomen voor prostitutie, veel manieren waarop de loverboys / pooiers / mensenhandelaars hen klaarstomen om voor hen geld te verdienen[4].

Prostituees ondervinden ook nog eens heel wat extra geweld – van hun klanten, van pooiers, van de politie. Er zijn verschillende studies met honderden deelnemers uitgevoerd in verschillende landen[5], bijvoorbeeld in één studie met 845 mensen in 9 landen bleek dat 71 procent van de prostituees fysiek geweld hebben meegemaakt via prostitutie, 62 procent verkrachtingen, en 89 procent vertelde dat ze weg wilden uit de prostitutie, maar geen andere opties hadden om te overleven.

Ondertussen, van de andere kant, zijn er websites waar mannen de prostituees die ze gebruiken kunnen beschrijven, of ze ‘goede diensten’ leverden, of ze gepusht konden worden om het zonder condoom / anaal te doen, etcetera. De eisen die mannen aan prostituees stellen, worden steeds extremer[6].

Harm reduction

De eerste stroming is harm reduction. Dat wil zeggen: je beschouwt prostitutie als een onveranderlijk gegeven. Er zal altijd min of meer evenveel prostitutie zijn, want ‘het’ (wat eigenlijk precies?) is een natuurlijke drang van mannen. Omdat het dan toch zal blijven, kan je er maar beter voor zorgen dat de omstandigheden enigszins verbeteren: gemakkelijke / gratis toegang tot condooms, testen voor HIV en andere SOA’s, prostituee en pooier als beroepscategorieën …

Inbegrepen in dit standpunt zijn ook pogingen om het bijkomende geweld te verminderen: minder geweld op prostituees (klanten en pooiers slaan en verkrachten prostituees vaak), de staat die een oogje in het zeil houdt (en een procentje opstrijkt).

Harm reduction komt vanuit een (neo)liberale opvatting over de werkelijkheid: de mens als individu, “there is no such thing as society”. Vanuit die opvatting kan je dan ook een eerder zwart-witonderscheid maken tussen ‘gedwongen’ en ‘vrijwillige’ prostitutie.

In het eerste geval kiezen mensen er niet voor, in het tweede wel, dan is het een job als een ander. Dat wordt gekoppeld aan mensenhandel: mensenhandel is slecht, prostitutie op zich niet. Het doel is dus eenvoudig: maak de vrijwillige prostitutie gemakkelijker, pak de gedwongen prostitutie aan. Dat is de aanpak die geprobeerd is in Nederland sinds 1999-2000.

Harm elimination

De tweede stroming is harm elimination, de aanpak die in 1998-1999 ingevoerd werd in Zweden. Harm elimination komt vanuit een feministische visie waarbij prostitutie wordt gezien als (a) zelf intrinsiek een vorm van geweld op vrouwen en (b) een systeem dat geweld op vrouwen helpt in stand te houden en (c) een signaal dat het aanvaardbaar is dat er een bepaald deel van vrouwen wordt opgeofferd en gekocht kan worden.

Merk op dat keuze in deze stroming maar een secundaire discussie is: in een kapitalistische en seksistische maatschappij waarin vrouwen gemiddeld veel armer zijn dan mannen en moeilijker aan goede jobs geraken, is het volkomen logisch dat vrouwen hun toevlucht zullen zoeken tot prostitutie.

In deze optiek is prostitutie een systeem dat op termijn moet verdwijnen, net als andere vormen van geweld tegen vrouwen. Daarom is er in Zweden eerst vorming op scholen geweest hierover, uitstapprograma’s en herscholingsprogramma’s …

Om prostituees betere omstandigheden te geven, is het ‘verkopen van seks’ legaal – prostituees kunnen dan ook niet worden vervolgd, gechanteerd, ook nog eens verkracht door de politie … Maar de koper-verkrachter is strafbaar: hij heeft een machtspositie en moet andere keuzes maken en stoppen met geweld. Dat is nieuw: andere aanpakken hebben dit nog nooit gedaan, een focus op de klant is dan ook een nieuw paradigma in het denken over prostitutie[7].

Effect van het Nederlandse model

In 2000 werd in Nederland het bordeelverbod en het verbod op souteneurschap (pooierschap) opgeheven. Die vormen van prostitutie – maar niet alle andere – werden dus gelegaliseerd.

Na de legalisering is ook de illegale prostitutie sterk gestegen, mensenhandel is niet verminderd – zelfs niet in de door de staat gecontroleerde bordelen. Bovendien werd het moeilijker om die illegale prostitutie aan te pakken, gezien het werd uitgevoerd door mensen die gewoon zakenlui als een ander waren.

Zelfs in de door de staat gecontroleerde bordelen werkten slachtoffers van mensenhandel. De legalisering was een witwasoperatie op nooit geziene schaal: elke crimineel was plots legaal zakenman. Netjes belastingen betalen op je inkomsten en dan valt de staat je niet verder lastig.

Door de jaren heen zijn steeds meer van de problemen uitgekomen. De politie heeft zelf toegegeven in haar rapport ‘Schone schijn, de signalering van mensenhandel in de vergunde prostitutiesector’ dat de aanpak niet werkt[8]. Volgens het rapport is naar schatting 50 tot 90 procent van de vrouwen in de legale bordelen terechtgekomen via mensenhandel.

Ook het zwart-witonderscheid tussen vrijwillige en gedwongen prostitutie bleek niet overeen te stemmen met de realiteit. De agenten aangeduid als controleurs zijn vaak zelf overdonderd door de realiteit in de bordelen: “In her book (…) Ruth Hopkins (1 October 2005) explains the view of (anonymous) Dutch policemen. They are angry and state that ‘the daily confrontation with women who are really being raped is something we can’t take any more’[9].”

Een politieagent die gewetensbezwaren had, werd ontslagen omdat zijn onderzoek naar een vermoorde prostituee de politie en de legalisering in een slecht daglicht plaatste.

Hoogleraar en columniste Evelien Tonkens noemt het in de Volkskrant “Het failliet van comfortfeministen die verkrachting tegen betaling aanzien voor seksuele bevrijding. En van andere liberalen die alles van waarde verhandelbaar achten.”[10]

In de documentaire Not For Sale[11] bijvoorbeeld zie je een pooier die in Nederland actief is aan het woord komen die als volleerde zakenman zonder schaamte vertelt dat hij ervoor gaat 500 bordelen te hebben. Prostituees die in de documentaire aan het woord komen, vertellen een heftig verhaal over hun ervaringen.

Politica Karina Schaapman vertelt over de problemen in haar boek Hoerenlopen is niet normaal – twijfels bij een liberaal prostitutiebeleid[12]. “Ik wil met publieksacties gaan aankaarten dat de hoerenloper verantwoordelijkheid heeft. Hij houdt prostitutie in stand. De overheid denkt de prostitutie te reguleren; maar zij kent de branche niet, overschat de klant. Het overgrote merendeel van de vrouwen werkt onvrijwillig. Elk onderzoek toont dat aan. Maar de mentaliteit is: vervelend, maar deze vrouwen zijn sterk, ze tippelen omdat ze het lekker vinden of er bewust voor kiezen. De tv versterkt dat beeld. Nou, uit ervaring: die sterke vrouw, dat is die ene enkeling, aan de top.”[13]

Effect van het Zweedse model

Om te beginnen moet het duidelijk zijn dat het Zweedse model – prostituee legaal, klant strafbaar – niet zomaar is ingevoerd. Het model is uitgewerkt vanuit een doordachte feministische visie en is voorafgegaan door een langdurig debat, vorming, uitbouw van allerlei andere programma’s. Na jaren debat werd het kopen van seksuele diensten dan strafbaar in Zweden, de wet werd van kracht op 1 januari 1999[14].

En het heeft gewerkt. Is Zweden dan plots een paradijs op Aarde, waar iedereen vrij en blij leeft en er geen armoede of seksisme meer is? Natuurlijk niet. Maar de toestand is wel beter dan daarvoor. Er is minder mensenhandel naar Zweden. Er zijn minder mannen die naar prostituees gaan. Het aantal prostituees is gedaald sinds 1999, terwijl dat in andere landen in dezelfde periode gestegen is[15]. De samenleving als geheel aanvaardt het gedrag van klanten-uitbuiters niet.

Tegenstanders hebben natuurlijk direct beweerd dat dit uit een rechtse of conservatieve reflex komt. Dat er voldoende steun was voor deze aanpak kwam echter door feministische groepen en een verkiezingsoverwinning van progressieve partijen. De nationale organisatie van vluchthuizen voor vrouwen en meisjes had dit in 1987 al op de agenda gezet en in 1994 vermeerderde het aantal vrouwen in het parlement van 27 naar 45 procent en kwam er een linkse meerderheid[16]. Er was ook maar een kleine proprostitutielobby, slechts enkele neoliberale verdedigers ervan.

De wet die van kracht werd, maakte deel uit van een bredere aanpak van geweld tegen vrouwen en er werd geld vrijgemaakt om effectief alles op te volgen en daders te vervolgen, geld voor uitstapregelingen en herscholing en dergelijke meer.

Er zijn meer en meer landen die naar het Zweedse model kijken als een alternatief voor een soort krakkemikkig gedoogbeleid (België) of een gefaalde legalisering (Nederland). Noorwegen en IJsland hebben al een gelijkaardig model geadopteerd.

Macht en kritiek

In de Volkskrant staat een ander artikel dat vermeldt dat het Nederlandse kamerlid Myrthe Hilkens herhaaldelijk bedreigd werd vanwege haar kritische houding[17]. En dat is geen uitzondering. Er zijn heel wat feministes die actie voeren rond prostitutie die keihard worden aangepakt, sommigen moeten hun activisme opgeven tot zelfs verhuizen.

Dat gebeurt alleen bij degenen die werkelijk kritisch staan tegenover prostitutie. Hoewel we de juistheid van onze acties niet kunnen afwegen aan de reactie op de tegenstanders is dit toch belangrijk: wat zegt het dat de mensen die voor abolitionisme of het Zweedse model zijn zo bedreigd worden en de proprostitutiemensen niet?

Het doet denken aan de uitspraak “To learn who rules over you, simply find out who you are not allowed to criticize.” Mensenhandel en prostitutie maken een belangrijk deel uit van ons kapitalistisch wereldsysteem en er zijn dan ook heel wat mensen die baat hebben bij het instandhouden ervan.

Enkele drogredeneringen

Voorkomt prostitutie geweld tegen vrouwen?

Neen. Er is geen enkel onderzoek dat een dergelijk idee bevestigt. Bovendien is dit argument van alle kanten problematisch: ten eerste omdat het een veronderstelling maakt dat mannen van nature een bende beesten zijn, die dan ofwel vrouwen verkrachten zonder geld ofwel ervoor betalen.

Ten tweede omdat het chantage is, het betekent: je kan maar beter niet prostitutie proberen aan te pakken, of anders … En ten derde omdat het niet acceptabel is dat de samenleving – in die verkeerde visie – een bepaalde onderklasse van vrouwen creëert/toelaat die dan de problemen met mannen moeten opvangen zodat de andere vrouwen ietsje veiliger kunnen rondlopen.

Het tegendeel is veeleer waar: er is enorm veel geweld tegen vrouwen in en buiten prostitutie én geweld tegen vrouwen wordt door het bestaan van prostitutie genormaliseerd.

Hoe kan je nu iets hebben tegen het oudste beroep ter wereld?

Het oudste beroep ter wereld … is wat? Stenenscherper? Slavenhandelaar? Een vrouw die haar lichaam ruilde voor een stuk vers mammoetvlees? En zoals Saskia De Coster zo heerlijk opmerkte[18]: “het is het oudste beroep ter wereld, dus. Dus? Een historisch argument van dezelfde orde als dat van de voorstanders van tinnen kookpotten of slavernij: we doen dat nu al eeuwen zo, never change a winning team.”

Dit is slechts een dooddoener, geen werkelijk argument. Bovendien is prostitutie niet het oudste beroep, dat is voedselverzamelaar. Het woord beroep een paar duizend jaar in de geschiedenis terug projecteren, is op zich al problematisch natuurlijk. Voor zover we weten, ontstond prostitutie nadat slavernij werd uitgevonden[19].

Heeft niet iedereen recht op seks?

Ja, met zichzelf – en dat mag wel eens wat meer gepromoot worden ook. Met anderen: nee, dat is geen recht, dat is een privilege. Als dat frustrerend is, jammer, maar helaas. In de praktijk werkt het inderdaad niet zo: voor mannen is seks wel een recht.

Dat is nu eens wat seksisme is, niet de warrige definities die je overal aantreft. Seksisme is dat we het als normaal beschouwen dat mannen eender waar, eender wanneer een vrouw kunnen kopen om te gebruiken.

Zijn mensen die tegen prostitutie zijn niet gewoon preuts?

De eeuwige scheldwoorden tegen eender wie die eens iets kritisch durft te zeggen: je hebt gewoon een probleem met seks, preuts, etc. etc. Dat soort argumenten betekenen maar één ding: de persoon die ze gebruikt, is slecht geïnformeerd of – en dit komt irritant vaak voor – intellectueel oneerlijk en probeert met goedkope trucs een debat te winnen.

Er zijn veel feministes die van mening zijn dat prostitutie en mensenhandel juist een belemmering vormen voor een echt bevrijdende visie op en praktijk van seksualiteit.

Er zijn natuurlijk conservatieven die tegen prostitutie zijn, er zijn er ook die voor prostitutie zijn. Na een tijdje wordt het een soort van wedstrijd: welke groep heeft de minste conservatieve gekken aan zijn kant. De paus prees alvast het Nederlandse model[20]. We moeten ons duidelijk zelf een mening vormen en niet de tegengestelde mening aannemen van groepen die ons niet aanstaan.

Gaat prostitutie niet gewoon ondergronds als je ze verbiedt?

Dat blijkt niet uit onderzoek. In Zweden is er minder prostitutie, in Nederland na de legalisering juist meer illegale prostitutie – juist daar is ze ‘ondergronds’ gegaan.

Verder hebben we vaak een naïef concept van wat dat ‘ondergronds’: betekent dat dat er ergens een geheim deurtje is, als je er drie keer op klopt, kom je in een kelder waar dan de verborgen prostitutie zit. Op magische wijze kan die ondergrondse prostitutie alleen door de klanten gevonden worden en niet door de politie.

Maar je kan er van uitgaan dat pooiers simpelweg uit zijn op geld. Ze willen dus zoveel mogelijk hun producten verkopen/verhuren, dus moeten die ook gemakkelijk te vinden zijn. De politie moet in staat zijn om te vinden wat eender welke klant vindt. De politieke wil en de nodige middelen moeten natuurlijk ook aanwezig zijn.

Besluit

1 januari 1999, schrijf het op de muren, schreeuw het van de daken: het is het begin van het einde van de neoliberale visie die van ons allen producten maakt die verkocht en gebruikt worden. Dit is een nieuw tijdperk voor het feminisme en voor het tegengaan van de uitbuiting van vrouwen.

Ooit zullen we in een wereld leven waarin mensen zullen terugkijken op prostitutie als een bijna onbegrijpelijke maatschappelijke wantoestand, en prostitutie zien als wat het echt is – een vorm van slavernij. Maar daarvoor hebben we nog heel wat werk te verzetten.

Evie Embrechts

Evie Embrechts is actief bij Feministisch En Links (FEL).

Voetnoten

take down
the paywall
steun ons nu!