Cuba heeft tijdens de covidpandemie zijn wetenschappelijke deskundigheid bewezen door niet één, maar vijf vaccins uit te vinden om het virus in te dammen. Alle vaccins werden ontwikkeld in de publieke sector. Ze tonen aan hoe belangrijk het bij wetenschappelijk onderzoek is om samen te werken en te delen. Drie van de vaccins, die goedgekeurd zijn voor gebruik, zijn veilig gebleken en hebben een werkzaamheid van bijna 90%, een van de hoogste ter wereld.

De Cubaanse overheid werkt met andere landen samen om de productie uit te breiden. Iran was het eerste land dat Soberana-2, een samengesteld vaccin dat door het Finlay Vaccininstituut (IFV) in Havana werd ontwikkeld, begon te produceren. Deze samenwerking was in 2021 van het grootste belang gezien de zware sancties die beide landen van de VS ondervinden, waardoor ze te kampen kregen met een acuut tekort aan vaccins.

Italië is recent tot die samenwerking toegetreden. In april 2022 werd een intentieverklaring ondertekend tussen het IFV, het Italiaanse bedrijf ADIENNE Pharma & Biotech en het Italiaans Agentschap voor Economische en Culturele Uitwisseling met Cuba (AICEC). Het Italiaanse bedrijf start binnenkort de productie van Soberana-2 op, waardoor het vaccin onderdeel wordt van een internationaal samenwerkingsverband op het gebied van volksgezondheid en naar andere landen kan worden uitgevoerd.

“De bereikte overeenkomst is een grote stap voorwaarts voor ons vaccin,” zegt Vicente Vérez, algemeen directeur van het IFV.

“Het vaccin mag niet beperkt blijven tot een paar miljoen mensen.” – Nicoletta Dentico, SID

“Deze samenwerking is van een groot politiek belang. Ze laat zien dat wetenschappelijke kennis uit Cuba waardevol is en dat de producten van zeer goede kwaliteit zijn. Een Europees land dat dit doet creëert ruimte voor Cubaanse producten in westerse landen. Het vaccin, dat in de publieke sector werd ontwikkeld en door de overheid is geoctrooieerd, mag niet beperkt blijven tot een paar miljoen mensen,” zegt Nicoletta Dentico, hoofd van het Global Health Justice Programme bij de Society for International Development (SID).

De hindernis van de WHO-prekwalificatie

De Wereldgezondheidsorganisatie (World Health Organisation, WHO) is de internationale instantie die vaccins, geneesmiddelen en andere medische hulpmiddelen goedkeurt voor gebruik. Terwijl landen als de Verenigde Staten, Brazilië, het Verenigd Koninkrijk en India over een krachtig mechanisme beschikken om de wetenschappelijke en juridische aspecten van een medisch product te analyseren zijn de meeste landen voor goedkeuring afhankelijk van de WHO, via de WHO-prekwalificatie.

Helaas heeft de WGO de Cubaanse vaccins nog niet goedgekeurd. Volgens de wetenschappers die People’s Health Dispatch kon spreken, is dit te wijten aan de discriminerende regelgeving die de WHO hanteert. “Good Manufacturing Practices (GMP) of goede fabricagepraktijk is een belangrijk onderdeel van de regelgeving. Daarbij wordt echter meer gefocust op de fabrieksinrichting dan op de kwaliteit van het product,” verduidelijkt een van de wetenschappers, “waardoor fabrieken in landen in ontwikkeling zoals Cuba het onderspit delven.”

De samenwerking met ADIENNE kan helpen om deze horde te nemen. Als de fabrieken van ADIENNE GMP-erkenning verkrijgen zal Soberana-2 vast ook de WHO-prekwalificatie halen. Dat betekent een grote stap richting de export van het vaccin naar andere landen.

Als de fabrieken van ADIENNE GMP-erkenning verkrijgen zal Soberana-2 vast ook de WHO-prekwalificatie halen.

Hoewel, zo gemakkelijk zal het misschien niet lopen. Onlangs sprak Steven Solomon, hoofd Juridische Dienst van de Wereldgezondheidsorganisatie, zich publiekelijk uit voor mRNA-vaccins, daarbij benadrukkend dat die moesten worden gepromoot. De meeste mRNA-vaccins vallen onder het monopolie van grote farmabedrijven in rijke landen. Dit vooroordeel tegen vaccins die afkomstig zijn uit het mondiale Zuiden beïnvloedt de besluitvorming van de WHO.

Dentico hoopt dat produceren in Italië hiertegen zal helpen. ‘Deze samenwerking levert bijkomende argumenten en bewijst dat het Westen een mentale omslag moet om vaccins uit Cuba te aanvaarden. De WHOmoet zover worden gekregen dat ze naar de waarde van Soberana-2 kijkt en het belang ervan voor de volksgezondheid inziet. En zich vervolgens evenveel inzet voor de promotie van dit vaccin als voor de mRNA-vaccins,’ zegt ze.

De strategie is volgens Vérez om te blijven streven naar WHO-prekwalificatie voor Soberana-2 en een wereldwijde verdeling van het vaccin, dus ook in Europa en Noord-Amerika. “Dit vereist allianties, om wetenschap te delen,” zegt hij.

Het belang van Soberana-2

Soberana-2 werd, anders dan alle andere vaccins in de wereld, gecreëerd om er kinderen mee in te enten. Dankzij de technologie van een samengesteld vaccin dat zijn effectiviteit bij kinderen al had bewezen werd Cuba het eerste land dat kinderen vanaf twee jaar kon vaccineren. Op die manier werd de verspreiding van de omikronvariant in Cuba sterk ingeperkt. “Als wordt gekozen voor grootschalige vaccinatie als strategie om groepsimmuniteit te bereiken, is het nodig dat 60-70% van de bevolking wordt ingeënt. Dit lukt niet zonder de kinderen in te enten,” zegt professor Fabrizio Chiodo, een wetenschapper verbonden aan de Italiaanse nationale onderzoeksraad (CNR) en medewerker van het IFV.

Dankzij de technologie van een samengesteld vaccin dat zijn effectiviteit bij kinderen al had bewezen werd Cuba het eerste land dat kinderen vanaf twee jaar kon vaccineren.

De productie van Soberana-2 door ADIENNE zal gunstig zijn voor kinderen van Italië en van de landen die het vaccin importeren. “Op basis van een evaluatie van het Soberana-2-vaccin zelf en van de impact ervan op de vaccinatie van kinderen hebben we, door bemiddeling van het AICEC, de interesse kunnen wekken van dit bedrijf dat in staat is het vaccin te produceren,” zegt Vérez.

Historische achtergrond van de Cubaans-Italiaanse samenwerking

Cuba en Italië hebben een geschiedenis van samenwerken van sinds het begin van de coronapandemie. Kort na de uitbraak van COVID-19 had Italië zowat de hoogste besmettings- en sterftecijfers in de wereld. Zijn gezondheidssysteem stortte ineen onder de enorme druk. De Cubaanse regering zond toen medische teams om in de zwaarst getroffen gebieden zoals Lombardije en Piëmont de overwerkte Italiaanse zorgverleners te vervangen.

“Onze dokters kwamen daar aan toen nog niet bekend was wat er kon gebeuren. Vervolgens hebben we de klinische proef Soberana Plus-Turijn uitgevoerd, waarbij Italiaanse burgers naar Cuba werden gebracht om zich te laten vaccineren met Soberana Plus,” vertelt García Rivera, hoofd Research van het IFV. Hij verwijst hier naar de klinische proef waarbij 38 Italianen een boosterdosis kregen van het andere Cubaanse vaccin Soberana Plus. Hij vervolgt dat met de ondertekening van de intentieverklaring een derde fase ingaat, met concreet al ‘een overeenkomst om de productie van Soberana-2 op te starten in Italië’.

Dit artikel verscheen eerder op People’s Dispatch. Vertaling: Hilde Baccarne.