Legitimiteitscrisis

Het was een zwarte zondag voor Frankrijk. 42 procent van de Fransen heeft vandaag voor extreemrechts gestemd, de hoogste score ooit. Op politiek vlak is dat een aardverschuiving, niet alleen voor Frankrijk zelf maar ook voor de rest van Europa.

Met deze hoge score wordt extreemrechts een belangrijke factor van betekenis in een grote en invloedrijke staat. Dat zal onvermijdelijk een uitstralingseffect hebben op de rest van het continent. Autoritaire en ultranationalistische partijen zullen door deze forse score een boost krijgen en legitimiteit verwerven voor hun degouttante programma’s.

Dit is het resultaat van veertig jaar hardvochtig neoliberaal beleid. Aan de ene kant worden rijken in de watten gelegd en aan de andere kant moet de gewone man of vrouw de buikriem aanhalen.

De hoge score van extreemrechts is het resultaat van veertig jaar hardvochtig neoliberaal beleid.

De arbeidsomstandigheden verslechteren, lonen en uitkeringen staan onder druk en het leven wordt almaar duurder. Tezelfdertijd maken bedrijven recordwinsten en versassen de superrijken jaarlijks miljarden naar belastingparadijzen.

De opgestapelde colère als gevolg daarvan veroorzaakte de voorbije jaren elders, maar vooral ook in Frankrijk heel wat protest, denk maar aan de gele hesjes, de stakingen tegen de pensioenhervormingen en de studentenbetogingen. Met de eisen van die strijdbewegingen werd echter nauwelijks rekening gehouden en veel van de protesten werden bovendien bijzonder repressief aangepakt.

De combinatie van asociaal beleid en een autoritaire en repressieve aanpak heeft zwaar ingehakt op het vertrouwen en het geloof in de politiek. Bij de vorige presidentsverkiezingen hadden de partijen die in Frankrijk de voorbije zestig jaar de dienst uitmaakten al zware klappen gekregen. Bij de eerste ronde werden ze deze keer weggeveegd, ze haalden samen nog geen zeven procent.

Mensen hebben het moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen maar zien superrijken jaarlijks miljarden versassen naar belastingparadijzen.

Het was de laagste opkomst bij de tweede ronde van de laatste vijftig jaar. Dit feit bevestigt de vertrouwensbreuk bij grote delen van de bevolking.

Antwoorden op de legitimiteitscrisis

De beweging En Marche van Macron is een poging vanuit het establishment om die legitimiteitscrisis aan te pakken. Macron brak met de oude partijstructuren en werkte met een goed uitgedokterde marketingcampagne. Die focuste vooral op zijn persoon als een vernieuwer en een sympathieke gast. In eigen land zijn er sterke gelijkenissen met de aanpak van Conner Rousseau en Vooruit.

De inhoud zelf veranderde nauwelijks, het was vooral de vorm die werd opgefrist. Oude wijn in nieuwe zakken. Zo’n rebranding werkt eventjes, maar na verloop van tijd krijgen veel mensen door dat de zogenaamde politieke vernieuwing hun eigen situatie nauwelijks verbetert, wel integendeel.

Na verloop van tijd krijgen veel mensen door dat de politieke vernieuwing hun eigen situatie nauwelijks verbetert, wel integendeel.

Een tweede antwoord op de legitimiteitscrisis kwam vanuit extreemrechts. Net zoals Macron breekt dit antwoord niet met de neoliberale premissen, maar in tegenstelling tot Macron surft extreemrechts wel op de colère van de gewone mensen en wakkert die zelfs aan.

Dat aanwakkeren gebeurt door de creatie van, en de focus op een interne vijand. Die vijand wordt dan met alle zonden beladen en moet hard aangepakt worden. Na 11 september en de golf van terreuraanslagen in 2015-16 waren de moslims het ideale mikpunt. Voor het tot stand brengen van dit vijandsbeeld zijn de mainstream media voor een aanzienlijk deel mee verantwoordelijk.

Zo’n zondebok is handig: je speelt in op – al dan niet zelf gecreëerde of opgeklopte – angsten en laat de mensen naar onder stampen i.p.v. naar boven. Op die manier blijft het establishment zelf buiten schot. De zogenaamde ‘sociale’ accenten in het programma van Le Pen spreken dat niet tegen. Net zoals bij het Vlaams Belang bij ons, is die ‘sociale’ koerswijziging een staaltje plat electoraal opportunisme.[1]

Zo’n zondebok is handig: je laat de mensen naar onder stampen en op die manier blijft het establishment zelf buiten schot.

Dit zondebokmechanisme in combinatie met een gespierde aanpak is geen monopolie van extreemrechts. Naarmate die aanpak aansloeg bij brede lagen van de bevolking gingen ook rechts, het centrum en zelfs de sociaaldemocratie er gebruik van maken. Dat resulteerde in een pervers opbod van racisme en autoritaire standpunten.

Zo bijvoorbeeld vond de minister van Binnenlandse Zaken van Macron dat Marine Le Pen “een beetje zacht en weifelend” was in haar standpunten over secularisme en islamisme. In plaats van een dam op te werpen tegen rechts-extremisme wakkerde Macron dit nog verder aan door het deels te kopiëren en te legitimeren. Een gelijkaardig opbod zien we in eigen land en de rest van Europa.

Er is ook een links antwoord. In Frankrijk heeft zich dat gekristalliseerd in de figuur van Jean-Luc Mélenchon. In tegenstelling tot Macron en Le Pen neemt hij zijn toevlucht niet tot racisme of autoritaire standpunten. Mélenchon stampt naar boven, breekt met de neoliberale logica en legt de focus op de kern van het probleem: de sociale verloedering en toenemende kloof tussen rijk en arm.

Geen wonder dat Mélenchon de gezworen vijand is van het establishment en uitgespuwd of doodgezwegen wordt door de mainstream media.

Geen wonder dat hij de gezworen vijand is van het establishment en uitgespuwd of doodgezwegen wordt door de mainstream media (die in handen zijn van het establishment). Het is een ‘eer’ die Bernie Sanders in de VS, Jeremy Corbyn in het VK of de PVDA in België te beurt viel of valt.

Ondanks de snoeiharde aanpak door de mainstream media en veel minder middelen om campagne te voeren haalde hij toch nog 22 procent van de stemmen in de eerste ronde. Dat was amper 1,2 procent minder dan Le Pen en dus te weinig om door te gaan naar de beslissende ronde. In dat geval had die er ook heel anders uit gezien.

Uitdaging voor de linkerzijde

Deze stemuitslag betekent sowieso een verdere ruk naar rechts in Frankrijk. Het staatsracisme zal verder toenemen, de werkende mensen zullen het nog harder te verduren krijgen en de staat zal zich nog meer van zijn repressieve en autoritaire kant laten zien.

Macron wierp zich op als dam tegen extreemrechts, maar hij heeft het alleen maar sterker gemaakt.

De marge waarmee Macron het deze keer haalde is een pak kleiner dan vijf jaar geleden. Toen haalde hij 66 procent, nu nog 58%. Macron wierp zich op als dam tegen extreemrechts, maar hij heeft het alleen maar sterker gemaakt. In Vlaanderen zie je exact hetzelfde: het NVA werpt zich op als dam voor extreemrechts maar rolt in feite de rode loper voor hen.

Nog eens vijf jaar Macron zal enkel naar erger leiden. In Vlaanderen zien we mogelijk een gelijkaardig scenario met een meerderheid voor NVA en Vlaams Belang in 2024.

Dat geen geruststellende vooruitzichten, maar ze zijn ook geen reden voor wanhoop. Verkiezingsresultaten zijn van groot belang maar niet allesbepalend. Belangrijke maatschappelijke beslissingen worden door de straat of op de werkvloer afgedwongen of tegengehouden. Op dat vlak heeft Frankrijk gelukkig een sterke traditie.

Die strijdtraditie zal meer dan ooit nodig zijn om het racistisch, asociaal en repressief beleid een halt toe te roepen. Die strijd zal op termijn ook essentieel zijn om komaf te maken met de voedingsbodem van het fascisme.

Strijd zal essentieel zijn om komaf te maken met de voedingsbodem van het fascisme.

Gezien de rol van het establishment en de media in die voedingsbodem zal dit geen eenvoudige strijd zijn. Niet in Frankrijk en ook niet bij ons. Voor de linkerzijde is het alle hens aan dek. Alternatieve media zullen ook meer dan ooit belangrijk en nodig zijn. Alle steun is welkom!

Lees ook: Verkiezingen Frankrijk: Extreemrechts op de drempel van de macht

Note:

[1] Zowel de nazi’s (nationaal-socialisme) als de beweging van Mussolini hadden oorspronkelijk een linkervleugel. Ze hadden dat nodig om een massa-aanhang te verwerven. Eens ze aan de macht kwamen werd die linkervleugel uitgeschakeld en trokken ze resoluut de kaart van het grootkapitaal.