#PrayforBrussels: wij, zij, en andere drogredeneringen.

vrijdag 1 april 2016 09:36
Spread the love

De aanslagen in Brussel liggen al meer dan een week achter ons en laten nog steeds een open wonde. Met politiek spiergerol in binnen- en buitenland, onheilspellende mediaberichten en vlammende opiniestukken ‘round the clock ettert die wonde trouwens flink na.

Een terreurexpert ben ik niet. Wel ben ik iemand die grondig lak heeft gekregen aan de regen van tweets, opiniestukken en zelfs mediaberichtgeving waar iedere vorm van logische redenering en volledigheid wordt geschuwd. In de hoop er een cathartische ervaring uit te puren, wil ik graag even drie gebreken in het terreurdebat aanhalen.

Zij tegen wij?

“De aanslagen waren gericht tegen het hart van Europa, het antwoord moet ook Europees zijn. […] En bovenal de roep naar Europese veerkracht om, ondanks alle woede en rouw, weer op te staan, onze vrijheden, onze normen en onze waarden te verdedigen, en ons leven te leven.” – Een lukrake greep uit een stukje uit De Tijd, een dag na de feiten. 

De gebeurtenissen worden dikwijls weergegeven als een geïsoleerde kwestie, iets wat “zij” “ons” aandoen. Moslimextremisme wordt aangeduid als oorzaak van alle geweld en het grotere plaatje wordt vergeten. “Zij” plegen een aanslag op onze westerse waarden: vrijheid en democratie. Ziedaar: een klassieke illustratie van “selfing” en “othering”.

In die redenering zitten twee grote barsten. Dergelijk denkpatroon kan ertoe leiden dat we westers geweld sneller gaan rechtvaardigen. Islamitische landen hun geweld is irrationeel want het is religieus geweld. Het geseculariseerde westen daarentegen haar geweld is gerechtvaardigd want ons geweld heeft steeds een rationeel doel voor ogen: om de vrede te bewaren of herstellen en democratie te verspreiden.

Niets is minder waar natuurlijk. De rol van het westen in wat er vandaag gebeurt wordt vaak onderschat of genegeerd. We negeren het feit dat ons “‘pacifistisch Westen” een sterk koloniseringsverleden in haar kielzog heeft. Meer dan eens liet het westen een land achter met een totale identiteitscrisis en een gigantisch machtsvacuüm, en dan wordt religie vaak een belangrijke speler: door hun vaak sterke verweving met de gemeenschappen, institutioneel charisma en sterke autoriteit worden zij vaak geassocieerd met veiligheid en stabiliteit, waardoor ze post-kolonie (of post-invasie) op heel wat sympathie kunnen rekenen.

Een bedenking die we ons daarbij kunnen maken is: wat maakt de “War on Terrorism” rechtvaardiger dan religieus geweld? Er zijn namelijk veel overeenkomsten: een waarheidsclaim (“een liberale democratie is het hoogste goed”, “wij zijn de bevrijders van de wereld”), blinde volgelingen, enzovoort. Waarom zijn onze waarden en normen absoluut? Wordt hier voldoende kritisch over nagedacht? En ook: is het Westen dan wel zo moreel? België bijvoorbeeld voorziet Saoedi-Arabië van materiële steun en handelsrelaties. In Irak vechten we zij aan zij als bondgenoten. Ondertussen steunt dit regime onder meer de Taliban en lijken ze mensenrechten te behandelen als een onnodige formaliteit.

De voorbije twee decennia hebben we ons ook meer dan eens gewaagd aan een soort “kolonisatie 2.0” waar we onze westerse waarden opdringen aan bepaalde landen. Zo werden (en worden) er bedenkelijke regimes gesteund. Men ging geseculariseerde regimes ondersteunen, onder meer uit angst voor wat er zou gebeuren als een religieuze partij de boel zou leiden.  Veel van die “geseculariseerde” regimes ontzegden hun volk echter  basisrechten zoals onderwijs en voedsel: denk maar aan Nasser tot Mubarak in Egypte, of de Shah in Iran. Na decennia onder het juk van dergelijke repressieve geseculariseerde regimes werd secularisering door die landen met argwaan bekeken. Daar heb je meteen de tweede barst: zijn geseculariseerde regimes echt beter dan regimes met een religieuze leider aan het hoofd?

De link met islam volledig ontkennen zou onvolledig zijn, maar het volstaat niet om in het kader van de terreur enkel de islam te belichten en de geopolitiek te negeren. 

 Denken vanuit angst

Een tweede gebrek dat vaak blijkt uit de analyses omtrent de aanslagen in Brussel, is de confirmation bias: een tendens waarbij we, eens we onze mening hebben gevormd, enkel nog de dingen opmerken die onze mening onderschrijven. Tegenbewijzen filteren we er handig uit. Denk maar aan de polemiek die ontstond na de verkrachtingsgolf in Keulen: “zie je wel: de islam is in essentie een vrouwonvriendelijke en gewelddadige religie”. Dat er miljoenen voorbeeldige burgers ook moslim zijn, wordt even uit het oog verloren.

Niet alleen werkt dit versterkend in het eerder besproken “wij/zij”-denken, het drijft ook ernstig de paniek op. Vanuit verschillende hoeken klinken gealarmeerde stemmen die ons waarschuwen voor een oorlog die op til is: de Islamitische Staat tegen het Westen. De aanslagen in Parijs en nu ook in Brussel passeren de revue, en de handen beginnen te zweten. Meer geruststellende informatie, zoals pakweg analyses van terreurexperten zoals Rik Coolsaet over de korte levensverwachting van de IS of het feit dat slechts 0.5% van alle terreuraanslagen op westerse bodem gebeurt, wordt bewust of onbewust genegeerd.

Bovendien wordt die paniek nog eens extra opgeschroefd door een derde gebrek in onze redenering: de beschikbaarheidsheuristiek.  Dit is een soort “shortcut” in onze hersenen waardoor we informatie die sneller wordt opgehaald door ons brein meer waarde gaan toekennen. De kans dat je morgen het leven laat in het verkeer is meer dan honderd keer groter dan dat je het slachtoffer zou worden van een terreuraanslag. Toch voelen veel mensen zich vandaag onveiliger in een Brussels metrostation dan in het verkeer. Terreuraanslagen krijgen meer mediadekking dan verkeersongevallen en liggen daarom verser in het geheugen. 

Door die kleine foutjes in onze redeneringen voeden we een gevaarlijk mestvarken: angst. We zijn bang dat er binnenkort nog iets veel schrikwekkender zal gebeuren. Daarnaast zijn we ook banger van terreur dan van pakweg een verkeersongeval omdat de aanslagen minder controleerbaar lijken: er zijn onbekende minderheidsgroepen aan het werk, die zich verstoppen in de meest donkere en sinistere hoekjes van de maatschappij. Ook de kennelijke onvoorspelbaarheid van hun aanslagen verhoogt de anticipatie. Tenslotte worden risico’s vaak hoger ingeschat wanneer er sterkte emoties bij betrokken zijn. En dat is het geval: “zij” hebben ons geraakt in ons kloppend hart. Zij vernielden ons mooie, rebelse Brussel. Het is niet langer een ver-van-ons-bedshow.

Politiek interessant mestvarken

Eens zo’n mestvarkentje goed doorvoed is, is het pad geplaveid voor populisme. Vaak wordt er gekapitaliseerd op publieke angst. Er wordt steun gegenereerd door leiders die ons ervan kunnen overtuigen dat zij de juiste oplossing in handen hebben of dat enkel hun plan van aanpak werkt.

Kortom, verschillende mensen hebben er potentieel heel wat belang bij om die kortsluitinkjes in ons redeneringsvermogen actief te houden. Een kritische blik is geboden, alleen al om domme politieke keuzes te vermijden.

take down
the paywall
steun ons nu!