De ‘trojka’, die bestaat uit vertegenwoordigers van de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank (ECB) en het Internationaal Monetair Fonds (IMF), is sinds maandag in Lissabon aangekomen voor wat heet ‘harde’ onderhandelingen met de ontslagnemende socialistische minderheidsregering van premier José Sócrates over de voorwaarden die zullen worden opgelegd aan de financiële noodhulp ter waarde van waarschijnlijk 80 miljard euro.

Ratingbureaus hadden alle vertrouwen opgezegd

Op 6 april 2011 ging de Portugese regering eindelijk overstag en zag zich gedwongen om aan te kloppen bij het Europese noodfonds. Ratingbureaus hadden het vertrouwen in Portugal helemaal ondermijnd en de overheidsobligaties gereduceerd tot junkstatus. Dat maakte het voor de overheid zo goed als onmogelijk om nog tegen aanvaardbare voorwaarden nieuwe leningen af te sluiten op de internationale financiële markten.

De langetermijnrente was tot boven de 9 procent gestegen. Eerder deze week moest Portugal ook toegeven dat het overheidstekort over 2010 groter is dan aanvankelijk aangegeven (9,1 procent van het BBP) en dat de schuldenlast tot een historische hoogte is geklommen (meer dan 90 procent van het BBP).

Bovendien is de groei van de economie zo goed als compleet stilgevallen. Uit een recente opiniepeiling van het Instituto Nacional de Estatística (INE) blijkt dat het consumentenvertrouwen lager is dan ooit.

Crisis van 2008 gooit roet in het eten

Tussen 2005 en 2008, onder de eerste regering-Sócrates, was Portugal er nochtans in geslaagd het overheidstekort terug te dringen van 6,1 naar 2,2 procent van het BBP. Dat was meteen het laagste cijfer sinds het herstel van de democratie in 1974.

Volgens critici rekende de regering te veel op een verhoging van de inkomsten en heeft de wereldwijde economische crisis van einde 2008 onverwacht roet in het eten gegooid. In 2009 kenden de belastinginkomsten een forse terugval en stegen de uitgaven voor de werkloosheidsvergoedingen. Speculanten deden de rest …  

Toen in mei 2010 Griekenland aan de alarmbel trok, ging er een schokgolf door de eurozone. De regering in Lissabon kondigde grootschalige besparingsplannen aan om het stijgende overheidstekort alsnog in te perken. Drie besparingsrondes geraakten door het parlement, maar de vierde ronde (PEC IV) werd Sócrates in maart fataal.

Politieke crisis bovenop financiële: onder curatele

Iedereen verwacht dat de onderhandelingen met de trojka heel moeizaam zullen verlopen. Portugal gaat op 5 juni naar de stembus voor vervroegde parlementsverkiezingen. De socialistische minderheidsregering kwam einde maart ten val nadat ze voor haar vierde besparingsplan, dat zeer drastische bezuinigingen inhield, geen meerderheid meer vond in het parlement. Een politieke crisis kwam nog bovenop de financiële crisis.

Maar nog voor er een nieuwe regering zal zijn, moet de ontslagnemende regering onderhandelen over een nog veel ingrijpender plan met de EU en het IMF. Sommigen vrezen dat alle verworvenheden van de Anjerrevolutie uit 1974 met die opgelegde voorwaarden van tafel zullen worden geveegd. Het land komt onder curatele van de ECB en het IMF te staan.

1 mei wordt strijddag, zeggen vakbonden

De vakbonden hebben hun leden alvast opgeroepen om van 1 mei dit jaar een echte strijddag tegen de sociale afbraak te maken. “De centrale lanen van Lissabon moeten rood kleuren”, klinkt het strijdvaardig.

Zowel João Proença, algemeen-secretaris van de UGT en zijn collega Arménio Carlos van de CGTP, vrezen dat de maatregelen die de trojka gaat opleggen bijzonder hard zullen aankomen, zeker voor wie moet leven van een uitkering of pensioen. Ze willen van de 1 mei-optochten gebruik maken om mensen te motiveren hun stem uit te brengen bij de komende verkiezingen: “er staat te veel op het spel om thuis te blijven”.

Bernardino Soares, fractieleider van de communistische PCP in het parlement, beschuldigde donderdag op een persconferentie de regerende socialisten van kiezersbedrog. “Het PS-verkiezingsprogramma staat vol eufemistische verklaringen, maar ondertussen moet Sócrates buigen voor de harde besparingsmaatregelen van de EU en het IMF. Kan de PS eens klare wijn schenken, dan weten de kiezers wat te doen?”

Woensdag had de krant Correio da Manhã het bericht verspreid dat de trojka zou hebben voorgesteld om het vakantiegeld voor alle gepensioneerden (Segurança Social e da Caixa Geral de Aposentações), dus niet alleen van de ambtenaren, gewoon te schrappen. Dat zou een jaarlijkse besparing opleveren van 1,6 miljard euro.

Meteen zorgde dat gerucht voor heel wat beroering. Amadeu Altafaj, de woordvoerder van eurocommissaris Olli Rehn, verantwoordelijk voor economische en financiële zaken, ontkende evenwel het bericht en zei dat er nog niets is beslist.

Rasmussen is er niet gerust in

In een interview met de krant Público toonde ook de Deense ex-premier Poul Nyrup Rasmussen zich erg ongerust. Rasmussen is voorzitter van de Europese sociaaldemocraten (PSE) en wordt vaak de vader van de ‘flexicurity‘ genoemd, het systeem dat hij begin jaren negentig als premier in Denemarken introduceerde en waarbij van werknemers een grotere flexibiliteit werd verwacht in ruil voor een bescherming van de stevig uitgebouwde sociale zekerheid.

Werknemers zouden makkelijker ontslagen kunnen worden, maar kregen dan wel een betere begeleiding in hun zoektocht naar een nieuwe baan. Denemarken kende mede daardoor een erg lage werkloosheidsgraad.

Rasmussen vreest dat de voorwaarden van de financiële reddingsoperatie zullen leiden “tot een totale afbraak van allerlei sociale mechanismen ter bescherming van de Portugese werknemers”. Rasmussen, een econoom van opleiding, was tussen 1993 en 2001 de eerste sociaaldemocratische premier die in de EU een nieuwe manier van regulering van de arbeidsverhoudingen invoerde. Rasmussen toonde zich erg pessimistisch over de toekomst van de arbeidsverhoudingen in Portugal.

“Speculanten en conservatieve politici viseren Portugal”

“Als de trojka vergeet wat het element ‘bescherming’ betekent in ‘flexicurity’ en alleen een hard besparingsplan doordrukt, ziet het er niet goed uit”, zegt Rasmussen. Hij legt de schuld voor de situatie waarin Portugal is terechtgekomen in de eerste plaats bij de financiële speculanten, de ratingbureaus en bij wat hij “de conservatieve meerderheid in Europa en zo goed als alle EU-instellingen” noemt.

“De regeringen van de Europese conservatieven maken van de situatie gebruik om de belangen van de werknemers te schaden. Ik zie mijn baby worden gemanipuleerd en totaal verkeerd begrepen. Ik hoor president Sarkozy van Frankrijk alleen maar spreken over meer flexibiliteit en besparingen, maar hij vergeet alles wat daartegenover zou moeten staan over de bescherming van arbeidsrechten, en hetzelfde geldt voor de hele conservatieve meerderheid in Europa”, aldus Rasmussen.

“Ik nam het initiatief om tot een moderne arbeidsmarkt te komen, eerlijk en flexibel, in overleg met alle sociale partners en met overheidsinvesteringen. Europa is momenteel in handen van de conservatieven. Het is geen toeval dat de geviseerde landen Griekenland, Portugal en Spanje allemaal socialistische of sociaaldemocratische regeringen hebben”, voegde hij eraan toe.

Echte visie ontbreekt in de EU

“Als de EU echt een visie zou hebben op het beheersen van de crisis zou ze massaal investeren in sociaal nuttige projecten die bovendien de werkgelegenheid ten goede komen. Maar die visie ontbreekt.”

“Daarom ben ik bang dat de druk van de EU en zeker van het IMF de mechanismen van de collectieve arbeidsonderhandelingen in Portugal zullen trachten in te perken. We gaan de crisis niet oplossen door tegen elkaar op te bieden met lage lonen en gebrek aan beschermingsmaatregelen. In die race-to-the-bottom verliezen we uiteindelijk allemaal. En laat me je vertellen, ik adviseer de Portugese regering om het spel hard te spelen en het onderste uit de kan te halen in de lopende onderhandelingen.”

Portugal moet been stijf houden in moeilijke onderhandelingen

“Als je hoort hoe de Europese Commissie zich opstelt tegenover Portugal, dit is niet aanvaardbaar. We moeten ons realiseren dat we niet onder een dictaat van het IMF en de EU onderhandelingen voeren over de reddingsoperatie en de voorwaarden voor het ontvangen van hulp”, zei Rasmussen.

“Collectieve arbeidsonderhandelingen zijn een fundamenteel onderdeel van de moderne democratie, kijk naar Scandinavië. We hebben er al collectieve overeenkomsten in alle sectoren sinds 1945 en zijn toch kunnen uitgroeien tot de sterkste economieën in Europa. Duitsland heeft ook collectieve arbeidsovereenkomsten. Dus moet de trojka daar niet beginnen aan te tornen wat Portugal betreft.”

Weinig zekerheden blijven overeind voor de Portugezen, maar het politiek-economisch beleid zal de volgende jaren veeleer in Brussel en Washington worden uitgetekend dan in Lissabon, wie er op 5 juni ook als winnaars uit de stembus komen.