Premier Sócrates wilde met zijn televisietoespraak van dinsdagavond vooral de Portugezen geruststellen. Bepaalde media hadden de laatste dagen immers gespeculeerd over draconische ingrepen die zouden worden opgelegd onder de curatele van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Europese Commissie.

Sócrates ontkende niet dat het bereikte akkoord “ingrijpende gevolgen zal hebben” en dat er “hard zal moeten worden gewerkt”, maar tegelijkertijd ontkrachtte hij enkele hardnekkige kwakkels en beklemtoonde hij dat “vertrouwen in de toekomst de beste manier is om uit het diepe dal te geraken”. “Samen overwinnen we deze crisis”, besloot hij.

Oppositieleiders vergaderen met ‘trojka’

In de loop van woensdag hebben vertegenwoordigers van de ‘trojka’ (Europese Commissie, Europese Centrale Bank en IMF) nog contacten met de belangrijkste oppositieleiders die zich stilaan beginnen op te warmen voor de campagne van de vervroegde parlementsverkiezingen van 5 juni.

Pedro Passos Coelho, leider van de centrumrechtse sociaaldemocratische PSD, wordt door velen gezien als een grote kanshebber, die als toekomstig premier het bereikte akkoord ook effectief zal moeten uitvoeren.

Eduardo Catroga, PSD-delegatieleider, verklaarde woensdagmorgen aan een journalist van de krant Público “dat het bereikte akkoord alvast beter is dan PEC IV omdat het meer groeikansen biedt aan de Portugese economie”. PEC IV was het vierde besparingsplan van de regering-Sócrates waarover einde maart de socialistische minderheidsregering ten val kwam omdat er geen parlementaire meerderheid voor te vinden was.  

Wat doet Finland?

Op 16 mei zal het akkoord nog ter goedkeuring worden voorgelegd op de topconferentie van de Europese ministers van Financiën. De houding van de nieuwe Finse regering zou nog voor enige obstructie kunnen zorgen. Vooral als de uitgesproken anti-Europese rechtspopulistische partij van de Ware Finnen, die een doorbraak kon forceren bij de recente parlementsverkiezingen in Finland met een programma “dat er geen geld meer mag gaan naar de verspillende Zuid-Europese landen”, tot de regering in Helsinki zou toetreden. 

78 miljard euro tegen harde voorwaarden

Kort na de middag maakte de trojka EC-ECB-IMF het integrale akkoord (Memorandum of Understanding on Specific Economic Policy Conditionality) openbaar.

Portugal krijgt 78 miljard euro ter beschikking, gespreid over een periode van drie jaar. Daarin zit ook de 12 miljard euro begrepen die specifiek bedoeld zijn om de banksector te ondersteunen en van vers kapitaal te voorzien. De grootste overheidsbank, de Caixa Geral de Depósitos, wordt evenwel niet geprivatiseerd, maar zal zich uitsluitend op bancaire zaken mogen toeleggen. De verzekeringstak wordt afgesplitst en verkocht. Een andere bank, de Banco Português de Negócios (BPN), moet nog voor het einde van de zomer worden verkocht zonder dat er een minimumprijs mag worden gesteld. 

Een greep uit de meest opvallende maatregelen die de nabije toekomst van alle Portugezen, maar zeker degenen die afhankelijk zijn van een vervangingsinkomen, ingrijpend zullen bepalen.

Overheidstekort drastisch terugdringen

De hoofddoelstelling is het overheidstekort drastisch terug te dringen. Dit jaar mag dat nog maximaal 5,9 procent van het bruto binnenlands product (BBP) bedragen, in 2012 4,5 procent en in 2013 nog hooguit 3,0 procent (de norm voor de landen van de eurozone).

Aan de inkomstenzijde moet de staat veel efficiënter gaan werken en daardoor meer geld binnenhalen. Vooral de hervorming van de belastingdienst, justitie en een doorgedreven strijd tegen fiscale fraude staan centraal.  

Geheel in de lijn van het gevoerde neoliberale werkgelegenheidsbeleid van de Europese Unie wordt de periode dat iemand recht heeft op een werkloosheidsvergoeding beperkt in de tijd: maximum 18 maanden. Om de pil een beetje te verzachten wordt de wachttijd ingekort van 15 naar 12 maanden. Het maximumbedrag gaat naar omlaag tot 1048 euro/maand.

Arbeidsmarkt op liberale leest

Een eventuele verhoging van het minimumloon (dat in Portugal al tot de laagste van de EU behoorde) kan alleen als de evaluaties van de maatregelen die de regering moet nemen positief uitvallen en de economische toestand dat toelaat. “De hervormingen van de arbeidsmarkt zullen zich richten op het creëren van nieuwe banen”, zegt het document, met de nadruk op vorming van jongeren, en een “efficiënte wisselwerking tussen de behoeften van bedrijven en gerichte opleiding.”

Nieuwe contracten zullen vooral van tijdelijke duur zijn met minder bescherming voor de werknemer. Dat moet individueel ontslag makkelijker maken voor de bedrijven.

De Portugese bedrijven gaan alvast minder sociale lasten moeten betalen, zodat arbeid goedkoper wordt. Ter compensatie van het inkomstenverlies voor de staat, gaan een hele reeks BTW-tarieven omhoog, komen er nieuwe permanente bezuinigingen en verhogingen van andere vormen van belastingen (auto’s, tabak en alcohol), “op voorwaarde dat zij geen schadelijke effecten hebben op het concurrentievermogen van de bedrijven”.

Belastinghervorming

Om de sociale gevolgen van hogere belastingen op de consumptie op te vangen, zal het stelsel van de sociale zekerheid worden hervormd. De zwakste groepen in de samenleving krijgen meer specifieke ondersteuning en het pensioenstelsel wordt herzien. Madeira en de Azoren (die een grote vorm van interne autonomie genieten) zullen vanaf 2012 de belastingdruk systematisch moeten verhogen zodat de kloof met het Portugese vasteland geleidelijk verkleint.

Een hele reeks aftrekposten van de inkomstenbelasting worden geschrapt. Om fraude en belastingontduiking tegen te gaan, wordt tegen eind oktober een nieuw strategisch plan 2012-2014 van de regering verwacht.

Het parlement zal met een reeks nieuwe wetsvoorstellen nog voor het einde van dit jaar de fiscale controle en  de centrale inning van de belastingen over het hele grondgebied verbeteren. Een op de vijf kantoren van de belastingadministratie moet dicht nog voor het einde van dit jaar. Nu zijn er grote afwijkingen naargelang de regio. Dit hangt ook samen met een grondige hervorming en modernisering van justitie, zodat rechters ook versnelt kunnen optreden bij grootschalige fraude.

Infrastructuurprojecten geschrapt

De volgende regering moet alle lopende infrastructuurprojecten onder de vorm van publiek-private samenwerking (PPS) opschorten zolang het financieel hulpprogramma loopt. De geplande nieuwe luchthaven van Lissabon kan alleen nog met privégeld worden aangelegd. De hogesnelheidsspoorlijn van Lissabon naar Porto wordt geschrapt. De bouw van deze lijn was al uitgesteld tot 2017 door het ontslag van de regering-Sócrates. De lijn tussen Lissabon en Madrid kan alleen worden aangelegd als Spanje met meer geld over de brug komt.

Alle Portugese banken krijgen strenge toezichtsregels opgelegd, onder meer over de verhouding tussen het eigen vermogen en risicovolle financiering. Als banken zouden failliet dreigen te gaan, kan publieke financiering om de tijdelijke versterking van de kapitaalratio’s te garanderen, zegt het IMF.

Banken die profiteren van enige vorm van overheidssteun “worden onderworpen aan regels en beperkingen in overeenstemming met de EU-mededingingsregels. Prioriteit moet altijd worden gegeven aan marktgebaseerde oplossingen”.

Bevriezing lonen en pensioenen, staat slankt af

Voor dit jaar en voor 2012 is een daling voorzien van het bruto binnenlands product (BBP) van twee procent. Aan de uitgavenkant komt er een bevriezing van de lonen en pensioenen tot 2013, met uitzondering van de laagste pensioenen (minder dan 600 euro/maand). Pensioenen van meer dan 1.500 euro/maand zullen extra worden belast.

Het aantal mensen dat voor de overheid werkt, moet drastisch naar omlaag. Voor de centrale administratieve diensten gaat het om een daling van één procent per jaar. Door een doorgedreven rationalisatie van het openbaar bestuur op regionaal en lokaal niveau (met onder meer de afschaffing van vele gemeentebesturen en wijkraden) moet het aantal werknemers op dat niveau met 2 procent per jaar dalen. Dat proces moet voltooid zijn voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2013.

Feitelijke privatisering

Tegen december moet de Portugese regering een lijst klaarhebben met allerlei semi-staatsinstellingen en stichtingen die ofwel worden afgeschaft of overgedragen aan andere actoren, wat zal neerkomen op een feitelijke privatisering. Allerlei staatsbedrijven zoals de spoorwegen (CP), de post (Correios de Portugal), energiebedrijven (GALP, EDP en REN), verzekeringsmaatschappij (Caixa Seguros), de luchthavens, de luchtvaartmaatschappij TAP en het autosnelwegennet komen in aanmerking voor versnelde privatisering, gedeeltelijke ontmanteling of verkoop. Tickets voor alle vormen van openbaar vervoer zullen fors duurder worden.

Door een ‘rationalisering’ van het openbaar onderwijsprogramma moeten de kosten voor de overheid verminderen. De scholen krijgen een grotere vorm van autonomie en verantwoordelijkheid en moeten een contract afsluiten met de overheid. Op basis van behaalde ‘targets’ en ‘criteria’ zullen ze dan al dan niet hun financiering krijgen.

In de openbare gezondheidszorg zal de gebruiker meer zelf moeten gaan betalen. Alleen mensen met de laagste inkomens genieten nog een grotere vrijstelling. Speciale statuten in de gezondheidszorg (nu zo goed als gratis) voor leger en politie vervallen. Volgend jaar al moeten de kosten van de gezondheidszorg met 30 procent naar omlaag, in 2013 nog eens met 20 procent. Een hele reeks terugbetalingen van geneesmiddelen worden geschrapt. 

“Precies tegenovergestelde van wat we nodig hebben”

Woensdagnamiddag kwamen ook al enkele Portugese politici uit de oppositie met commentaren op het akkoord dat de regering-Sócrates heeft gesloten.

Francisco Lopes, die in januari nog kandidaat was voor de communistische PCP bij de presidentsverkiezingen, was het scherpste. Hij noemde het akkoord een “overgave aan de dictaten van het IMF die de fundamenten van de Portugese samenleving dreigen onderuit te halen”.

“Dit is een zwarte dag voor alle werknemers en een kaakslag voor het hele Portugese volk”, verklaarde hij aan het persagentschap Lusa. “PEC IV was al een frontale aanval op de rechten van werknemers, gepensioneerden, werklozen en jongeren, maar dit akkoord gaat nog veel verder. Dit is precies het tegenovergestelde van wat we als samenleving nodig hebben”.