Nieuws, Wereld -

Politieke wil ontbreekt om seksueel geweld in Haïti aan te pakken

Drie maanden na de aardbeving in Haïti is seksueel geweld tegen vrouwen en kinderen een acuut probleem op het zwaar getroffen Caribische eiland. Dat beweren talrijke mensenrechtenorganisaties in hun rapporten. DeWereldMorgen.be vroeg tekst en uitleg aan de directrice van de NGO Equality Now, Taina Bien-Aimé.

dinsdag 20 april 2010 16:18
Spread the love

De recente rapporten van Amnesty International, Refugees International, Human Rights Watch en andere NGO’s over het seksueel geweld in Haïti zijn ronduit alarmerend. Geweld tegen vrouwen en kinderen op het zwaar gehavende eiland zijn schering en inslag, aldus de voornoemde NGO’s, en er zijn nauwelijks overheidsinstanties meer die hen enige bescherming kunnen bieden.

DeWereldMorgen.be vroeg aan Taina Bien-Aimé, de directrice van de mensenrechtenorganisatie Equality Now, hoe zij de situatie in Haïti inschat. Bien-Aimé is van Haïtiaanse origine en heeft via haar organisatie regelmatig contact met Haïtiaanse vrouwenorganisaties. Een interview.

Mevrouw Bien-Aimé, mensenrechtenorganisaties klagen het ‘seksuele geweld’ in Haïti na de aardbeving aan. U definieert in uw talrijke rapporten echter bijna nooit wat dat begrip voor u betekent – net zomin als heel wat andere NGO’s overigens. Bij deze: wat verstaat u daaronder?

“Seksueel geweld tegen vrouwen is psychische en fysieke agressie met het doel macht uit te oefenen. Seksuele agressie kan variëren van huiselijk geweld tot een hele reeks van structurele discriminaties: op het werk, in het gezondheidssysteem, bij de distributie van goederen en ga zo maar door. Een belangrijk aspect van seksueel geweld is dat het vaak als een cultureel fenomeen wordt afgedaan. Of als duidelijk minder dringend dan andere problemen. Al de genoemde componenten van het begrip ‘seksueel geweld’ zijn van toepassing op het huidige Haïti, vind ik.”

Ondanks het relatief ruime begrip heb ik de indruk dat seksueel geweld in de talrijke rapporten van heel wat mensenrechtenorganisaties bijna synoniem staat voor verkrachtingen. U zoomt er bijvoorbeeld ook onafgebroken op in. 

“We doen dat omdat verkrachtingen een belangrijk onderdeel zijn van het begrip seksueel geweld en omdat verkrachtingen er de meest agressieve en de meest tastbare vorm van zijn. Iedereen kan er zich wel iets bij voorstellen omdat het in de meeste rechtssystemen als misdaad is opgenomen. En we doen het natuurlijk ook omdat we door onze contacten in Haïti wéten – zonder dat we precieze statistieken kunnen voorleggen – dat er veel verkrachtingen plaatsvinden, vooral in de vluchtelingenkampen.”

De talrijke vluchtelingenkampen worden in de meeste rapporten van de mensenrechtenorganisaties inderdaad als een brandhaard van seksueel geweld en verkrachtingen bestempeld.

“De kampen zijn gewoon vreselijk. Heel wat vrouwen die hun familie verloren hebben leven er met tientallen onbekenden op een paar vierkante meter samen. De tenten waarin ze leven zijn flinterdun en ongeschikt voor het regenseizoen. De sanitaire voorzieningen zijn een catastrofe en er is geen enkele vorm van privacy: vrouwen moeten zich letterlijk publiek wassen. Bovendien hebben ze moeilijker toegang tot voedsel, water en medicijnen dan mannen.”

“Heel wat Haïtiaanse jonge vrouwen voelen zich in de kampen onveilig en proberen zich op allerlei manieren te beschermen. Door ‘s nachts jeansbroeken onder hun jurken te dragen bijvoorbeeld, zoals één van mijn nichten in Haïti onlangs berichtte. Kinderen zijn ook bijzonder kwetsbaar. Hun moeders moeten hen overdag vaak alleen in de tenten achterlaten omdat ze moeten gaan werken. Ik moet er niet aan denken hoeveel seksueel geweld er elke dag weer plaatsvindt.”

Heel wat activisten benadrukken steeds weer de solidariteit, de discipline en de creativiteit van de meerderheid van de Haïtianen na de aardbeving. Hoe rijmt u dat met de onveiligheid die de vrouwen in de kampen regelmatig aan den lijve ondervinden?

“Het is waar dat Haïti goed georganiseerd is en dat heel veel basisgroepen fantastisch werk verrichten. Het klopt ook dat de bereidwilligheid om elkaar te helpen adembenemend is. Maar dat sluit seksueel geweld toch niet uit? Bekijk de statistieken vóór de aardbeving: 40% van de Haïtiaanse vrouwen waren toen slachtoffer van huiselijk geweld en 70% waren in hun leven al eens het slachtoffer geweest van seksueel geweld. Geloof me, het is er na de aardbeving door de slechte levensomstandigheden echt niet op verbeterd.”

Oxfam publiceerde eind maart de resultaten van een schriftelijke enquête met 1.700 Haïtianen, waarvan ook een representatief aantal vrouwen. In de lijst van de topprioriteiten belandden veiligheid en het aanpakken van geweld op de zesde positie. Spreken deze resultaten de beweringen van heel wat mensenrechtenorganisaties over het seksueel geweld in Haïti niet tegen?

“De resultaten verbazen me niet omdat seksueel geweld bijna altijd met stilte, schuld en terughoudendheid verbonden is. En ook met het niet kunnen benoemen van het probleem. Een vriendin van me vertegenwoordigt als advocate heel wat Haïtiaanse immigranten in New York die onder seksueel geweld lijden. Deze vrouwen vertellen altijd opnieuw dat ze zich niet als misbruikte vrouwen beschouwen. Als je hen vraagt of er huiselijk geweld bestaat, zullen ze dat ontkennen. Maar als je dan doorvraagt hoe vaak hun man hen slaat, vertellen ze je dat hij dat elke dag doet.”

“Natuurlijk maken de vrouwen in de enquête seksueel geweld mee, maar het wordt door een gebrek aan kennis of een teveel aan schaamte gewoon niet benoemd. Ik heb die terughoudenheid, schaamte en zelfs vijandigheid ten opzichte van slachtoffers van seksueel geweld wel vaker gezien. Ook in mijn eigen familie. Toen een Haïtiaanse nicht van mij door haar echtgenoot het ziekenhuis werd ingeslagen beweerde mijn tante doodleuk dat haar dochter gewoon verwend is en zelf schuldig is aan de hele situatie.”

Als ik u goed begrijp, is het seksueel geweld na de aardbeving uiteindelijk een versterkte voortzetting van de agressie vóór de catastrofe. Waarom is er in Haïti eigenlijk zoveel geweld tegen vrouwen en meisjes?

“Een dodelijke cocktail van factoren leidt daartoe. Eerst en vooral is Haïti een bijzonder patriarchale samenleving, waarin vrouwen en meisjes vaak als tweederangsburgers worden behandeld. Haïti heeft ook te kampen met een gebrek aan goede voorlichting over seksueel geweld. Én er lopen nogal wat mannen rond die door de recente politieke en natuurlijke catastrofes – dictaturen, staatsgrepen, orkanen, de aardbeving en ga zo maar door – een groot deel van hun traditionele machtspositie kwijtgespeeld zijn.”

“Maar bovenal is er geen efficiënt sociaal-cultureel of gerechtelijk systeem om vrouwen adequaat te beschermen en de daders te veroordelen. Pas in 2005 werden verkrachtingen bijvoorbeeld als misdaad in het Haïtiaanse strafrecht opgenomen, maar zelfs dan nog blijven vervolgingen wegens seksueel geweld meestal achterwege. Bovendien wordt er op bijna alle politieke en sociale niveaus gezwegen over het seksueel geweld. Buiten de Haïtiaanse vrouwenorganisaties, die door de aardbeving trouwens een groot aantal van hun kopstukken verloren, is er nauwelijks iemand die systematisch aan de gemeenschappen vertelt dat er een probleem is en waarom dat het geval is.”

Probeert de Haïtiaanse regering de bevolking te sensibiliseren?

“Neen, hoewel het toch uiteindelijk de overheid is die haar verantwoordelijkheid moet nemen om te garanderen dat de mensenrechten worden gerespecteerd. Maar omdat de overheid momenteel niet de wil en niet de slagkracht heeft om het probleem aan te pakken, moeten we van haar niet te veel verwachten. Ik las onlangs het reconstructieplan van de Haïtiaanse regering: vrouwen werden er gewoon in doodgezwegen. De ontbrekende politieke wil om het seksueel geweld aan te pakken is gewoon een regelrecht schandaal. Een ander woord heb ik er niet voor.”

Een belangrijke speler in Haïti is de Verenigde Naties, die sinds jaren duizenden blauwhelmen en een groot aantal van haar hulporganisaties op het eiland stationeerde. Welke rol zou de VN volgens u moeten spelen om het huidige geweld tegen vrouwen tegen te gaan?

“Het minste wat de VN zou moeten doen is de regeringen van Haïti en van de donorlanden eraan herinneren dat de mensenrechten van alle Haïtianen belangrijk zijn. Maar de VN heeft momenteel nauwelijks oog voor de situatie van de vrouwen. In hun gedetailleerde rapporten over de reconstructie van Haïti bijvoorbeeld spelen de problemen van de vrouwen nauwelijks een rol van betekenis. Op de grote donorconferentie eind maart werden er wel beloftes gedaan voor de bescherming van vrouwen en kinderen. De toekomst zal uitwijzen wat die beloftes waard zijn.”

Moet de VN volgens u ook als politiemacht optreden?

“Ik vind van wel, gewoon omdat er momenteel niemand anders is die het kan of wil doen. Maar het allerbelangrijkste is dat de VN in al haar projecten – of dat nu humanitaire acties of veiligheidsacties zijn – haar eigen richtlijnen begint te volgen en eindelijk rekening begint te houden met de kwetsbare situatie van vrouwen en meisjes.”

“De VN en enkele van haar afdelingen zoals UNIFEM (United Nations Development Fund For Women, nvdr.), OHCHR (United Nations Human Human Rights Office, nvdr.) en UNDP (United Nations Development Programme) hebben naar aanleiding van onder meer het conflict in Oost-Congo een rits richtlijnen opgesteld om seksueel geweld in te dijken in crisisgebieden. De richtlijnen gaan soms best wel ver, tot en met het opzetten van gescheiden kampen, bijvoorbeeld. Het goede nieuws is dat deze regels bestaan. Het slechte nieuws is dat ze niet worden toegepast. Het verschil tussen theorie en praktijk kan niet groter zijn.”

Met andere woorden: de VN is gewoon blind voor de situatie van de Haïtiaanse vrouwen en meisjes?

“Absoluut. De VN nemen de gender-dimensie in hun actieplannen voor Haïti gewoonweg niet op. Voor zover ik weet, doen de VN momenteel nauwelijks iets om de vrouwen te beschermen of om een gelijkwaardige behandeling bij de distributie van de hulpgoederen te garanderen. En het is niet de eerste keer dat dit gebeurt. Toen Haïti in 2008 door een orkaan werd getroffen, waren er al dezelfde problemen met seksueel geweld en met de ongelijke verdeling van voedsel en medicijnen. De VN willen ook de ongelooflijk negatieve impact van het seksueel geweld op de ontwikkeling van heel de Haïtiaanse samenleving gewoon niet onder ogen zien.”

Is het indijken van het seksueel geweld een voorwaarde voor de slaagkansen van de Haïtiaanse samenleving van morgen?

“Vrouwen zijn in de meerderheid in Haïti. Als je 52% van de totale bevolking de toegang tot onderwijs, tot politieke mandaten en tot een veilig leven ontzegt, fnuik je het potentieel van het hele land. Vraag het aan elke psycholoog die fysiek of psychisch mishandelde vrouwen begeleidt: je hebt er bijna een heel leven voor nodig om over het geweld heen te komen. De catastrofe van de seksuele agressie tegen vrouwen stelt dus ook de vraag waar vrouwen hun energie zullen instoppen. In het verwerken van hun eigen trauma’s? Of in het constructief bijdragen aan de maatschappij? Een nieuw en beter Haïti kan alleen maar tot stand komen als de hele bevolking kan deelnemen. De deelname van de vrouwen aan de economische en democratische ontwikkeling van hun land is dus essentieel voor Haïti.”

take down
the paywall
steun ons nu!