Na de gruwel van Butcha is de oorlogshysterie in overdrive. De propaganda aan beide kanten van het front viert hoogtij. Voor de Russen, gemasseerd door de Kremlinmedia, zijn alle Oekraïners nazis en dus geen slachtoffers maar daders. Voor het Westen zijn de Russische soldaten barbaarse beesten. Het is de heilige Zelenski tegen de duivelse Poetin.

Tot waar zal Poetin gaan?

Aan de toog zijn er mogelijkheden zat, maak je keuze, : Poetin is Hitler of Stalin, maffiabaas of bloeddorstige dictator, machtswellusteling of gevangene van zijn entourage. De Leuvense historica Lien Verpoest die zich sinds de oorlog heeft omgeschoold tot amateur-psychologe kan in het hoofd van Poetin kijken: Hij is gek.

Wat een handige manier om de geschiedenis te reduceren tot de geestesgesteldheid van één man. Het is vaste prik: de dictators die ons in het Westen niet aanstaan noemen we gek. Ghadaffi, Saddam Hoessein, Khomeini: allemaal gek of irrationeel. Wel nee, Poetin is niet gek, hij is het product van een geschiedenis die wij – het Westen met de Verenigde Staten voorop – mee hebben geschreven.

Wij hebben “goede dictators” en “slechte dictators.” De Somoza-clan die decennialang met steun van Washington het Centraal-Amerikaanse Nicaragua leegroofde ontlokte president Franklin Roosevelt de historische uitspraak: “Somoza is a son of a bitch, but he is our son of a bitch”. Het gold voor menig beruchte dictator die op de steun van Washington kon rekenen zo lang hij nuttig was voor het imperium.

Dat veranderde zogauw hij de bruikbaarheidsdatum had overschreden zoals bij voorbeeld Marcos van de Filippijnen als veel anderen konden ondervinden. Saddam Hoessein was de goede dictator (zolang hij oorlog voerde met aartsvijand Iran) tot hij de slechte dictator werd. Ghadaffi was eerst de slechte dictator, dan – met hulp van Blair en Sarkozy – de goede dictator tot hij tenslotte weer als slechte dictator werd gelyncht.

Op 23 april 1999 bombardeerde de NAVO het hoofdkwartier van de Servische omroep. Foto: Albert Horáček/Public Domain

Met Poetin is het niet anders. Journalisten maken fouten. Toen Poetin in augustus 1999 door Boris Jeltsin tot premier werd benoemd was hij de zoveelste in de rij: de eerste ministers kwamen en gingen in de carrousel van benoemingen die een wankele Jeltsin moesten overeind houden. Ik noemde Poetin toen “een grijze kantoormus” die hetzelfde lot als zijn voorgangers zou ondergaan.

“Somoza is a son of a bitch, but he’s our son of a bitch”. Foto: pronica.org

Mijn schrale troost kon zijn dat ik niet de enige was die zich op Poetin miskeek. Nadat Jeltsin zijn premier aan de vooravond van het millennium tot troonopvolger had gekroond kreeg Poetin van de meeste wereldleiders alle mogelijke krediet.

De toenmalige premier Guy Verhofstadt snelde naar Moskou om de nieuwe Russische president te wikken en te wegen. In een interview met het VRT-journaal (toen nog BRTN) was hij lovend: Poetin had indruk gemaakt met zijn “dossierkennis,” hij was een man “met wie zaken te doen zijn.”

Toen de Amerikaanse president George W. Bush een jaar of zo later Poetin op een top in Slovenië had ontmoet werd hij welhaast lyrisch. Hij had “Poetin in de ogen gekeken en zijn ziel herkend.” “Ik vond hem heel geloofwaardig en rechtuit,” zei Bush achteraf en voegde eraan toe: “We delen heel wat waarden. Ik geloof dat hij met zijn leiderschap Rusland goed zal dienen.”

Poetin was toen de goede dictator. Hij was op dat moment al bijna klaar met de grondige verwoesting van Grozny, de Tsjetsjeense hoofdstad. Hij was de tweede Tsjetsjeense oorlog – die zijn reputatie van niets ontziende sterke man zou vestigen – begonnen nadat bomaanslagen in Dagestan en Moskou meer dan 300 mensen het leven hadden gekost.

De terreurdaden werden toegeschreven aan Tsjetsjeense separatisten maar hadden alle kenmerken van een FSB-operatie. FSB was de veiligheidsdienst die de KGB had opgevolgd en die kort daarvoor nog onder de leiding van Poetin stond. Poetin was de goede dictator omdat hij zijn vernietigingsoorlog in Tsjetsjenië kon verkopen als de oorlog tegen het terrorisme, met applaus van Blair en Clinton. Nog in 2014 riep Tony Blair het Westen op om samen met Poetin het “islamextremisme” te bestrijden.

Dit is een oorlog om dominantie tussen een tanende grootmacht en een voormalige grootmacht die zich weer opricht.

Het lijkt nu een ver verleden, maar Vladimir Poetin was de eerste buitenlandse leider die na de aanslagen op de Twin Towers in New York zijn collega Bush belde met sympathiebetuigingen en beloften van steun. Het bleef niet bij woorden. Poetin stelde het Russische luchtruim ter beschikking voor de Amerikaanse vliegtuigen die Afghanistan gingen bombarderen. Dat Afghanistan niets met de aanslagen te maken had belette niet dat het land het doelwit werd van de Amerikaanse wraak voor 9/11.

President George W. Bush met president Poetin op 2 juli 2007. Foto: whitehouse.gov

Het kantelpunt kwam in 2008. Toen besliste de Navo-top in Boekarest Georgië en Oekraïne op termijn toe te laten tot de Navo. Europa – Sarkozy en Merkel – waren tegen, het duo Bush-Blair zette door, de Europeanen gaven toe. De Belgische premier Yves Leterme was evenmin gelukkig met de beslissing maar zei achteraf cynisch: “Wat kunnen de Russen doen?”

Rusland was immers zwak en dat was zowel Jeltsin als Poetin in de jaren ervoor herhaaldelijk ingepeperd. De Navo-bombardementen op de Servische bondgenoot van Rusland hadden eerder al het Russische vertrouwen in het Westen onder nul doen dalen. “Onze fout was dat we jullie teveel hebben vertrouwd en jullie fout was dat je van dat vertrouwen misbruik hebt gemaakt”, zei Poetin in 2007.

De NAVO-beslissing van 2008 komt nu met volle kracht in het gezicht van de Oekraïners terecht. De agressie-oorlog van Poetin toont aan hoezeer de Russen – en niet alleen Poetin – het ernstig meenden met de Rode Lijn. Het is de oorlog om dominantie tussen een tanende grootmacht en een voormalige grootmacht die zich weer opricht.

Oekraïne levert het kanonnenvlees, Europa betaalt de rekening. Het Westen, dat Oekraïne een roekeloze belofte deed, staat voor een verscheurend dilemma: wapenleveringen en andere militaire steun opvoeren zullen de oorlog en het menselijk lijden verlengen en mogelijk tot een kernoorlog leiden. Het alternatief is de Oekraïners overleveren aan de overmacht van de Russen.

George Kennan, de architect van de Koude-oorlogsideologie bekend als “containment” (het in bedwang houden van de Sovjet-Unie) voorspelde in 1998 al dat de Russen “uiterst negatief” zouden reageren op de eerste golf van Navo-uitbreiding. Hij noemde het “een tragische vergissing” en “het begin van een nieuwe Koude Oorlog.” Hoe warm die nieuwe Koude Oorlog zou worden kon ook Kennan in zijn akeligste nachtmerries niet voorzien.

Dit artikel werd overgenomen van het Salon van Sisyphus en verscheen eerder als Opinie in De Morgen van 8 april 2022.