“De meeste economen zitten vast in een koppig groeiverhaal, of in het beste geval in een ‘groen groei’-verhaal. De fixatie op een erg beperkte definitie van efficiëntie, productiviteit, eeuwige groei heeft geresulteerd in een discipline die blind is voor de ecologische uitdaging – de ecologische catastrofe waar we nu in zitten.

Een dodelijk cocktail van exploderende ongelijkheden, massieve deregulering en een globalisering enkel op maat van het stimuleren van handel heeft deze crisis veroorzaakt.

Willen we onze kinderen een land nalaten waar iedereen toegang heeft tot voedzaam voedsel, schoon water, adequate huisvesting, goede gezondheidszorg, kinderopvang en onderwijs, ongeacht hun vermogen om die sociale basisgoederen te betalen?

Of willen we streven naar een inkomensafhankelijk, tweeledig of zelfs drieledig systeem van toegang tot diensten met al zijn uitsluitings- en onrechtvaardige uitkomsten?

“Ik stel voor om alle dominante concepten in ons huidige economische discours – flexibiliteit, globalisering, productiviteit, efficiëntie, innovatie, inderdaad economische groei zelf – opnieuw te definiëren binnen de context van een actieve burger-participatieve staat, gegeven een gedeelde morele resonantie, duurzaam opnieuw verbeeld binnen de context van het nieuwe ecologisch-sociale model.”

“De uitdaging voor ons allemaal hier vandaag is daarom om een manier te vinden om … een alternatief op te bouwen voor dat hegemonische discours dat concurrentievermogen, productiviteit, efficiëntie als het uiteindelijke doel van economische activiteit werpt, en alsmaar meer groei van productie en handel als een doel.”

Wie denkt dat bovenstaande tekst van een ‘donkergroene’ of ‘linksgroene’ denker komt, wie weet ondergetekende, zit ernaast. Het is de kern van een lezing die niemand minder dan de president van Ierland, Michael D Higgins, eind april gaf – en waarmee hij ook openlijk het economisch beleid van de Ierse regering op de korrel nam.

Het geeft aan hoe meer en meer de geesten rijpen over het verband tussen ons economisch systeem – neoliberaal kapitalisme – en de ontrafeling van de ecologische basis van ons bestaan, in combinatie met stuitende ongelijkheid.

Een analyse die bijvoorbeeld ook al terug te vinden is in het OESO-rapport Beyond Growth, dat benadrukt hoe het huidig economisch model ons drie keer schromelijk tekort doet: naast de ecologische schade, leidt het enkel tot stijgende ongelijkheid (nog nooit waren er zoveel superrijken) terwijl steeds meer mensen niet meer mee kunnen, met de toenemende druk om meer te presteren op competitieve markten van werk en consumptie, terwijl het andere mogelijkheden tot zinvolle ervaringen buiten de markt uitholt.

Foto: viernulvier.gent

Ondertussen groeit de beweging van vooral academici, activisten en ook politici die een alternatief maatschappelijk en economisch model ontwikkelen en uitdragen. Dat doen ze onder de vlag van termen als ontgroei (degrowth), postgroei en het streven naar een welzijnseconomie (wellbeing economy).

Ze toonden hun sterkte al jaren in de tweejaarlijkse degrowth zomerconferenties die ze voor de coronacrisis organiseerden, reeds in 2016 woonde ik die in Leipzig bij waar we met zo’n vierduizend deelnemers waren.

En de trein is niet meer te stoppen. Midden mei vindt in het Europees parlement het driedaags congres Beyond Growth plaats – de tweeduizend tickets om fysiek deel te nemen zijn al de deur uit, je kan nog wel digitaal deelnemen.

Georganiseerd door Europese parlementsleden van diverse politieke strekking, met als drijvende kracht de Belgische groene politicus Philip Lamberts, zullen onderzoekers, activisten maar ook politici en ambtenaren op zoek gaan naar vormen van politiek die welzijn voor iedereen mogelijk maken binnen de grenzen van de planeet.

‘Ontgroei’ is in de eerste plaats een filosofisch concept: het toont dat we een heel ander maatschappelijk verhaal nodig hebben dan het blinde groeidenken. Het alternatief is een ‘economie van het genoeg’, waarbij de basisbehoeften van elkeen bevredigd worden en niemand iets tekortkomt.

Dat leidt tot allerlei aantrekkelijke voorstellen. In een notendop: als we ervoor zorgen dat al onze spullen en apparaten dubbel zo lang meegaan, hebben we maar de helft van de grondstoffen en energie nodig, moeten we veel minder zaken kopen en hebben we minder koopkracht nodig.

Minder productie zal dan inderdaad het aantal arbeidsuren in de productie verminderen, maar dat lossen we op door een kortere werkweek. In combinatie met de herwaardering van universele basisdiensten – denk aan onderwijs, gezondheid maar ook wonen en voeding – krijgt iedereen zicht op een verzekerd bestaan waarin je jezelf kan ontplooien en we ons samen kunnen engageren voor de samenleving in allerlei burgerinitiatieven of commons. Benieuwd?

Op 15 mei organiseert Denktank Oikos in samenwerking met Kunstencentrum 404 in Gent een debat met de belangrijkste degrowth denker van het moment, Jason Hickel. Hij gaat in gesprek met industrieel Thomas Leysen, voorzitter van onder meer het bedrijf Umicore (vroeger een mijnbedrijf, nu gespecialiseerd in recyclage van metalen uit elektronica).

Hickel is onder meer auteur van de bestseller Minder is Meer, waarin hij ook laat zien waarom degrowth een essentieel onderdeel is van een dekoloniseringsperspectief.

Willen we dat mensen in de lage inkomenslanden in het Globale Zuiden zich kunnen ontplooien, dan hebben ze scholen, ziekenhuizen, openbaar vervoer, een kringloopeconomie etc. nodig. Dat vergt energie en grondstoffen, en zal inderdaad in die landen tijdelijk leiden tot economische groei.

Zodat ze ook daarna volgens hun eigen traject kunnen evolueren naar een welzijnseconomie. Om de ontplooiing van het Globale Zuiden mogelijk te maken binnen de grenzen van de planeet, moeten de hoge inkomenslanden in het Globale Noorden hun doorstroom aan energie en grondstoffen in de economie – zeg maar onze ecologische gulzigheid – drastisch en gepland reduceren.

Zeg maar onze economie zo ontgroeien dat ook hier iedereen zicht heeft op een goed leven binnen de grenzen van de planeet.