In deze tijden van het milderen van de lockdown, opgezet als ultiem middel in de strijd tegen de coronapandemie, en van het uitwerken van een exit-strategie uit deze lockdown, volstaat het niet om alleen een strategie te ontwikkelen om opnieuw, progressief, de mobiliteit van de bevolking te organiseren en om een overgangsfase te voorzien voor het herstel van de op non-actief geplaatste sectoren van de economie. De impact van de coronacrisis is zo ingrijpend dat het maatschappelijke leven en het bedrijfsleven in hun geheel er door getroffen worden. Het zal niet volstaan om de ondernemers ertoe te brengen hun onderneming te helpen herop te starten, zoals vroeger, en om de werknemers in staat te stellen hun vroegere job opnieuw op te pakken.
Op het vlak van de werkgelegenheid zijn de berichten ronduit onrustwekkend. Reeds sinds drie maanden hebben zich ingrijpende gebeurtenissen voorgedaan op het vlak van de tewerkstelling ingevolge de politiek van lockdown van het bedrijfsleven. Wellicht werden hiermede duizenden levens gered. Maar het grotendeels lamleggen van het productieproces had tot gevolg dat naar oplossingen moest gezocht worden voor werkloos personeel. Andere productiemethoden moesten worden opgezet met het oog op het respecteren van de veiligheidsvoorschriften, bedrijfsschulden werden geaccumuleerd.
Bedrijfsgetrouw cliënteel ging op zoek naar andere oplossingen voor bevoorrading. Bepaalde bedrijfssectoren gingen volledig dicht, zoals de horecasector. Andere sectoren, zoals de gezondheidszorg, moesten hun structuur en werking volledig herinrichten om tegemoet te komen aan de behoeftes van de opvang en de verzorging van grote groepen covid-19-patiënten. Voor overheid en privé instellingen groeide een enorme schuldenberg.
Vandaag moeten de nationale en de Europese overheden in West-Europa indrukwekkende financiële inspanningen leveren om de openbare dienstverlening op een degelijk peil te houden en de privésector voldoende te ondersteunen. Indien het herstelbeleid niet voldoende aandacht besteedt aan ongelijkheid, dreigt de levensstandaard wereldwijd een flinke duik te nemen (De Standaard 22 mei 2020). Bovendien is de oplossing van de pandemie (vaccins, geneesmiddelen en medische behandeling) nog niet zo direct in zicht en moet er rekening gehouden worden met een eventuele nieuwe golf van besmettingen.
Het bedrijfsleven kon zich waar mogelijk uit de slag trekken met allerhande nieuwe of weinig gebruikte tewerkstellings- of productieformules. Deeltijds werken, deeltijdse werkloosheid, telewerk, thuis werken, virtueel vergaderen, uitstellen van te leveren prestaties, reorganisatie van het productieproces, zowat alles werd uit de kast gehaald. Er zullen wellicht nog maanden nodig zijn om tot een relatieve normaliteit te geraken.
Tevens is er de vrees dat bij het heropstarten van de economie wereldwijd miljoenen jobs zullen verloren gaan (195 miljoen blijkt uit een verklaring van de ILO (De Standaard 22 mei 2020)) en zullen talloze andere in gewijzigde arbeidsomstandigheden moeten uitgevoerd worden met eventuele implicaties van loonverlies. Zo is de bedreiging groot bijvoorbeeld in de luchtvaartindustrie, de autonijverheid en de horecasector.
Met dergelijke ingrijpende problemen in het vooruitzicht kan de Belgische vakbeweging niet onverschillig zijn. De individuele werknemer mag in deze voor hem onzekere tijden niet verplicht worden individueel, alleen bijgestaan door zijn/haar vakbondsafgevaardigde, met zijn werkgever geconfronteerd te worden. Collectieve regelingen zijn nodig. De omvang van het probleem maakt collectief sociaal overleg noodzakelijk.
Het lijkt me aangewezen dat dit collectief overleg eerst opgestart wordt als paritair overleg en nog niet als tripartite overleg. Het moet de bedoeling zijn de krachtlijnen van het economisch herstel vast te leggen en tevens de voorwaarden te bepalen waarin het tewerkstellingsbeleid volwaardig kan plaatsgrijpen. Dit overleg kan de mogelijkheid bieden om tot een Gemeenschappelijke Verklaring te komen. Pas indien de sociale gesprekspartners geen akkoord kunnen bereiken kan overgegaan worden tot tripartite overleg.
Langs werkgeverszijde zal het behoud van en het heropstarten van het bedrijfsleven wellicht een kernprobleem zijn. Langs werknemerszijde zien we het behoud van de werkgelegenheid, arbeidsduurvermindering en behoud van persoonlijk inkomen op bedrijfsvlak centraal staan.
De onderhandelingen moeten in een eerste fase soepel kunnen verlopen. Liefst eerst in een informele conferentie. Daarna kan het overleg overgeheveld worden naar de Nationale Arbeidsraad en naar de paritaire comités. Dit betekent niet dat de politieke instanties niet aangesproken worden. Van hen wordt verwacht dat zij op de politieke fora optreden.
Binnen deze geschetste context houd ik graag dit pleidooi voor de (tijdelijke) inrichting van een Nationale Conferentie voor het herstel van het bedrijfsleven en voor de promotie van de tewerkstelling in België. De regionale instanties maken er uiteraard deel van uit.
Maxime Stroobant is Em. prof. VUB arbeidsrecht.
