Eind juli stopten de fietskoeriers van Take Eat Easy met maaltijden leveren. Het geld was simpelweg op. Als startup steunde het Brusselse bedrijf dat maaltijden aan huis leverde op venture capital, durfkapitaal, en ze slaagden er niet in een nieuwe ronde binnen te halen. Durfkapitaal is immers nodig om de verlieslatende eerste jaren van dit soort pijlsnel groeiende ondernemingen te dekken. Brits concurrent Deliveroo haalde in dezelfde periode wel een nieuwe ronde kapitaal op, en breidt nu agressief uit op de Belgische markt.

Net die koeriers zijn de zwakke schakel van Deliveroo en vergelijkbare bedrijven. Ze werken vaak onder het statuut freelancer. In London protesteerden de freelancers van Deliveroo deze zomer tegen verdere flexibilisering van hun arbeidsvoorwaarden. Na zwaar protest werd de hervormingen voorlopig afgevoerd.

Agressief groeiende startups slagen er niet altijd in om goede arbeidsomstandigheden te scheppen voor hun werknemers, wat haaks staat op hun claims over samenwerken en deeleconomie.

“Er was een breuk tussen de eerste, echte deeleconomie met bedrijven als Couchsurfing en BlaBlacar en extractieve modellen die de logica van durfkapitaal volgen, die snelle Returns-On-Investment vereisen”, vertelt Trebor Scholz, professor aan de New School in New York.

Net de nasleep van Take Eat Easy biedt een alternatief op dit extractieve model. Recent kwamen enkele tientallen ex-koeriers van het bedrijf samen met als plan een coöperatie te stichten. Die zou ook maaltijden leveren, maar ditmaal eigendom zijn van de werknemers, een zogenaamde platform-coöperatie. Dit nieuwe concept, dat al opgang maakte in de Verenigde Staten, kan wel eens een antwoord bieden op de negatieve effecten van het startup model.

Coöperaties en platformen

Trebor Scholz bedacht het concept platform cooperativism in 2014. Toen publiceerde hij het artikel Platform Cooperativism vs. the Sharing Economy, zowat het vroege manifest van de beweging.

Op dat moment ontstond, zeker in de Verenigde Staten, een zekere ontgoocheling met de deeleconomie. Enerzijds leek de deeleconomie goed aan te sluiten bij een vraag naar meer inspraak en duurzaamheid, zeker onder jongeren. Anderzijds realiseerden mensen dat “er niet veel echt delen aan de gang was bij platformen zoals Airbnb en Uber”, vertelt Nathan Schneider, journalist en vroeg medestander van Scholz.

Het alternatief vonden ze in de coöperatieve beweging. Of zoals Scholz het vragend stelt: “Wat zou het betekenen als Uber eigendom was van de chauffeurs?”

Platform coöperaties maken platforms eigendom van gebruikers of werknemers. “Platform coöperativisme brengt het coöperatie business model naar de deeleconomie”, vat Scholz het samen.

Sindsdien organiseerden Scholz en Schneider verschillende drukbezochte conferenties. Op de laatste in november werd het Platform Cooperative Consortium opgericht, een netwerk waar Universiteiten, coöperaties en vakbonden mee aan de basis van liggen. Uit Europa was onder andere het Belgische FEBECOOP aanwezig, alsook de Duitse vakbonden Ver.Di en IG Metall.

Concurrentie

Een vroeg voorbeeld van een succesvolle platform coöperatie is het in 2009 opgerichte Union Taxi uit Denver. Het is een taxi-coöperatie met online app die resoluut kiest voor hoge arbeidsomstandigheden, deels als antwoord op de opkomst van platformen als Uber en Lyft. Vakbond CWA lag ook mee aan de basis van de onderneming. Vandaag telt Union Taxi al meer dan 1000 chauffeurs.

Het is echter niet omdat je 1000 taxichauffeurs weet te verzamelen dat je kan concurreren met een gigant als Uber. Platform coöperaties wacht een moeilijke taak als ze gevestigde bedrijven willen beconcurreren.

Stocksy United doet dit wel. Ze zijn een coöperatief platform voor stockfoto’s dat bestaat sinds 2012. “Hun grootte is vrij klein, wat bewust is want ze zouden veel sneller kunnen groeien. Maar ze slagen erin om te concurreren in een zeer competitieve markt tegen grote aanbieders van stockfoto’s. Ze kunnen immers een vertrouwensband opbouwen met fotografen door hen lid te maken van de coöperatie. Zo bieden ze een hogere kwaliteit van foto’s aan”, vertelt Schneider.

Durfkapitalisten beginnen zelfs interesse te tonen in coöperatieve modellen. “Sommige durfkapitalisten beginnen interesse te hebben in bedrijven die niet ontworpen zijn voor een exit, die niet streven om opgekocht te worden door een groot bedrijf of zo snel mogelijk op de beurs te gaan. Ze zien heil in een model dat lagere groei kent, maar ook een lager risico meedraagt, en dat grote inkomsten kan vergaren op de middellange termijn. Dit in vergelijking met het startup-model dat veel risico in zich meedraagt, en dat steunt op een klein aantal successen en vele mislukkingen.” stelt Schneider.

Ecosysteem

Om platform coöperaties een realiteit te maken heb je echter ondersteunende structuren nodig, of om het in startup-taal te zeggen: ecosystemen.

“De overheid kan een grote factor zijn. Overheden zorgden er historisch voor dat coöperatieve ecosystemen konden groeien”, vertelt Schneider. “Een coöperatief ecosysteem vervat equivalenten voor alles dat een regulier ecosysteem voor bedrijven heeft.” Het bestaat dus uit financiële instellingen, legale ondersteuning, onderwijs en een coöperatieve cultuur. Hij documenteert organisaties in dit ecosysteem op zijn site Internet of Ownership.

Matthieu Lietaert, Belgisch journalist en schrijver van het boek Homo Cooperans 2.0, ziet ook een rol voor traditionele sociale bewegingen in de opkomst van platform coöperaties. “Traditionele linkse partijen en vakbonden hebben de laatste decennia aan macht ingeboet, ze gaan niet verdwijnen maar verzwakken wel. Net daarom is het belangrijk dat we die oude wereld verbinden met de nieuwe online wereld van geeks, programmeurs en lokale sociale bewegingen.”

Schneider is het daarmee eens: “De coöperatieve en vakbondsbewegingen gingen vroeger hand in hand, en ik denk dat we vandaag de mogelijkheid hebben die band opnieuw op te nemen. In de VS verliezen vakbonden terrein. Hun business model faalt want ze kunnen niet meer vertrouwen op voldoende lidgelden. Platform coöperaties kunnen de basis vormen voor de heropstanding van een weerbare vakbondsbeweging.”

Gevaren

De geschiedenis van de coöperatieve beweging toont ook nederlagen. Vaak gingen coöperaties failliet of werden ze ononderscheidbaar van normale bedrijven. “Als je geen legale hinderpalen schept in de structuur van een coöperatie, dan kan misbruik gemaakt worden en kan de coöperatie de mainstream economie beginnen volgen. In de jaren ‘70 gebeurde dit, coöperaties probeerden in de context van globalisering het spel van het kapitalisme te spelen en werden één voor één opgekocht. We moeten leren uit de fouten van het verleden,” vertelt Lietaert.

Schneider ziet dit minder scherp. “Dit is een probleem dat vaak uitvergroot wordt. Zelfs als de leden van de coöperatie niet betrokken zijn, dan wordt het bedrijf nog steeds niet gestuurd door hongerige aandeelhouders die zoveel mogelijk winst uit het bedrijf willen krijgen.”

De toekomst

Ondertussen organiseren de koeriers van Take Eat Easy zich in Brussel, één van hen werd zelfs opgenomen in de accelerator Coopcity.

In Gent doet Partago aan autodelen op coöperatie wijze. “Partago begon aan de Brugse Poort, waar je straten vol met wagens hebt die de hele tijd stilstaan.” vertelt Joachim Jacob van Partago. Door lid te worden van de coöperatie krijg je toegang tot een vloot gedeelde elektrische auto’s in Gent. “We richtten een coöperatie op omdat we het belangrijk vinden dat burgers betrokken zijn. Er is een tendens in de maatschappij naar Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, maar voor ons moet ondernemen altijd maatschappelijk verantwoord zijn. Daarom zit participatie in ons DNA.”

Daarnaast zijn er voordelen voor kapitaalverwerving: “Het is een relatief makkelijke, maar zeker geen vrijblijvende manier om te crowdfunden. Je gaat naar mensen met je verhaal en vraagt: ‘doe je mee?’. Het is is een kwestie van vertrouwen.”

Ondanks de opkomst van zulke nieuwe coöperaties stelt Lietaert dat de traditionele startups nog steeds domineren. UberEATS, de arm van Uber die maaltijden levert, heeft ondertussen de kantoren van Take Eat Easy overgenomen. Traditionele startups groeien nog steeds explosief, ondanks kritische noten die het over een bubbel hebben. Lietaert ziet dit als een punt van transitie en experiment voor België. “De alternatieven zijn er op papier, maar ik denk dat het nog een vijf jaar vol met experimenten zal vereisen voordat burgers kunnen vertrouwen op diensten van platform coöperaties. Het eindresultaat zal afhangen van hoe we traditionele en nieuwe sociale bewegingen met elkaar verbinden.”

Het idee breidt echter uit. De Britse sociaal-democratische partij Labour nam platform coöperativisme op in hun visie-nota over de digitale economie. Ook steden, die vaak in de clinch gaan met grote tech-bedrijven, hebben interesse. Barcelona maakte het concept zelfs deel van hun technologie en innovatiebeleid.

Partago is eveneens druk in de weer. Binnen REScoop, de Europese Federatie voor Energiecoöperaties, werken ze aan een online platform voor autodeel-coöperaties. Zo kunnen ze gedeelde IT-infrastructuur ontwikkelen. Ook zijn er plannen om samen te werken met energiecoöperaties als EnerGent en Ecopower.

Trebor Scholz ziet de toekomst nuchter: “Platform coöperativisme is een oplossing voor de nabije toekomst. Het is iets dat mensen kunnen doen op de korte termijn. Het kan de levens van een groep mensen verbeteren. Het is een beperkte oplossing: een project van transitie, geen silver bullet. Maar dat is net wat mensen energie geeft.”