The Barefoot Emperor opent met een chaotisch schietincident in Sarajevo (meer dan een historische knipoog) waardoor de stille, door de Balkan rondzwervende koning van King of the Belgians een verwarde koning wordt. Een die ontwaakt in een sanatorium op Brijuni, het Kroatisch eiland waar de voormalige Joegoslavische leider Josip Tito ooit de groten der aarde ontving, zonder goed te beseffen wat er aan de hand is. Dat blijkt veel want Europa is geïmplodeerd en vervangen door een dubieus, rechts ‘Nova Europa‘. Terwijl men werkt aan de symbolen van dit fort opgezet om migranten buiten te houden, wordt Nicolas (“He has sub zero charisma” zegt iemand) klaargestoomd voor de ceremoniële functie van keizer. Wat de ‘zwakke koning’ dwingt om moreel sterk te zijn.

The Barefoot Emperor

Humor en ernst

“Ons opzet was de kijker een ongemakkelijk gevoel te bezorgen én te doen lachen terwijl we geschiedenislagen verweven,” later Peter Brosens en Jessica Woodworth optekenen in hun ‘Director’s Statement’, “we refereren aan veel, spotten met nog meer maar de absurditeit blijft geloofwaardig.” De centrale figuur bevat een dosis tragiek (“Ik kan alleen naar IKEA gaan als het afbrandt” zegt de koning) en er zit veel (absurde) humor in The Barefoot Emperor maar daarnaast worden ook veel actuele thema’s aangesneden. Klimaat, migratie, populisme, mediamanipulatie, identiteit & waarden, neo-fascistische retoriek, fake news, … We spraken tijdens Film Fest Gent met Peter Brosens over deze ongewone maar ijzersterke Vlaamse film.

Peter Brosens & Jessica Woodworth

Wanneer kregen jij en Jessica Woodworth het gevoel dat de odyssee van de koning niet afgesloten was?

Peter Brosens: “Eigenlijk was het nooit onze bedoeling een vervolg te maken. The Barefoot Emperor is ook geen King 2. Tijdens de postproductie van King of the Belgians was niemand echt enthousiast over de film. Op een persoon na: Alberto Barbera, de festivaldirecteur van Venetië. We wisten reeds in april dat de film geselecteerd was voor zijn festival maar in eigen land wou niemand de film verdelen. Dat gaf geen goed gevoel. Daarom besloten we net voor Venetië er een week uit te trekken om wat te chillen. Omdat we niet te ver wilden gaan kozen we voor Rijeka, Kroatië. Daar belandden we via via op Brijuni, het eiland waar de Joegoslavische leider Tito zijn zomerresidentie had.

Ik heb niets met eilanden en nog minder met boten dus ik was aanvankelijk niet enthousiast. Maar toen we met de ferry aankwamen had ik meteen het gevoel dat het iets raars en bijzonder was. De eilandengroep leek wel een filmset. Het is een Nationaal Park waar niemand woont. Tijdens de drie dagen dat we in het enige hotel verbleven, begon het concept van een geïsoleerd sanatorium vorm te nemen. Een week later stelden we het in Venetië voor aan de acteurs. Een tweede hefboom was de Sarajevo scène die we filmden voor King of the Belgians maar die we schrapten omdat ze in die film niet werkte.”

King of the Belgians

Verwijderde scène

De scène die The Barefoot Emperor opent was dus helemaal niet gedraaid met het oog op een vervolg?

“Absoluut niet. Het is een scène die bij King of the Belgians in de vuilbak was beland maar een ideale scharnierscène tussen beide films bleek. Ook omdat de transfer van de koning naar het sanatorium er geloofwaardig door werd. Via het standpunt van de cameraman kijken gaf ons ook de vrijheid om verwarring en opwinding op te roepen.”

Vorige keer vertelde je dat er twijfel en weerstand was bij de subsidiërende overheid bij jullie nieuwe oriëntatie met King of the Belgians. Is dat weggevallen na de reacties op de film?

“We hadden na drie pure arthouse films (Khadak, Altiplano, La cinquième saison) besloten een andere aanpak te kiezen en dat werd niet meteen juichend onthaald. We hebben het King project drie keer moeten indienen omdat men problemen had met de toon. Voor ons waren die drie films afgerond, we wilden iets anders maar botsten op een ‘schoenmaker blijf bij uw leest’ reactie.

Met The Barefoot Emperor speelt het verwachtingspatroon ons dan weer parten. Het is niet echt een vervolg maar wel een film die aansluit bij de vorige en toch ietwat anders is. Het is een film die perfect los van de eerste kan gezien worden, die zijn eigen wereld en thema’s heeft. Met Geraldine Chaplin en Udo Kier voegden we andere personages toe en kreeg de film meer internationale uitstraling wat de financiering vergemakkelijkte.”

King of the Belgians

Van de weg naar Conclave 9

King of the Belgians was een mockumentary road movie, bij The Barefoot Emperor ga je off road voor een bij momenten surrealistische trip.

“King of the Belgians   is een roadtrip, The Barefoot Emperor een  trip without a road.”

De eerste film heeft een documentaire insteek terwijl er ditmaal meer gestileerd, gechoreografeerd wordt.

“Dat klopt, een choreografie waarbij we het landschap gebruiken als een decor dat de bewegingen van de personages accentueert.”

Dat er ditmaal ook sprake is van klimaatvluchtelingen en migranten geeft aan dat er meer actuele thema’s worden aangesneden dan bij het universele sprookje King of the Belgians.

“Reële ontwikkelingen maakten King of the Belgians actueel. Toen we die film voorbereidden stond bijvoorbeeld de Catalaanse onafhankelijkheid nog niet zo hoog op de agenda. Ditmaal surfen we meer op de tijdsgeest en de politieke actualiteit. We spelen in op de opkomst van extreem rechts, de vluchtelingencrisis en het klimaat. Thema’s die niet zo snel weg zullen gaan en zelfs eerder zullen intensifiëren. Vandaar het idee van Nova Europa.

Terwijl de koning is neergeschoten in Sarajevo is de E.U. geïmplodeerd waardoor er een politiek vacuüm ontstaat. Een verbond van Europese extreemrechtse groeperingen, partijen en individuen had hier al op geanticipeerd en was bezig met een alternatief Europa. Die zomer zijn er een dozijn geheime werkgroepen of conclaven aan het werk met de uitwerking van de verschillende facetten van een nieuw Europa. Op Brijuni is de werkgroep Conclave 9 actief die werkt aan de symbolen van dat nieuwe Europa: vlag en hymne. Door de stommiteiten van de Belgen geraakt echter alles in een stroomversnelling.”

The Barefoot Emperor

Een dubieus Nieuw Europa

Jullie bedachten een politiek concept voor Nova Europa.

“Een concept waarbij het zwaartepunt van Europa naar het Oosten verschuift, van Brussel naar Wenen. Europa wordt geregeerd door een senaat die Europa teruggeeft aan de naties. De verenigende, regulerende kracht van de EU verdwijnt en macht komt in handen van de natiestaten. Die groeperen zich voor slechts een grote missie: Europa verdedigen. Een soort fort Europa dus, Nova Europa is enkel de verdediging van buitengrenzen van Europa naar migranten toe.

Vandaar het idee van de visitor’s centers waarbij Wallonië als exit fungeert. De toegang verloopt via Luxemburg voor de high profile migranten terwijl Malta (voor wie uit Afrika komt), Kosovo (voor Moslimmigranten uit Azië) en Macedonië (voor niet moslims) bedoeld zijn voor gewone migranten. Daar hebben ze de kans om eenmalig de Nova Europa test te ondergaan. Die behelst cultuur en taal maar ook gezondheid.”

Hoe gedetailleerd is Nova Europa uitgewerkt?

“Het stond op een A4! Het ging vlot, te vlot eigenlijk, om dit uit te werken. Nu, grotendeels blijft het achtergrond. Het zit heel subtiel in de film, we wilden het niet te didactisch presenteren.”

Vandaar de knipoog naar filmmaker Erich von Stroheim via ‘commissioner‘ Ilse von Stroheim, aka ‘Mama Wakolux.’ Verder is de verlegen koning nu de verwarde vorst. In die zin is Nicolas III de kijker die zich afvraagt wat er allemaal gebeurt.

“Hij is buiten bewustzijn geweest en weet niet waar hij is, waarom hij daar is en nauwelijks wie hij is. Dus heel de situatie lijkt hem erg onwerkelijk.”

Geraldine Chaplin in The Barefoot Emperor

De Chaplin erfenis

‘Ik zou meer willen lachen’ zegt hij. Dat doet me denken aan Ousmane Sembène’s uitspraak ‘wanneer je lacht, huil je’.

“Het lijkt allemaal surrealistisch, lachwekkend maar eigenlijk valt er niet mee te lachen. Het is misschien niet toevallig dat het exact 80 jaar geleden is dat Charlie Chaplins The Great Dictator is uitgekomen.”

De eedafleggingsscène deed me denken aan de scène van Chaplin met de wereldbol ballon.

“We hebben Chaplins film ook bekeken in de researchfase. Ons groot dilemma was ‘wat gaat de koning daar in Godsnaam doen?’ Hij is de kandidaat die bovenaan het lijstje van kandidaat keizers staat, hij is technisch werkloos, hij is bekend als ‘Nicolas de Stille’ dus hij is de perfecte man voor een ceremoniële functie. Iemand die verder geen lastige vragen gaat stellen. En hij is een Belg en daar heeft niemand een probleem mee. Hij is dus de geschikte kandidaat alleen weet niemand wat er tijdens die reis met hem gebeurd is. Maar de vraag is: wat gaat hij doen? Een speech afsteken à la Charlie Chaplin maakt van hem een naïeve Gutmensch en daar wordt meteen komaf mee gemaakt. Weigert hij, geen probleem, dan gaat men naar nummer twee op de lijst. Dus dat is ook geen optie. Hij moet meegaan, de keizer worden maar op zijn manier.”

Door er de draak mee te steken en zo aan zet te blijven. Zijn grootste angst aan het einde van King of the Belgians was om terug passagier te worden, geleefd te worden.

“Vandaar ook zijn angst voor de PR campagne die hem in een bepaalde richting wil duwen. Voor ons was het een evenwichtsoefening om het personage te laten evolueren, hem iets te laten doen dat hoorde bij het personage en zinvol was voor de dramatische ontwikkeling. De keuze voor een Chaplineske aanpak bleek de enige zinvolle maar kwam na heel wat wikken en wegen.”

The Barefoot Emperor

De zoektocht naar identiteit

Je bouwt eigenlijk verder op iemand die in de vorige film al zocht naar een eigen identiteit.

“Het gaat inderdaad om het verder uitwerken van het personage en hij is de centrale figuur in beide films. Vandaar dat het ook interessant is om dat personage te laten doorgroeien. Van het begin van de eerste tot het einde van de tweede film heeft hij een enorme evolutie doorgemaakt.”

Die zou je nog verder kunnen doortrekken door hem om op zoek te laten gaan naar die verdwenen thuis.

“Dat kan, maar we hebben geen enkel idee momenteel. Wanneer we een derde deel zouden maken dan moeten we niet enkel op geografisch vlak een uitweg zoeken. De wereld evolueert momenteel zo snel dat het moeilijk is vooruit te blijven op de ontwikkelingen.”

De vraag is hoe ver je te ver moet gaan om het interessant te houden.

“Inderdaad, en dat zal dan wel iets gans anders zijn. Niet evident, Lars von Trier is er ook niet uitgeraakt met zijn Dogville trilogie.”

Udo Kier in The Barefoot Emperor

Een nieuw universum

De nieuwe acteurs waren snel aan boord.

“Udo Kier was een evidentie en Geraldine Chaplin was snel overtuigd toen ze het scenario las. We kozen haar voor een rol en pas een week voor het draaien boden we haar een tweede rol aan. Een rol die we niet ingevuld kregen omdat het gaat om een actrice van een zekere leeftijd en het personage bleek voor de andere kandidaten niet bepaald aantrekkelijk. Uiteindelijk kwam het idee als een soort aha-erlebnis.

Omdat we met een nieuw universum openden, besloten we met de Belgische acteurs vijf dagen op stap te gaan. Zonder vooraf de bestemming bekend te maken. Dat vernamen ze pas op de luchthaven. Het werd een trip langs München, Dachau en Hitlers Adelaarsnest om uiteindelijk enkele dagen in Oostenrijk aan het scenario te werken. Dat hadden ze niet zien aankomen!”

Chaplin & Woodworth

Wou je hen een historische bagage geven?

“Wanneer je in Dachau bent, ga je je toch anders voelen. Dat heeft impact en het besef waar de mens toe in staat is, hoe de geschiedenis zich herhaalt, wouden we meegeven aan de acteurs. Zeker omdat we op dat vlak momenteel in interessante maar ook gevaarlijke tijden zitten. Dat besef geeft richting aan het acteren, aan de manier waarop je de komedie invult. Komedies lijden dikwijls aan overacting en wanneer het gaat om een droge komedies moeten acteurs zich inspannen om het kleiner te maken. Met dat soort ervaringen en herinneringen weet je dat je het niet te groot moet maken. Bruno Georis’ personage, Ludovic Moreau, is grappig zonder dat hij het beseft waardoor de acteur het niet te zeer mag onderstrepen.”

Surrealisme, het absurde, de gewelddadigheid en fataliteit van het bestaan zijn verbonden met de humor die je introduceert.

“Het was enorm interessant om te zien hoe mensen reageerden op de humor van King of the Belgians. In Venetië gingen de Italianen door het dak en ook in Odessa en Teheran sloeg hij aan. Maar op andere plekken werkte het dan weer niet zo goed. We hadden in België ook het gevoel dat een verschil was tussen Vlaanderen en Wallonië. In Vlaanderen kan je niet hard genoeg lachen met het Koningshuis terwijl het in Wallonië een heilig huisje blijft. Terwijl het helemaal niet de bedoeling was om met koning of koningshuis te lachen.”

Peter Brosens en Jessica Woodworth, filmmakers © Bart Dewaele

De olifant in de kamer

Hoe moeilijk was het om in Kroatië te werken?

“Het vroeg tijd om dingen geregeld te krijgen. Zo was het niet evident om uit te leggen dat we een oorlogsschip nodig hadden voor wat geen oorlogsfilm was. Maar de mensen op het eiland wilden graag meewerken en de dieren waren een geschenk. Zo had ik tijdens mijn bezoeken opgemerkt dat de enige lama altijd bij de kudde zebra’s zat, wat het idee deed ontstaan dat hij niet meer weet dat hij een lama is. Dat moesten we natuurlijk in de film verwerken. Hij ziet alleen maar zebra’s en denkt dat hij een zebra is.”

Er is ook sprake van een olifant maar die zien we alleen in foto’s achteraf.

“Die olifant zit achter een soort Jurassic Park omheining en hij ziet er ook niet meer zo goed uit. Daarom wordt wel gezegd dat hij er is maar we laten hem niet zien. Bovendien zaaien we zo twijfel: misschien hoort de koning dingen die anderen niet horen; omdat zijn gehoor verscherpt is of omdat hij het zich inbeeldt. Belangrijker nog, we spelen ook met het elephant-in-the-room gegeven.”

Hebben jullie gerepeteerd?

“Niet veel eigenlijk, maar dat is ook onze werkwijze. Jessica en ik durven bovendien op het laatste moment dingen veranderen. We weten wat we willen maar we draaien niet in een studio en controleren daardoor niet alle parameters. Dat gebruikten we ook in ons voordeel, bijvoorbeeld in de scène waar de koning in een storm rondloopt. Toen er plots een storm opstak, zijn we meteen beginnen draaien.”

King of the Belgians

Waarden en lijstjes

The Barefoot Emperor pikt ook in op de discussie over waarden en identiteit in Vlaanderen.

“Wanneer men het heeft over Vlaamse waarden en identiteit snap ik het niet altijd goed. Wat zijn Vlaamse waarden die geen Belgische, Europese of universele waarden zouden zijn? Kijk, in Portugal kunnen ze met één woord de Portugese ziel samenvatten: saudade (n.v.d.a. een gevoel van weemoed, melancholie). Hier moet men met lijstjes gaan werken. Misschien zegt de making of van die canon meer over de identiteit van de Vlaming dan het lijstje zelf.”

Het sluit ook aan bij de trend van media die geen analyses meer leveren maar lijstjes opstellen.

“Zelfs Klara heeft een top 100. Alsof een rangschikking iets zegt.”

Wat film betreft: terwijl vroeger werd benadrukt dat diversiteit nodig was, dat er nood was aan zowel meer commerciële als meer artistieke films, lijkt nu een poot te worden opgegeven. Terwijl er ook meer en meer vraag naar inspraak komt waarbij men recht op het veranderen van scenario’s gaat eisen. Wat voor scheppende mensen niet evident is.

“Gelukkig blijft het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF) diversiteit nastreven. De fundamentele vraag wordt ‘wat is vrijheid’. We hebben net een film gemaakt die daar over gaat dus het houdt het ons wel bezig. Ik vind het goed dat fondsen meedenken over het maken van de best mogelijke film. Wij werken met verschillende co-producenten uit verschillende landen en we luisteren ook naar die mensen. Maar dat kan niet dwingend zijn. Als elk fonds in een eigen richting gaat beginnen sturen, dan riskeer je een Frankenstein film, en daar is niemand bij gebaat. Het VAF is destijds opgericht om twee grote redenen: het vermijden van bureaucratisering én politisering.”

De indruk ontstaat dat men naar een formule van film gaat.

“Er worden een aantal ondersteunende instrumenten en initiatieven aangereikt door het VAF, onder andere op CONNeXT (n.v.d.a. het audiovisueel exportplatform van Flanders Image) en tijdens workshops en master classes. Prima, je wil natuurlijk zo veel mogelijk mensen bereiken en aangezien je werkt met gemeenschapsgeld heb je een morele verantwoordelijkheid naar de belastingbetaler toe. Maar dat wil niet zeggen dat we nu allemaal voor de grootste gemene deler moeten gaan werken, laat staan dat we allemaal Amerikaanse formats moeten copy-pasten in een Vlaams kader. Dàt heeft voor mij alvast niets te maken met Vlaamse identiteit.”

Brosens & Woodworth

Nieuwe projecten

Wat brengt de toekomst?

“Wat een eventueel derde deel na King en Emperor betreft gaan we niets forceren, we doen het wanneer het zich aanbiedt maar niet omdat we vinden dat we het moeten doen. Ondertussen werkt Jessica (Woodworth), die al lang bezig is met Italiaanse literatuur, aan een adaptatie van de roman ‘Il deserto dei Tartari’ van Dino Buzzati. De woestijn van de Tartaren verscheen in 1939 en werd reeds verfilmd door Valerio Zurlini in 1976 maar is zeker aan een opfrissing toe.

Het verschil met het boek is dat Jessica het in een post-apocalyptische realiteit situeert in een niet nader gedefinieerd fort gebouwd om wat overblijft van de mensheid te beschermen tegen een mythische vijand die waarschijnlijk niet eens bestaat en dus ook nooit zal komen opdagen. De film speelt dus in op het immer actuele ‘wij-versus-zij’ thema. We hebben fabuleuze locaties gevonden in post-Sovjet Armenië. Onder meer een ondergrondse zoutmijn in Yerevan en een vervallen versie van Sillicon Valley.”

Dat belooft. Het is alleszins onderwerp dat actueel blijft en aansluit bij The Barefoot Emperor.

Gent, 13 oktober 2019

THE BAREFOOT EMPEROR van Peter Brosens & Jessica Woodworth; met Peter Van den Begin, Lucie Debay, Udo Kier, Geraldine Chaplin, Bruno Georis, Titus De Voogdt; scenario Peter Brosens & Jessica Woodworth; muziek Alen Sinkauz & Nenad Sinkauz; fotografie Ton Peters; montage David Verdurme; distributie: Lumière; release 5 maart 2020.