Wanneer we enkel de werkzoekende uitkeringsgerechtigden beschouwen, zijn er in 2010 bijna 440.000 werknemers in dat geval.

Deze blijvende massale werkloosheid is voor honderdduizenden mensen en hun gezinnen, een niet te onderschatten probleem. Niet op menselijk, noch op maatschappelijk vlak. Al te dikwijls blijkt werkloosheid de ideale voedingsbodem voor uiterstrechts en nationalismen van allerlei slag.    

Wie gelooft er dat de recente regeringsmaatregelen waarbij degenen die werk hebben, gedwongen worden om nog langer te werken ook maar iets zullen bijdragen aan het oplossen van de werkloosheid in België?

Wie gelooft er dat door de pensioenuitgaven te beperken, de werkloosheidsuitkeringen naar beneden te halen, de budgettaire problemen van België worden opgelost?

Het volstaat dat een of andere bank (nogmaals) een verkeerde scheet laat en we worden hals over kop in niet te overziene budgettaire ellende gestort. Laat staan dat die krimpmaatregelen bijdragen tot economische gezondmaking …

En toch worden die maatregelen genomen. Onder een regering met een sociaaldemocraat aan het hoofd, nota bene.

‘Shock doctrine’ op zijn Belgisch?

Waarom is het leugenachtige verhaal van “we leven langer, dus is het logisch dat we langer moeten werken” erin gegaan als zoetekoek? Waarom aanvaarden mensen het ‘argument’ dat toen de pensioenen in België werden toegekend, er heel weinig mensen konden van genieten omdat ze stierven voor hun 65ste of niet al te lang daarna, en er dus – in tegenstelling tot nu – weinig financiële gevolgen waren?

Waarom aanvaarden vele werknemers de idee dat ze mogen werken tot ze er bij doodvallen om het budget te saneren (gezond maken!)?

Zeker, Marx heeft het terecht gezegd: in iedere maatschappij is de heersende ideologie de ideologie van de heersende klasse. Zeker, er is de onophoudelijke druk van het neoliberale Europa. Zeker, we waren in Europa zowat de laatsten der Mohikanen die nog geen negatieve pensioenmaatregelen hadden genomen.

Maar bovenal is er de shock geweest van het uitblijven van een regering in volle economische crisisperiode.

De aanslepende regeringsvorming als glijmiddel

In haar – ter linkerzijde te weinig bestudeerde en gepropageerde – boek ‘De shock doctrine‘ analyseert Naomi Klein hoe wereldwijd scherpe antisociale maatregelen plotseling konden worden doorgevoerd doordat de bevolking door een of andere oorzaak in shock verkeerde. Maatregelen die onder gewone omstandigheden nooit aanvaard zouden zijn geworden door de georganiseerde arbeidersbeweging.

De shock die een succesvol neoliberaal offensief (privatiseringen, verdwijnen van openbaar onderwijs, verregaande flexibilisering, afbraak gezondheidszorg, aanval op het inkomen van werknemers, gepensioneerden …)  mogelijk maakt, kan zeer uiteenlopend van aard zijn: de uiterstrechtse staatsgreep in Chili van 1973, de overstromingen in New Orleans van 2005, de oorlog in Irak …

Dit zijn natuurlijk mega shocks …

Maar mogen we in België de verlammende invloed van het gedurende lange tijd uitblijven van een regering onderschatten? 541 dagen, anderhalf jaar zonder regering. Een record. Met overduidelijke dank aan de Open VLD van Alexander De Croo, maar ook aan de N-VA, die beide systematisch hun rechts, patronaal programma zo volledig mogelijk aan de nieuw te vormen regering wilden opdringen. En het is niet omdat de N-VA om electorale redenen heeft afgehaakt dat de verantwoordelijkheid voor de 18 regeringloze maanden hen niet moet worden aangerekend.

En toen er dan eindelijk een regering gevormd was, wie durfde de verantwoordelijkheid op zich te nemen om die te laten vallen en zo opnieuw een politiek vacuüm te creëren? En dit terwijl de agressieve ratingbureaus aan de achterdeur begonnen te kloppen.

De mini shock van de uitblijvende regering gekoppeld aan de crisis werkte. De Open VLD, via de ooit linksradicale Vincent Van Quickenborne, zag de kans schoon en duwde de werkende mensen een pensioenhervorming door de strot, die een reële en blijvende sociale achteruitgang betekent.

The proof of the pudding: onderwijs

De oude Engels wist het al: “the proof of the pudding is in the eating”. Wat betekenen die pensioenmaatregelen concreet? Laat ons het onderwijs in het Nederlandstalig landsgedeelte van naderbij bekijken. Het gaat daar over een groot aantal personeelsleden, waar vele decennia een gunstig pensioenregime (ondertussen afgeschaft), en tot voor kort een iets gunstiger pré-pensioenregime bestond.

Even citeren uit ‘Klasse‘, de spreekbuis van het ministerie van Onderwijs. “Liefst 36 procent van de leraren basisonderwijs geeft er de brui aan binnen de vijf jaar”. Meer dan 1 op de 3 leerkrachten verlaat dus zeer snel kleuter- en lager onderwijs. Twee jaar geleden deden ze dat ook al. Toen was het nog (ook al verontrustend hoog) 1 op de 4. Nu is het nog erger. Een tekort aan leerkrachten dreigt. Wat gaat de overheid doen, het onderwijs aantrekkelijker maken? 

De pensioenregeling was ooit een pluspunt

Decennialang was de pensioengerechtigde leeftijd in het onderwijs voor velen een pluspunt. In het gemeentelijk en vrij onderwijs kon men vanaf 50 jaar (geen tikfout) met wettelijk pensioen. Het rijksonderwijs (nu gemeenschapsonderwijs) hield het op 55 jaar. Voor een minderheid was de drempel 60 jaar.

De Eenheidswet, goedgekeurd in januari 1961, bracht als een van zijn vele ‘sociale’ maatregelen de pensioengerechtigde leeftijd voor alle leerkrachten op 60 jaar.

Maar … met een overgangsregel die pas in de jaren negentig volledig was uitgeput! Daarenboven werd in 1984 in het kader van ‘arbeidsherverdelende maatregelen’ een pré-pensioen in het onderwijs voorzien: mensen in het onderwijs konden vanaf hun 55 jaar vervroegd uitstappen en vervolgens op 60 jaar met wettelijk pensioen gaan.

De combinatie van de overgangsmaatregel van 1961 en de arbeidsherverdelende maatregel van 1984, maakte dat leerkrachten heel de vorige eeuw op een – indien nodig – voor hen redelijk moment met (pré)pensioen konden gaan.

Beste mensen,

Het was dan ook voor veel leerkrachten een trauma toen in 2002 deze regeling op de helling werd gezet: de overgangsmaatregelen van de jaren zestig waren uitgeput; bleef enkel nog het pré-pensioen. Maar dit werd van 55 op 58 jaar gebracht (voor het kleuteronderwijs op 56 jaar). De financiële tegemoetkomingen werden afgebouwd. Na een staking werden er weliswaar overgangsmaatregelen voorzien. Ook die zijn nu uitgeput …

Maar trop is niet genoeg: ook deze regeling wordt nu vernietigd!

Op termijn minstens 62 jaar zijn én 40 jaar dienst hebben voor je met pensioen mag, zal ook op onderwijs zijn weerslag hebben. Pré-pensioen wordt afgeschaft (enkel voor het kleuteronderwijs wordt een verwaterde vorm behouden) dankzij de vakbonden zijn er enkele noodzakelijke overgangsmaatregelen voorzien (die vlug zullen uitgeput zijn). Velen zullen langer moeten werken dan die 62 jaar (het gaat dus al lang niet meer over ‘twee jaartjes er bij moeten doen’).

Werken met kinderen

Voor de internetforacommentaarschrijvers mij met het schuim op de lippen weten te vertellen dat uitzonderingen, en zeker voor die van onderwijs met hun drie maanden vakantie, niet kunnen, wil ik nog eens benadrukken dat deze pensioenmaatregelen mijns inziens een onaanvaardbare sociale achteruitgang zijn voor àlle werknemers. En voor àlle betrokkenen zijn deze maatregelen hoogst onrechtvaardig. Voor iedereen. En voor iedereen zouden ze moeten worden teruggeschroefd. Duidelijk?

Leerkrachten werken met kinderen. Dat brengt zo zijn bijzonderheden met zich mee. In een recent onderzoek van de SERV (Sociaal Economische Raad voor Vlaanderen) over de periode 2004-2010 waarbij onderwijs wordt vergeleken met andere beroepen in Vlaanderen blijkt dat werkstress, emotionele belasting, geweld en pesterijen bij veel leerkrachten problematischer aanwezig zijn dan bij andere beroepen.

En zoals bij andere beroepen zijn dit gemiddelden; het zou interessant zijn een dergelijk onderzoek toe te spitsen op lesgeven in grote steden. Het problematische van het werken in onderwijs zou zonder twijfel nog veel explicieter tot uiting komen. Het is niet voor niets dat de lerarenopleiding rekruteringsproblemen heeft en dat vele jongeren het beroep vroegtijdig de rug toekeren.

Het afschaffen van de uitstapregeling is wel een zeer bizarre vorm van aantrekkelijk maken van het beroep. En dat is blijkbaar nog niet voldoende. Ook het huidige in bespreking zijnde ‘loopbaanpact’ dreigt de werkomstandigheden te … verzwaren.

Waar de Vlaamse regering zich wel flink mee bezighoudt, is het uitwerken van een actieplan ‘Ondernemerschapsonderwijs 2011-2014’. Daarbij wordt ondernemerschap een kern waar kinderen rond moeten leren werken.  En een van de doelstellingen is: “Leraren tonen ondernemingszin en staan positief tegenover ondernemerschap”.

Neem gelijk welke economische tak, de voedingsindustrie, de bouw, chemische nijverheid, diamantindustrie, de vervoerindustrie, … overal is de geur van bedrog, fraude, extreem egoïsme en winstbejag nooit veraf. En daar zouden leerkrachten niet meer kritisch mogen tegenover staan? ACOD-onderwijs: “Dit neigt naar indoctrinatie die doorgaans wordt toegeschreven aan regimes waarmee men liever niet geassocieerd wordt”.

Een Vlaamse regering die bezuinigt, die dus zeker niet wil horen van salarisaanpassingen, die daarenboven ook de hoofden van de leerkrachten wil controleren, de werkomstandigheden wil verzwaren (loopbaanpact), en de iets gunstigere pensioenregeling heeft afgeschaft gaat op termijn rekruteringsproblemen tegemoet.

Maar geen nood.

Momenteel zijn er 10.300 mensen in het onderwijs die gebruik maken van de uitstapregeling (pré-pensioen). Volgens het Rekenhof (cijfers 2007) 32 procent mannen, 57 procent vrouwen, vooral uit het basisonderwijs, en vooral uit de grote steden. Dat aantal gaat zeer snel verschrompelen.

Het resultaat zal zijn dat mensen die fysiek en mentaal de job niet meer aankunnen, gedwongen in dienst blijven, terwijl de jongeren die toch nog de stap naar het onderwijs zetten, zelfs geen kans zullen krijgen om er “binnen de vijf jaar de brui aan te geven”. Ze zullen immers nooit in het beroep kunnen stappen …

Respect

Van leerkrachten wordt er – terecht – verwacht dat ze de kinderen, leerlingen en studenten met respect, met empathie, met een democratische ingesteldheid benaderen.

Maar waar is het respect van de federale en Vlaamse regering voor diezelfde leerkrachten? En bij uitbreiding voor alle loon- en weddetrekkenden? Op dit ogenblik weet niemand in het onderwijs in detail wat de draagwijdte is van de pensioenmaatregel die hals over kop door de regering-Di Rupo genomen werd. Duidelijkheid over alle aspecten wordt verwacht tegen … oktober. Dat scholen en leerkrachten het volgend schooljaar nu moeten kunnen voorbereiden, zal de beleidsmakers blijkbaar een zorg zijn.

Mooie principes genoeg, ronkende volzinnen bij de vleet, maar de concrete pudding die deze pensioenhervorming geproduceerd heeft, lijkt ons erg ranzig en zuur.

Iedere sector zal zo zijn eigen verhaal kunnen schrijven over de negatieve gevolgen van de nieuwe pensioenwet. De gewone mensen worden geknepen terwijl de bonussen en gouden handdrukken vrolijk en ongegeneerd in het rond blijven vliegen. De arbeidersbeweging is in het defensief. Hoe lang nog?

Frank Maerten

Frank Maerten is gepensioneerde leerkracht en gewezen secretaris van ACOD-onderwijs voor het gewest Antwerpen.