De documentaire is gebaseerd op het beroemde essay ‘Payback: Debt and the Shadow Side of Wealth‘ van de Canadese schrijfster en activiste Margaret Atwood. Zij komt ook zelf aan het woord in de film. Komen onder anderen ook aan het woord: activist en journalist Raj Mahel en voormalige Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN Louise Arbour.

Deze documentaire focust op enkele fenomenen, zoals de manier waarop mensen door schulden buiten onze maatschappij gezet worden. De vraag is wanneer iemand ‘schuldenaar’ wordt. En kunnen sommige schulden wel afgelost worden?

Oog om oog, tand om tand

‘Payback’ maakt duidelijk dat schuldbesef verweven zit in elke vezel van onze samenleving. Aan de ene kant maakt Baichwal dit akelig concreet: het principe ‘oog om oog, tand om tand’ is nog steeds springlevend in deze moderne tijden. In het portret over de oude traditie van bloedwraak in de bergen van Noord-Albanië zien we de invloed die een schuld kan hebben op een man en als gevolg daarvan ook op zijn gezin.

Aan de andere kant zijn er de verhalen van de milieuramp met het olieplatform van BP in de Golf van Mexico en de uitbuiting van Mexicaanse boeren in de Amerikaanse landbouwindustrie. In deze gevallen wordt het begrip schuld op een veel abstractere manier benaderd.

Hier wil de maker uitzoeken op welke manier de vervuiler of de uitbuiter zijn schuld tegenover zijn slachtoffers kan goedmaken. In deze twee voorbeelden overstijgen de gevolgen van de schuld het persoonlijke en worden hele gemeenschappen beïnvloed.

Cinematografisch sterk

Baichwal probeerde allerminst een voorbijflitsende documentaire te maken. Er wordt tijd en ruimte gelaten voor gestileerde, statische shots en close-ups, waardoor de documentaire cinematografisch heel mooi oogt. Regelmatig hoor je de voice-overs van Atwood – die fragmenten voorleest uit haar boek. Het zorgt ervoor dat deze documentaire film in een rustig, maar nooit te traag, tempo voortkabbelt en het laat de kijker ruimte om stil te staan bij wat hij/zij te zien krijgt.

En je hebt die ruimte wel degelijk nodig. Omdat de verschillende verhalen volledig los staan van elkaar, is het voor de kijker niet altijd even duidelijk welke boodschap de regisseur wil overbrengen.

Het zou niet slecht geweest zijn indien er iets meer aandacht was besteed aan een soort overkoepelende samenvatting die de kijker begeleidt. Toch hoeft dit niet enkel als een nadeel beschouwd te worden: je krijgt als toeschouwer de vrijheid om zelf conclusies te trekken bij wat je te zien krijgt.

‘Payback’ is een mooie documentaire, met een niet altijd even duidelijk verhaal. Maar, en dat is belangrijker, het is wel een film die je als kijker doet nadenken en die achteraf even in je hoofd blijft zitten.