Ik heb onlangs de National Geographic fuckumentary bekeken over
zeemeerminnen. National Geographic zendt in het algemeen educatieve/informatieve
programmas uit. Mermaids: The body found is echter geen echte, maar een fake
documentaire met acteurs die zich voordoen als wetenschappers, en fake
bewijsmateriaal, vandaar mijn benaming fuckumentary. De documentaire toont
“beeldmateriaal” en getuigenissen van “wetenschappers” die beweren dat
zeermeerminnen bestaan (een hominide die zich zou hebben aangepast aan leven in
de oceaan). Men waarschuwt echter nergens dat de documentaire fake is, alleen
tijdens de aftiteling verschijnt de boodschap: Sommige dingen in dit programma
zijn verzonnen.
Tijdens het programma had ik (ik geef het toe) niet door dat
het een fake documentaire was – en de meeste kijkers zullen het ook niet hebben
doorgehad. Ik ben eraan gewend dat men op National Geographic de feiten ruim
interpreteert, maar had nog niet meegemaakt dat ze ook feiten gingen verzinnen.
Ik dacht dat men op een wetenschapskanaal toch minstens probeert om
wetenschappelijk te blijven.
Het programma was op zich zeker boeiend en knap gemaakt. Ik
ben die avond gaan slapen met een ongerust gevoel (ja hoor, er leven zeemeerminnen
diep in de oceaan, en dus lopen we het gevaar om in ons bed door zeemeerminnen
overvallen te worden …) Maar het heeft mij wel aan het denken gezet. Het zijn
weer nieuwe grenzen die overschreden worden. Ik heb reeds mijn bedenkingen bij
de computeranimaties die gebruikt worden voor documentaires over dinosaurussen.
Dat balanceert al serieus op de grens tussen wetenschap en fictie. Maar als
wetenschap nu helemaal gereduceerd wordt tot entertainment, dan is volgens mij
zelfs de democratie in gevaar. Ik verklaar me nader.
Uiteindelijk is wetenschap enorm belangrijk. Wetenschap
zorgt ervoor dat akkers genoeg eten opbrengen om miljarden te voeden,
wetenschap zorgt ervoor dat computers en netwerken hun werk doen, dat wereldwijde
informatieuitwisseling mogelijk is. Wetenschap zorgt ervoor dat
energiecentrales draaien die ons van elektriciteit voorzien. Heb het juist en
het systeem werkt. Heb het fout en het systeem faalt. Je oogst mislukt, je
netwerk ligt eruit, je energiecentrale ligt stil. Echter, slechts weinig mensen
hebben nog een job of een bezigheid waarbij ze rechtstreeks geconfronteerd
worden met succes of mislukking. We ervaren de werkelijkheid niet meer
rechtstreeks, maar via allerlei omwegen, interpretaties, tabellen, rapporten,
artikelen, nieuwsberichten. Dat maakt wellicht dat veel mensen de werkelijkheid
als iets flexibels beginnen te beschouwen?
Ook de interactie tussen wetenschap en samenleving is heel
belangrijk. De wetenschap legt de samenleving de feiten voor, welke problemen
er zijn, welke keuzes er openliggen en wat de gevolgen zijn van die keuzes.
Vervolgens is het aan de samenleving, aan de kiezers, aan de
volksvertegenwoordigers in naam van de kiezers om keuzes te maken gebaseerd op
die feiten. Wat gebeurt er echter als de mensen beginnen te denken dat feiten
gewoon één van de mogelijke verhaaltjes zijn, en dat andere verhaaltjes even
goed of even geldig zijn ? Dan kan je het omgekeerde spelletje spelen: uitgaan
van de keuze die je wil maken (een keuze die meestal ideologisch geïnspireerd
is), en het verhaaltje erbij verzinnen dat die keuze rechtvaardigt. Maar op die
manier neemt men slechte, en soms zelfs rampzalige beslissingen.
Iedereen heeft de mond vol over de vrijheid van
meningsuiting als basisprincipe van de democratie. Voor mij is het basisprincipe
van de democratie: het recht om correct
en volledig geïnformeerd te worden.
Zonder dit recht kan democratie niet
bestaan. Want zonder dit recht weten de mensen niet waarvoor ze kiezen. Zonder
dit recht worden er rampzalige beslissingen genomen. En als zodanig is
Mermaids: The body found een voorbeeld van pissen in de poel van de
wetenschap. Het maakt de hele discipline verdacht.
