In een artikel op Dewereldmorgen lezen we dat er discrepanties optreden in de berichtgeving over vluchtelingen en de berichtgeving over de opvang van deze vluchtelingen. In een ander artikel van de Independent lezen we dat niet enkel vrouwen en kinderen ertoe doen wanneer we spreken over vluchtelingen, alleenstaande mannen zijn evengoed slachtoffers. Een hoop artikels zijn er inmiddels geschreven over de vluchtelingenkwestie maar een belangrijk gegeven blijft voorlopig vermeden. In dit artikel wil ik ingaan op wat “vluchteling” nu eigenlijk betekent. Vluchteling is een term die we de laatste jaren veel hebben zien voorbijkomen en is stilletjes aan in ons bewustzijn doordrongen. Het gebeurt vaker dat als een bepaalde term veelvuldig de ronde doet, die term binnen het collectief bewustzijn een waarde toegeschreven krijgt die niet noodzakelijk overeenkomt met de werkelijkheid. In veel gevallen gaat dit zelfs gecombineerd met een eerder negatieve connotatie. De term vluchteling wordt in westerse media veelvuldig in één adem vernoemd (en bij momenten door elkaar) met asielzoeker, migrant, vreemdeling en allochtoon. Het onderscheid wordt hierdoor niet geheel duidelijk gemaakt. Dus, wat is een vluchteling nu eigenlijk?
‘Vluchteling’ is een status, die sinds 1948 bij de opstelling van de VN-verklaring van de rechten van de mens geformuleerd staat als mensenrecht. Op basis daarvan heeft iedereen het recht om in andere landen asiel te zoeken en bescherming te genieten tegen vervolging. Drie jaar later in het Internationaal Verdrag betreffende de Status van Vluchtelingen (of ook bekend onder de door Peumans onlangs opgemerkte Conventie van Genève) wordt de status als volgt omschreven:
“Een persoon die uit gegronde vrees voor vervolging wegens zijn ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep of zijn politieke overtuiging, zich bevindt buiten het land waarvan hij de nationaliteit bezit, en die de bescherming van dat land niet kan of, uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil inroepen, of die, indien hij geen nationaliteit bezit en verblijft buiten het land waar hij vroeger zijn gewone verblijfplaats had, daarheen niet kan of, uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil terugkeren. Indien een persoon meer dan één nationaliteit bezit, betekent de term “het land waarvan hij de nationaliteit bezit” elk van de landen waarvan hij de nationaliteit bezit.” (Verenigde Naties Verdrag betreffende de Status van Vluchtelingen, 1951/1966)
Wat onze meer geel gekleurde politici en veel geschrokken burgers lijken te vergeten is dat landen door het verdrag ondertekend te hebben niet zomaar vluchtelingen kunnen weigeren of terugsturen naar land van herkomst. Het is immers internationaal wettelijk bepaald dat dat niet kan. In de media werd de laatste weken een beeld opgeroepen van een eindeloze stroom vreemdelingen op weg naar onze contreien om hier te blijven. Het verwacht populisme van profiteurisme en ‘eigen volk eerst’ liet niet op zich wachten. Duizenden vluchtelingen stromen Fort Europa binnen, dit lijkt een hallucinant aantal. Dit wil ik even in perspectief plaatsen. In het geval Syrië, waar het in feite nu over gaat, spreken we volgens cijfers van de VN over meer dan 4 miljoen vluchtelingen. Het overgrote deel bevindt zich in buur- en naburige landen als Egypte, Turkije, Lebanon, Irak en Jordanië. Een nog groter aantal, bijna het dubbele (cijfers IDMC, juli 2015), betreft vluchtelingen binnen Syrië zelf. Deze “vluchtelingen” vallen legaal gezien niet onder het bovengenoemde verdrag. Deze worden “interne verdrevenen” genoemd, mensen die hun huis en woonplaats hebben moeten verlaten maar de grenzen van het land niet verlaten hebben. De kans om niet eens een percent van deze vluchtelingen op te vangen lijkt ineens niet meer zo’n moeilijk vraagstuk te zijn.
Het is mogelijk om je volledig te verdiepen in wat de legale status van een vluchteling nu precies inhoudt en in welke gevallen het bijvoorbeeld overeenkomt met de status van een asielzoeker en in welke gevallen niet. Dat is echter niet het doel van dit artikel. Ik wil er op wijzen dat de term vluchtelingen een legale betekenis heeft. Een betekenis die sociaal ingekleurd kan worden door media en verbasterd door een populistische ingesteldheid maar uiteindelijk legaal van natuur. Vluchtelingen zijn immers niet zomaar asielzoekers die hier komen aankloppen voor een kans op een beter leven, het zijn mensen die door verschrikkelijke omstandigheden hun huis en land (alles) hebben moeten ontvluchten. Zonder het verdrag zouden ze overgelaten zijn aan totale willekeur en aldanniet altruïstische ontvankelijkheid. Door het verdrag worden lidstaten van de VN legaal gedwongen hun deuren open te stellen (of althans niet terug te sturen naar land van herkomst), en deze ontwrichte groep van mensen een kans te geven ergens een normaal bestaan op te bouwen. Vluchteling is een legale status, iets dat je overkomt. Het is geen bewuste keuze. Dat is wat ik wou overbrengen.
