Het water staat hoog want Griekenland kampt met een overheidsdeficit van 12,9 procent in 2009. En bovendien heeft het land de laatste jaren de omvang zijn overheidsschuld verdoezeld.

Maar is dat typisch Grieks? Ook in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Italië en Portugal, zo onthulde Le Monde, hielpen zakenbankiers van Goldman Sachs of Barclaysde statistieken opsmukken. En is ook België niet al op de vingers getikt door de OESO voor zijn ‘creatieve begrotingen’? Wie draagt er echt schuld in de huidige schuldencrisis? Dit is geen irrelevante vraag willen we vermijden te betalen in plaats van iemand anders.

Overheidsschuld scheert hoge toppen

In Griekenland benadert het begrotingstekort 13 procent van het BBP, in het Verenigd Koninkrijk 12,4 procent, in Italië 10 procent en in Frankrijk gaat het om meer dan 7 procent.

Ook in België en Duitsland worden tekorten van 6 procent geboekt. De recessie van 2008-2009 verminderde de fiscale inkomsten, terwijl de overheid zelf massaal veel geld in de economie heeft gepompt, of beter in de financiële instellingen.

In Griekenland heeft de regering in 2008 eveneens 25 miljard euro op tafel gelegd: 8 miljard rechtstreekse hulp en 17 miljard aan bankgaranties. In België heeft de gezamenlijke redding van Fortis, KBC en Dexia hetzelfde gekost …

Overal zijn de schulden inderdaad sterk gestegen, maar die situatie is niet helemaal nieuw. Tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog heeft de VS ook een fenomenale overheidsschuld gekend. Belangrijk is of de economische groei sterk genoeg is om die schulden te dragen. Daar lijkt het niet op: voor de periode 2010-2013 wordt gevreesd voor een ‘double dip’ of een lange periode van stagnatie. Bovendien dreigt opnieuw het gevaar van de ‘rentesneeuwbal’.

Casinokapitalisme draait weer op volle toeren

In september 2009, tijdens de G20-top in Pittsburg (VS), riepen de wereldleiders om ter luidst over een ‘moreel’ en gereguleerd kapitalisme.

Maar twee jaar na het begin van de financiële crisis staan ze nergens. Sinds 2009 hebben de hedge funds hun speculatieve activiteiten geconcentreerd op de zeer winstgevende staatsobligatiemarkten. Op wereldvlak hebben de overheden intussen 4.000 miljard dollar gepompt in de banken en financiële instellingen. Dat is bijna de helft van het BBP van de VS!

Deze massale injectie werd vooral betaald door staatsobligaties uit te schrijven. Tegelijk hield de Amerikaanse FED (nvdr: de nationale bank van de VS) de basisrentevoeten zeer laag (0,25 procent), terwijl in Europa de ECB (nvdr: de Europese Centrale Bank in Frankfurt) de basisrentevoet op 1 procent hield.

De banken konden zich herstellen, mede dankzij de toegang tot goedkoop geld. Desalniettemin keerden de banken ook de reële economie de rug toe. Snelle winst, hoge rendementen en speculatie gingen gewoon door.

Dit alles bleek uit de hoge bonussen en de vele rallies (kortetermijnspeculaties) op de financiële markten in het najaar van 2009. Natuurlijk waren die stijgingen van de koersen gebaseerd op al te rooskleurige economische prognoses en de nervositeit keerde snel terug.

Terecht, want de ‘toxic assets’, die we tijdens de financiële crisis leerden kennen, zitten nog steeds verstopt in de jaarrekeningen van de banken. Ze konden precies verborgen blijven omdat de staat zo massaal geld injecteerde. De ‘bubbel’ in de subprime-kredieten transformeerde zich gewoon tot een even grote ‘bubbel’ in de overheidsschuld.

Wie betaalt de rekening?

Vanaf december 2009 begonnen de financiële markten nu ook op die overheidsschuld te speculeren. De hedge funds hebben eerst voor miljoenen euro staatsobligaties van het zwakke Griekenland gekocht en daarna evenveel beruchte Credit Default Swaps (verzekeringen tegen wanbetaling).

Als belangrijke speculanten ineens tegelijkertijd al hun Griekse staatsobligaties verkopen, dan daalt de rating van die obligaties.

En als Griekenland het moeilijk heeft met terugbetalingen, dan krijgen de Griekse obligaties een BBB-rating, die gelijk staat met ‘junkbonds’. En aan die daling verdienen dezelfde grote speculanten.

Hoe slechter de Griekse ratings, hoe meer hun verzekering tegen wanbetaling waard wordt! Dit maakt duidelijk dat niet de relatief hoge staatsschulden en ‘ongezonde’ openbare financiën de eurozone bedreigen, maar vooral de speculatie op de financiële markten. Deze speculatie maakt het opeens veel duurder om nieuwe leningen aan te gaan.

Het is zorgwekkend dat Europa niets tegen die speculatie onderneemt. Omdat de regeringsleiders nog geen letter hebben gerealiseerd van hun plannen om de financiële markten te ‘reguleren’, moeten ze wel garanties leveren aan de ‘banksters’ of de speculanten die vandaag staten en volkeren gijzelen.

De EU heeft immers geen eigen reservefonds, noch een budget die naam waard. Daarom worden andere lidstaten gevraagd bij te springen. Maar dit voedt een fiscale revolte en bijgevolg laten Herman Van Rompuy, Angela Merkel en ‘le petit Nicolas’ Sarkozy liever het IMF tussenkomen.

Of dit de geloofwaardigheid van Europa en zijn  munt versterkt, zal duidelijk worden wanneer de overheidsfinanciën van Spanje en Portugal door de speculanten worden gewurgd. De euro zal alleszins geen sterke munt blijven, wat uiteindelijk ook Duitsland kan aanzetten terug te keren naar de oude mark.

Onheil voorspellen is soms al te makkelijk. Toch valt het op hoeveel commentatoren en analisten een monetaire crisis vandaag voor mogelijk houden. 

Intussen krijgen de volkeren de rekening gepresenteerd 

In Griekenland worden de lonen van de ambtenaren gedurende drie jaar bevroren, worden onderwijs- en gezondheidsuitgaven beperkt, worden premies op de lonen (dikwijls meer dan 1/3 van het nettoloon) niet meer uitbetaald, terwijl de BTW op allerlei producten wordt verhoogd van 6 naar 21 procent.

En tot slot wordt de pensioengerechtigde leeftijd opgetrokken tot 63 jaar. Dat alles om de geloofwaardigheid van de overheidsfinanciën te herstellen zodat de staat kan en mag blijven lenen tegen niet al te dure tarieven.

Gelijkaardige soberheidsmaatregelen worden uitgewerkt in Portugal en Spanje, Italië, Ierland en daarna zal het misschien onze beurt zijn. Terwijl de bankiers gered werden met openbaar geld zou de werkende bevolking (en de belastingbetalers in het algemeen) de rekening moeten betalen?  

Het is hoogtijd dat komaf wordt gemaakt met dergelijke waanzin. Om te beginnen zou de Europese Centrale Bank de openbare schuld van lidstaten moeten overnemen (zoals de Fed dit gedaan heeft in de VS), wat overigens, mits de nodige politieke wil, technisch en juridisch mogelijk is dankzij artikel 122-2 van het Verdrag van Lissabon.

Lidstaten hoeven zich dan niet meer tot het IMF of tot de staatsobligatiemarkten te wenden. Ten tweede zou het speculeren met Credity Default Swaps verboden moeten worden. Anders gezegd, dit deel van de beurs mag gerust gesloten worden.

Ten derde moet het bankwezen grondig worden heringericht opdat de samenleving opnieuw controle verwerft op de geldstromen en de aanwending ervan.

Dit kan in de huidige omstandigheden moeilijk zonder een globale structuurhervorming waarbinnen de nationalisering van het Europese bankwezen een essentieel onderdeel vormt.

De inzet van de huidige krachtmeting

Volgens Gore Vidal stond het redden van de banken gelijk met een ‘socialisme voor de rijken’. Maar de terugkeer van het ‘keynesiaanse’ beleid met overheidsinterventies was niets meer dan een nuttig intermezzo om het financieel kapitalisme te redden.

De gebeurtenissen van de voorbije maanden tonen aan dat de werkende bevolking (en alle sociaal verzekerden) hiervoor zullen opdraaien. Vandaag en morgen zal, vanuit een systeemconform denken, opnieuw gegrepen worden naar privatiseringen om aldus snel cashgeld te verkrijgen, én naar het verminderen van de arbeidskost, om aldus de export op peil te houden.

Het eerste gaat de overheid verder uitkleden en de markt meer armslag geven; het tweede gaat de patronale bijdragen nogmaals verminderen en bijgevolg de sociale zekerheid ondermijnen.

De inzet van de huidige crisis is glashelder. indien het economisch beleid niet over een ander boeg wordt gegooid, zullen de restanten van het Europees sociaal model meedogenloos geofferd worden. Kortom, een onleefbare wereld is mogelijk.

Stephen Bouquin, hoogleraar, SP.A-Rood

Antwerpen/Amiens