Dat mensen die door opeenvolgende lockdowns hun inkomen, bedrijf en toekomst zien teloorgaan, in opstand komen, valt licht te begrijpen. Dat veel anderen er genoeg van hebben, denken dat alleen anderen ziek worden, minimale gezondheid- en veiligheidsmaatregelen aan hun laars lappen – lijkt heel wat minder aannemelijk.
Goed, we zijn een deel van ons alledaagse leven tijdelijk kwijt, hebben enkele ingeroeste gewoontes en stukjes vrijheid moeten inleveren. Maar wat er echt toe doet, is voor de meesten onder ons gebleven: geliefden en vrienden zijn niet in rook opgegaan, kun je op een minder gewone manier ont-moeten en wie klaagt is in leven.
Tegenspoed even afzetten tegen ellende kan helpen. Denk aan de verschrikkingen van veel dodelijkere epidemieën in het verleden (pest, Spaanse griep) en heden (ebola). Of de ontelbaren die in achterop gezette werelden alleen kunnen dromen van wat wij vanzelfsprekend vinden. Denk ook aan de vluchtelingen die we met geweld naar mensonterende landen en opsluitingsoorden laten terugsturen, niet in staat als we zijn om een deeltje van onze welvaart op te geven voor enig welzijn voor anderen. Ondertussen hebben de rijke landen alle in productie zijnde vaccins opgekocht. Bij humanitaire afspraak gaat alleen een schamel percentage naar derdewereldlanden: 10 procent voor zowat 80 procent van de wereldbevolking. Landen waarin vaccins op mensen werden getest – Zuid-Afrika bijvoorbeeld – maar geen derdewereldland meer zijn, vallen uit de boot omdat ze niet tegen ons op kunnen (bieden).
Steeds meer westerlingen voelen, denken en zeggen op hun tandvlees te zitten. Psychische problemen, huishoudelijk geweld, eetstoornissen en zelfdodingen nemen zienderogen toe. De zelfmoordlijn – jezelf doden is alleen moord voor wie leven als godgegeven ziet – speelt erop in met spandoeken in een voetbalstadion met als boodschap aan de door Covid afwezige supporters dat ze altijd mogen bellen.
Wat is er zo wezenlijk, zo welzijnsbedreigend? Dat wat niet meer mag: consumeren, café- en restaurantbezoek, massaal winkelen en supporteren, samenscholen (behalve op school), feestjes en festivals bouwen, museumbezoek, vuurwerk afsteken, kermissen en kerstmissen, knuffelen. Sommige mensen missen zaken die ze voor de pandemie niet kenden of waarvoor ze geen interesse hadden. Al te velen lijken zich eerder beroofd dan bedreigd te voelen.
Studenten klagen dat ze alleen mogen studeren. Anderen gaan even gedachteloos op vakantie: skiën in de herfst, Canarische Eilanden met de kerst. Om dat toerisme ruim baan te geven worden onder druk van de plaatselijke bevolking de Afrikaanse vluchtelingen die werden ondergebracht in luxueuze vakantieverblijven inderhaast naar tentenkampen overgebracht, in afwachting van hun uitzetting eens ‘corona’ dat terug toelaat. Leven is voor hen overleven, geen tijdverdrijf.
Bron: Nieuwsuur, NOS, 11.12.2020 (https://nos.nl/nieuwsuur/video/2360267-nieuwe-migrantenstroom-ontwricht-canarische-eilanden.html)
Teruggeworpen op zichzelf reageren nogal wat westerlingen eerder onbeholpen. Alsof het individu zichzelf niet aankan. Juist is dat elk individu bij tijd en wijle, waar en wanneer nodig, opzijgezet moet worden om te realiseren wat slechts met vereende krachten kan. Zelfrelativering kan heilzaam zijn.
Waarom ervaren sommigen een levenswijze waarop (tijdelijk) iets ingeleverd moet worden als saai of zinloos? Legt dit bestaansleegheid bloot? Waarom kunnen we niet met zijn allen terugvallen op, genoegen nemen met het vele waardevolle dat schuilgaat achter de (even) weggevallen luxe? Denken en voelen, partner en kind, verwachting en hoop?
De leegte is een oppervlakteverschijnsel. De wanhoop van te velen zegt minder over mensen dan wel over de neoliberale maatschappij waarin ze leven, een op zichzelf betrokken samenleving waarin welvaart en consumptie te veel welzijn verstikken.
De na de Verlichting als grenzeloos en maakbaar gedachte samenleving en mens zijn wel degelijk begrensd. De klimaatverandering had dit al meer dan duidelijk gemaakt, maar ook die zorg lijkt nu verdrongen door wat ons hier en nu bezighoudt, ja ketent.
Gie van den Berghe is ethicus en historicus aan UGent.
