“Vragen staat vrij”, zegt de Vlaamse volksmond, over mensen die hun stoute schoenen aantrekken om vragen te stellen die met de fatsoensgrens flirten. “Stoute (en vooral foute) schoenen” zijn één van mijn zeldzame “guilty pleasures”, maar dat geheel terzijde (al heeft alles met alles te maken…). De commotie rond een foute-stoute vraag van Bart De Wever – màg hij zomaar de moslimgemeenschap vragen om zich van IS te distantiëren? – zet mij aan het denken: staat vragen zo vrij als dat halve spreekwoord beweert?

Bestaat het beschaafde samenleven niet in belangrijke mate uit een complex van subtiele taboes die te maken hebben met ontzag, respect, inleving (empathie), terughoudendheid, ontzien van zere tenen, weke plekjes (onder of boven de gordel),… Ja, antwoord ik mezelf, heel zeker, maar in de politieke arena zijn die subtiliteiten van nul en gener waarde, daar geldt de quasi wetteloosheid van vrije catch, Brits voetbal of hedendaags theater. Daar mag naar hartelust gemept en gescholden worden, niet in het minst op wie zich zou durven op te werpen als scheidsrechter of zedenmeester. Daar mag men dus ook laveloos hypocriet zijn: ik mag jou met een uitgestreken gezicht het onfatsoen kwalijk nemen waarvan ik me zelf rijkelijk bedien. Omdat ik per definitie het gelijk (en samen met het gelijk, de geschiedenis, de moraal en de waarheid) aan mijn kant heb – en jij niet.

Maar ik dwaal af. Terwijl het zonder dat al een lang verhaal ging worden… Toen ik jong was, en nog gehecht aan het van huis uit meegegeven katholicisme, had ik het geluk met andersdenkenden in contact te komen – en dat was toen in verzuild Vlaanderen niet zo evident. Die andersdenkenden pakten mij stevig aan over katholieke dogma’s, kerkelijke praktijken en pauselijke oekazen. Ik hoef ze jullie allicht niet uit te leggen: hoe kan iemand God-Mens zijn en zich vrijwillig laten kruisigen? Hoe kan die een moeder hebben die “onbevlekt ontvangen” wordt, en nooit dood gaat, maar “ten hemel opgenomen” wordt? Wat was dat allemaal met die Inquisitie en die kruistochten? Waarom verkleden al die kerkvorsten zich in Sinterklaas, alhoewel ze alleen maar ongevraagd “wijwater” uitdelen? Waarom schrijven ze ons een maffe seksuele moraal voor? Waarom moet het Vaticaan een Staat zijn, niet groter dan een Heilige Stoel, maar wel met stemrecht in de UNO? En wat zat die Pius XII met HItler te konkelfoezen? Ik vond dat flink vervelende vragen, maar heb nooit iemand het recht ontzegt om ze te stellen. Ook niet als ik de pertinente indruk had dat ze alleen maar gesteld werden om de spot te drijven met de hele “santenkraam”. Ze hebben me wellicht mee op weg geholpen naar de kritische, ongebonden vrijzinnigheid waarin ik nu al lang en gelukkig levensbeschouwelijk vertoef.

Niettemin blijf ik met mijn achtergrond altijd een beetje een “culturele katholiek”, zoals er ook culturele joden, moslims, boeddhisten enz. zijn: mensen die afstand genomen hebben van de franjes en dogma’s van het “oude geloof”, maar daar toch een kern aan waarden van hebben overgehouden. Daar hoort ook een vorm van kritische verbondenheid met die oude “geloofsgemeenschap” bij, waardoor je je toch altijd wat blijft geraakt voelen als die, zelfs terecht, op de korrel wordt genomen.

En nu terzake: iedereen gelijk voor de wet! Als het om het kritisch aanpakken van levensbeschouwingen gaat, betekent dat dat iedereen even “genadeloos kritisch, even oneerbiedig, even platvloers en brutaal mag aangepakt worden. Dat impliceert het “recht” om, zelfs kwaadwillig, vragen te stellen over de uitwassen van deze of gene levensbeschouwing of religie. Zelfs aan de meest naïeve volgeling ervan, en dus zeker aan hen die op één of andere manier de betreffende gemeenschap vertegenwoordigen. Verwijt voor mijn part de vraagsteller wat je maar wil – hypocrisie, stemmingmakerij, dubbele moraal, wat dan ook. Maar zeg niet, zeg nooit: deze vraag mag mij niet gesteld worden. Als iemand afschuwelijke misdaden begaat en zich daarbij beroept op het heilige boek, op de god, profeet en religie waartoe jij je bekent, dan heeft wie dan ook het recht, ongeacht zijn mogelijks perfide bijbedoelingen, om jou te vragen: neem jij daar afstand van, of wat? Wil je het proces van de vraagsteller maken, mij goed. Maar gebruik dat proces bij Allah niet om de vraag weg te moffelen. Dank u.