De Standaard bericht vandaag dat huisartsen op bijscholing gaan om meer te weten te komen over gezinsgeweld. Als eerstelijnsfiguren zijn zij makkelijk aanspreekbaar en vaak in staat om eerste signalen van gezinsgeweld op te vangen.

Dat klopt natuurlijk helemaal maar … Mogen we van deze strategie wel de gewenste resultaten verwachten?

Zou de eerste vraag die we ons stellen niet moeten zijn: hoe komt het dat slachtoffers slechts schoorvoetend met hun problemen naar buiten komen? Wat maakt dat ze nog liever naar verschillende artsen zouden gaan om de sporen van misbruik te verbergen? 

Slachtoffers voelen zich in eerste instantie vaak schuldig voor de hele situatie. Dit schuldgevoel wordt hen – in situaties van emotioneel misbruik die los van fysiek misbruik kunnen bestaan of daarmee samen kunnen gaan – bovendien ook vaak aangepraat door het misbruikende gezinslid. 

Komen ze na lange tijd toch met hun verhaal naar buiten, dan stoten zij ook vaak in de buitenwereld op onbegrip. “Het zal wel zo erg niet zijn.” “In relationele situaties dragen beide partijen sowieso schuld.” “Wat heb jij dan gedaan?” “Ben jij niet degene die misbruikt (hoe durf je iemand zo zwart maken)?” of gewoon “Sja…”

Vele omstanders negeren liever het probleem dan dat ze ermee te maken willen hebben. “Ga maar naar een therapeut” (hetgeen vaak al gebeurt natuurlijk) … en wij verdwijnen weer achter een dik rookgordijn.

Omstanders redeneren te vaak vanuit een positie van “de normale gezinssituatie”: als het niet ok is, dan beëindig je de relatie toch gewoon? Ze zijn zich niet bewust van de diepe dynamieken die spelen in situaties van gezinsgeweld. Ze zijn zich niet bewust van wat trauma doet met de slachtoffers. Zeer vaak hebben slachtoffers hun misbruikers tegen proberen te werken (de vechtrespons); hebben ze gezocht naar hulp van buitenaf (de vluchtrespons). Zeer vaak zijn ze nadien gestrand in een diepe “freeze” modus (het bevriezen) die hen doet zwijgen – immers, niets werkte of loste iets op. Deze laatste respons houdt hen – inderdaad – ook weg van de dokter.

Durven slachtoffers ondanks de vele beschamende reacties van omstanders toch nog een dokter contacteren? Vertrouwen ze erop dat er nog een waterkansje is dat die hen zou geloven / echt kunnen helpen?

Wat zegt die dokter dan? (of die advocaat, of die hulpverlener)

“Dat is echt wel naar voor je, en ik begrijp je, maar ik kan je niet helpen. Probeer wat je vertelt maar eens te bewijzen.” Met daarna nog eens – voor de duidelijkheid: “àls het waar is wat je vertelt natuurlijk….”

Dus… Waarom zou een slachtoffer nog zijn of haar mond opendoen? Is het wel redelijk om dat te verwachten in zo’n context? 

Wat ons te doen staat is volgens mij drievuldig:

• Zorgen dat slachtoffers een eigenlijk en fysiek aanwezig netwerk hebben zodat ze opnieuw een basis van veiligheid kunnen bouwen. Idealiter zijn dit mensen die zich hebben geïnformeerd over partnergeweld en trauma en die dus weten welke eerste zorgen nodig zijn die een hulpverlener niet kan bieden. Want hoe gek het ook moge klinken in onze over-geïnstitutionaliseerde samenleving: er zijn effectief ook dingen die enkel vrienden en kennissen kunnen doen die hulpverleners dan weer niet kunnen bieden.
• Zorgen voor een veilig emotioneel klimaat waarbinnen slachtoffers niet meteen beschaamd worden wanneer ze voorzichtig beginnen vertellen over hetgeen ze hebben doorstaan. Waar ze begripvol ondersteund worden en… Belangrijkst van al… Geloofd. (Vaak horen slachtoffers jaren na de feiten nog zinnen als “was het nu echt zo erg?” of “was er nu echt een probleem?”)
• Zorgen dat slachtoffers weten wat mogelijk is wanneer ze hun arts vertellen wat hun zorgen thuis zijn; wat de arts met die informatie zal/kan doen. Kan de arts écht helpen? Zo ja, hoe dan? Zorg dat mensen dit weten. Wat zijn mogelijke gevolgen? 

Het ontbreken van deze drie pijlers zijn volgens mij de échte redenen waarom slachtoffers hun mond niet of niet langer open doen. 

Trauma speelt altijd een rol. Dus veiligheid bieden – en actief een context van emotioneel veiligheid creëren waarbinnen slachtoffers erkend worden – is dan ook cruciaal grondwerk. Zonder deze basis zal geen enkele maatregel succesvol zijn.