De Franse studentenfolklore kent in de opleidingen geneeskunde een merkwaardige traditie: muurschilderingen of schilderijen aan een muur met zeer expliciete seksuele voorstellingen. Die zijn omkaderd door andere folklore, zoals bijpassende liedjes en bepaalde studentenfeesten. Een schildering uit deze traditie moest volgens een beslissing van het gerecht van 8 december jl. worden verwijderd in het universitair hospitaal (Centre Hospitalier Universitaire) van Toulouse. Ze toonde een parodie op Marianne, symboolfiguur van het revolutionaire Frankrijk, niet alleen met de borsten bloot zoals gebruikelijk, maar ook met naakt onderlichaam en schoenen met naaldhakken.
Maar dat was niet het probleem. Er stonden nog veel andere figuren op het kunstwerk, naakt en vaak in seksuele poses of activiteiten. Voor de insiders zijn de figuren herkenbare afbeeldingen van werknemers van de universiteit. De rechter oordeelde dat “een pornografische afbeelding die ambtenaren van de openbare dienst voorstelt en die publiek gemaakt is in de lokalen van de openbare dienst een schending is van de menselijke waardigheid van deze personen” en verordende op grond daarvan de verwijdering.
Ook in 2018 moest een dergelijke schildering worden verwijderd, uit een universitair hospitaal van Toulouse, maar dat was toen op last van de universitaire overheid. Het thema was anders: katholieke geestelijken en naakte vrouwen. Maar ook hier waren herkenbare personen van de universiteit afgebeeld. Het protest tegen het kunstwerk was toen echter feministisch: het kunstwerk werd door een actiegroep en door een vakbond bestempeld als seksistisch, vulgair, vrouwvernederend, en behorend tot een cultuur van onderwerping en verkrachting van vrouwen.
In Clermont-Ferrand was er in 2015 een gelijkaardig schandaal over een pornografische schildering in een gelijkaardige ruimte. Interessant detail: het werk bestond al vijftien jaar! Het schandaal kwam er doordat iemand een foto ervan in de sociale media publiceerde, waarna een feministische organisatie en een vakbond het bekritiseerden als “aansporing tot het vernederen van vrouwen” of drager van “een vernederend beeld van de vrouw en van de dokters”. De verwijdering volgde snel.
Jongerenhumor
Tot goed begrip van deze schandalen moet je weten dat het gaat om schilderingen in de “salle de garde” van de klinieken. Dat zijn ruimtes die niet toegankelijk zijn voor het publiek, dus met een privé-karakter, en waar de afstuderende dokters (23 à 30 jaar oud) eten en verblijven, en met slaapkamers ernaast voor degenen die van wacht zijn. Naar aanleiding van het incident in Clermont-Ferrand sprak de burgemeester van Parijs, Anne Hidalgo, in haar nieuwjaarstoespraak van 2015 over de kwestie tot de werknemers en studenten van de Parijse klinieken van Openbare Onderstand (AP-HP). Zij vroeg hun “erover te waken dat geen enkele muurschildering met gewelddadig en vernederend karakter, seksistisch, machistisch of homofoob, een plaats zou krijgen binnen het terrein van de AP-HP”. Maar ze voegde daaraan toe dat ze niet van plan was “alle muurschilderingen, seksueel of niet, van de ‘salles de garde’ van de hospitalen van AP-HP te laten overschilderen” en dat zij “de jongerenhumor, de mentaliteit van geneeskundestudenten, à la Rabelais, wellustig, die de de ‘salles de garde’ kan opvrolijken, wel begreep.” Maar dat mag volgens haar niet “dienen als alibi voor afbeeldingen zoals die van Clermont-Ferrand, met groot seksueel of machistisch geweld, zeer vernederend voor de vrouwen.” Was dat warm en koud blazen, de kool en de geit sparen?
Respect?
Je kan je de vraag stellen wat er omgaat in de jonge dokters in de zalen met die pornografische schilderijen. Hoe kijken zij naar hun patiënten, naar vrouwen en mannen? Of dat met respect is? In België hoorde ik wel eens dat dokters in opleiding in de snijzaal waarin ze dissecties op lijken verrichtten een penis van hun lesmateriaal afsneden en mee naar buiten namen om daar fratsen mee uit te halen. (Wie zijn lichaam na overlijden afstaat aan de wetenschap kan postuum nog verrassingen beleven?) Het studentikoze kan rare vormen aannemen, maar dat weten we inmiddels. En het respect is daarbij ver zoek.
Het seksueel expliciete van de gewraakte kunstwerken lijkt op zich niet onderwerp van discussie te zijn, maar wel het “seksisme” en “machisme” en de herkenbaarheid van de afgebeelde personen. De rechtbank voegt daar een interessant criterium aan toe, namelijk de schending van de menselijke waardigheid. Zij gebruikt die norm i.v.m. levende personen die herkenbaar afgebeeld worden. Geldt die ook voor overledenen, of houdt de menselijke waardigheid op bij het overlijden?
Wat bijvoorbeeld met de obscene afbeelding van de profeet Mohammed door de tekenares Coco, die in Charlie Hebdo verscheen op 17 november 2012 en die door Samuel Paty in de klas getoond werd, wat hem het leven zou kosten? Die wordt nu over heel Frankrijk verspreid als interessant lesmateriaal. Heeft de profeet geen recht op menselijke waardigheid? En raakt de vernederende voorstelling door Coco niet de waardigheid van al zijn aanhangers en aanhangsters?
De man als lustobject
Mogen mannen wel in vernederende, mensonwaardige poses getoond worden? Als te verkrachten lustobject? Ik probeer me voor te stellen wat het geeft als de Profeet in de tekening van Coco vervangen zou worden door de Maagd Maria, naakt, kont omhoog (maar met hoofddoek). Uitstekend lesmateriaal toch?
