Afrika, Samenleving, Politiek, Benin, ICC Services, Oplichting, Thomas Yayi Boni, Chantal Boni Yayi - david van peteghem

Oplichtingschandaal stort Benin in crisis

In het West-Afrikaanse Benin barstte deze zomer een fameus oplichtingschandaal los. Via een piramidesysteem lichtte de ngo ICC services zowat één miljoen kleine spaarders op voor 100 miljard CFA (of 152 miljoen euro). De zaak, volgens sommige bronnen, het grootste corruptieschandaal sinds de onafhankelijkheid van Benin, bracht het land naar een politieke crisis.

donderdag 19 augustus 2010 12:59

Spread the love

Benin beschikt over een bloeiende ngo-sector. In 1999 waren er al zo’n 5.000 ngo’s waarvan er 3.000 officieel werden geregistreerd. De kans is vrij groot dat dit aantal ondertussen – tien jaar later en in het nog steeds straatarme Benin – nog is opgelopen.

De meeste ngo’s worden opgestart om te ontstappen aan de beperkte werkgelegenheid en armoede. Voor velen vormen ze een omweg om een eigen zaak op te starten waarvoor ze geen belastingen moeten betalen en snel donoren kunnen aantrekken om ontwikkelingsprojecten binnen te halen.

Ongetwijfeld zitten er tussen al die ngo’s lovenswaardige projecten en wordt er vruchtbaar werk afgeleverd, maar bij anderen gaat het veeleer om de inzameling van geld dan om het daadwerkelijk verrichten van liefdadigheidswerk.

De nietsvermoedende blanke toerist krijgt er regelmatig mee te maken: “Ik ben een vertegenwoordiger (of -ster) van een ngo die zich ontfermt over het vreselijke lot van weeskinderen in Cotonou…” Maar meer uitleg krijg je er niet bij.

Die laatste groep van ngo’s bestaat dikwijls uit jonge, al dan niet universitair geschoolde mensen, die de werkloosheid en armoede willen ontspringen. Ze willen vooral een bron van inkomsten.

Het lijkt allemaal heel onschuldig en hun drijfredenen zijn begrijpelijk. Het schandaal dat is losgebroken rond de ngo Investment-Consultancy and Computering Services (ICC services) is echter van een ander kaliber.

Een religieuze spaarbank

ICC services registreerde zich als ngo in 2006. Aanvankelijk hield het zich bezig met onder meer de financiering van de bouw van medische centra, het boren van waterputten en het aanbieden van informatica.

Gaandeweg ontpopte de ngo zich echter tot een soort spaarbank. Om mensen overal snel te kunnen bereiken, maakte ze daarbij handig gebruik van het religieuze netwerk van de tweede grootste kerkgemeenschap in Benin, L’eglise du Christianisme Céleste (ECC).

Al vrij snel ontstond er een sneeuwbaleffect. Kleine spaarders – vooral leden van ECC – konden bij de ngo terecht voor een spaartraject met fabelachtige rentetarieven van 100 tot 200 procent. Hoe meer geld op de spaarrekening, hoe groter de interesten.

In totaal zamelde de ngo bij een miljoen spaarders (maar liefst 12,5 procent van de Beninese bevolking) 100 miljard CFa in, oftewel 152 miljoen euro. Toen in mei 2010 bleek dat de ngo haar klanten niet meer terugbetaalde, ging de bal aan het rollen.

Het oplichtingschandaal is slechts een peulschil in vergelijking met de gelijkaardige zwendelpraktijken van de Amerikaanse meesteroplichter Bernard Madoff, maar naar Beninese maatstaven een enorm groot bedrag – Madoff à la Beninoise dus. Een sociaal drama van formaat. Velen van de gedupeerden hebben hun huis of goederen verkocht om te kunnen sparen.

Politieke medeplichtigheid?

Het oplichtingschandaal heeft naast een religieuze ook een politieke connectie. De regering zette vlug een onderzoekscommissie op, die onthulde dat ook enkele hoogwaardigheidsbekleders mee schuldig zijn.

Zo is onder meer minister van Binnenlandse Zaken Armand Zinzindohoué in staat van beschuldiging gesteld. Hij wordt verantwoordelijk gesteld voor de officiële registratie en bescherming van de ngo.

Op 30 juli jongstleden vragen 50 van de 83 parlementsleden in een brief aan de voorzitter van het parlement om ook president Thomas Yayi Boni zelf in staat van beschuldiging te stellen voor het hooggerechtshof, voor ambtsmisdrijf en meineed.

Volgens de parlementsleden zou Yayi tot tweemaal toe de voorzitter van ICC services thuis hebben bezocht, en heeft hij geld ontvangen voor de werking van zijn partij en de verkiezingscampagne voor de volgende presidentiële verkiezingen van maart 2011.

Ook zijn vrouw, Chantal Boni Yayi wordt medeschuldig bevonden omdat zij de meter zou zijn van de Ngo. De parlementsleden zijn nu op zoek naar zes andere parlementsleden om de president daadwerkelijk voor het hooggerechtshof te krijgen.

Kleur bekennen

Eén van de kandidaten voor de volgende presidentiële verkiezingen van maart 2011, Adrien Houngbeiji, die zal opkomen voor L’union fait la Nation (UN), een samenvoeging van alle grote partijen in de oppositie, stelt ook dat de president kleur moet bekennen.

Houngbeiji vermoedt dat de president alleen maar snel een onderzoekscommissie heeft opgesteld om zelf te ontspringen aan een gerechtelijke dagvaarding. Volgens een andere belangrijke leider van UN, minister van staat en voorzitter van Parti Social-Démocrate (PSD), Bruno Amoussou, moet men die realiteit ook onder ogen zien.

In een officiële verklaring veroordeelt Amoussou het schandaal en het onderzoek rond ICC services als één van de meest ‘eclatante manifestaties van een politiek van laksheid, cliëntelisme en een permanente mobilisatie van de staatsstructuren om de herverkiezing van Boni Yayi te vrijwaren’.

Ook de vakbonden toonden zich in een gezamenlijke verklaring solidair met de gedupeerden en roepen hun militanten op om zich klaar te houden voor eventuele stakingen. “Een leeuw kan even een deel van de mensen bedriegen, maar nooit altijd alle mensen”, zeggen ze, geïnspireerd door een befaamde uitspraak van Abraham Lincoln, de 16e president van de Verenigde Staten.

Het schandaal heeft volgens de vakbonden “het nationale bewustzijn, de goede manieren, en de moraal” van de Beninese bevolking diep geraakt. Voor hen moet gerechtigheid geschieden. De regering moet haar actieve of passieve schuld bekennen.

De laatste maanden van Boni Yayi

Aan alle kanten regent het beschuldigingen en Boni Yayi probeert zich hardnekkig staande te houden. In een brief van 10 augustus, gericht aan journalisten, laat Boni Yayi via zijn facebookpagina weten dat de ngo ICC services eigenlijk nooit officieel werd geregistreerd, dat de organisatie net als veel andere ngo’s dus illegaal opereerde en dat het oplichtingschandaal niet een typisch Afrikaans probleem heet te zijn. Wat dat laatste argument betreft, heeft Yayi natuurlijk gelijk.

De laatste woorden over de affaire zijn nog niet uitgesproken en het is nog maar de vraag of alle gedupeerden hun spaargeld zullen terugkrijgen. Wat wel als een paal boven water staat, is dat de politieke implicaties van het schandaal Benin in een diepe crisis hebben gestort.

De affaire rond ICC services is een handige stok om mee te slaan, een gedroomd moment om de machtspositie van Yayi volledig te ondergraven.

Het gaat immers om het zoveelste corruptieschandaal op een rij sinds het aantreden van Yayi in 2006. Nochtans beloofde de president zijn overweldigend kiezerspubliek een niets of niemand ontziende strijd aan te binden tegen corruptie.

Boni Yayi kan trouwens al een lange tijd niet meer rekenen op het vertrouwen van zijn regering. In de boekenwinkels van Cotonou zijn er meer boeken te vinden die het beleid van Boni Yayi bekritiseren, dan boeken die voor hem pleiten. Het is wellicht nog even wachten vooraleer Yayi wordt gedegradeerd tot een roepende bankier in de woestijn.