Wat vele waarnemers in binnen- en buitenland niet voor mogelijk hadden gehouden, is de Malinezen uiteindelijk toch gelukt: verkiezingen organiseren in een land dat al anderhalf jaar in zware crisis en chaos verkeert.

De eerste ronde in de presidentsverkiezingen is zondag in alle rust en kalmte verlopen. Meer zelfs, de opkomst blijkt buitengewoon goed te zijn. Van de 6,9 miljoen ingeschreven kiezers zou een meerderheid effectief zijn of haar stem uitgebracht hebben. Bij vroegere presidentsverkiezingen lag de opkomst meestal beneden de 40 procent.

Voor de hoofdstad Bamako wordt de opkomst op 70 procent geschat. En over het algemeen stonden in het dichterbevolkte zuiden van het land (waar bijna 90 procent van de bevolking leeft) overal lange rijen mensen de hele dag aan te schuiven aan de kiesbureaus om hun stem uit te brengen. Dit ondanks het begin van het regenseizoen en de ramadan.

Op enkele plaatsen moesten stemlokalen zelfs langer openblijven dan het voorziene sluitingsuur van 18 uur zodat alle kiezers de kans kregen te stemmen. Enkele bureaus waren later opengegaan omdat niet alle stemformulieren tijdig arriveerden.

Geen incidenten, zelfs niet in het noorden

In de drie noordelijke woestijndistricten Tombouctou, Gao en Kidal (goed voor ongeveer 10 procent van de Malinese bevolking, verspreid over 60 procent van het grondgebied), die de voorbije 18 maanden de zwaarste crisis in de recente Malinese geschiedenis hebben beleefd, deden zich geen noemenswaardige incidenten voor. Zo verklaarden althans binnen- en buitenlandse waarnemers die talrijk aanwezig waren.

De onafhankelijke Malinese verkiezingswaarnemers van APEM hadden ruim 2.100 mensen op het terrein over het hele land verspreid, aangevuld met enkele honderden buitenlandse waarnemers van de Afrikaanse Unie, ECOWAS (de economische gemeenschap van de West-Afrikaanse staten) en de Europese Unie onder leiding van de Belgische oud-minister van Buitenlandse Zaken en oud-eurocommissaris Louis Michel (MR).

Zij toonden zich maandag vooral opgelucht dat het verkiezingsproces tegen de pessimistische verwachtingen in vlot en vreedzaam was verlopen. “De verkiezingen waren verre van perfect, maar veel beter dan iemand enkele weken geleden had durven dromen”, luidde het op een persconferentie maandag in Bamako.

Symbooldossier Kidal

Naar de situatie in Kidal werd met argusogen uitgekeken. Lange tijd zag het ernaar uit dat de verkiezingen daar niet zouden kunnen doorgaan. Zaterdag hadden woordvoerders van de jihadistische MUJAO, die tussen juni 2012 en januari 2013 in de regio de plak zwaaide en er een strikte interpretatie van de sharia invoerde, ermee gedreigd aanslagen te zullen plegen tegen stembureaus. MUJAO riep “vrome moslims op niet te gaan stemmen”. Nergens waren er incidenten.

De veiligheidssituatie in Kidal blijft immers uiterst precair. Begin juli waren er zware confrontaties van Toeareg die zich tegen zwarte bevolkingsgroepen uit het zuiden keerden, de nieuwe civiele administratie is er embryonaal, het Malinese leger wordt er door de lokale bevolking – terecht – gewantrouwd omdat het zich al enkele keren te buiten ging tegen al dan niet vermeende vroegere ‘collaborateurs’ met de ‘bezetter’, en de Franse militairen van de Opération Serval zijn er uitdrukkelijk aanwezig.

Vooral de verdeling van de kiezerskaarten (NINA genoemd: numéro d’identification nationale) liep niet van een leien dakje. Toch is Kidal vooral van symbolisch belang, meer dan dat het uiterst dunbevolkte district de uitslag van de verkiezingen op nationaal niveau kan beïnvloeden.

Van de 35.000 geregistreerde kiezers in Kidal (op een totaal van 6,9 miljoen in heel Mali) hebben er uiteindelijk 12.060 op tijd een kiezerskaart gekregen. De opkomst was zondag heel laag met zelfs in enkele kiesbureaus totaal lege stembussen als gevolg. Maar zelfs tot in het noordelijke woestijnstadje Tessalit toe waren er stembureaus open.

Opstand van Toeareg en controle door jihadisten

De huidige crisis begon in januari 2012 met een nieuwe opstand van de Toeareg van de MNLA die een autonome staat in het noorden van Mali wilden uitroepen en waarvan de zwaarbewapende strijders geen partij vormden voor het verzwakte en gedemotiveerde Malinese leger. Militairen gingen op vlucht en lieten het hele noorden zo ontsnappen aan elke overheidscontrole.

Uit frustratie met het te ‘softe’ regeringsbeleid pleegden lagere militairen op 22 maart 2012 een staatsgreep tegen de uittredende president Amadou Toumani Touré. Dat maakte de chaos alleen maar groter en bracht de verdeeldheid binnen het leger aan de oppervlakte.

MNLA riep begin april 2012 de onafhankelijkheid van Azawad uit. Maar ook de MNLA verloor de controle, die werd overgenomen door radicaal-islamistische en jihadistische groepen als Ansar Dine, MUJAO en Al-Qaeda in de Islamitische Maghreb (AQMI). Die konden profiteren van de chaos en de massale aanwezigheid van zware oorlogswapens in Libië na de val van kolonel Khaddafi in oktober 2011 als gevolg van de NAVO-interventie.

Overgangspresident Traoré vraagt Franse interventie

Toch kon de staatsgreep maar op weinig begrip rekenen. Al snel moesten de coupplegers onder leiding van kapitein Amadou Haya Sanogo van het militaire kamp van Kati terugtreden en het civiele bestuur grotendeels overlaten aan overgangspresident Dioncounda Traoré.

Die bewoog hemel en aarde om de Franse president François Hollande zo ver te krijgen dat hij in januari 2013 Franse interventietroepen in het kader van de Opération Serval naar Mali stuurde om er gewapenderhand de jihadistische groepen uit het noorden te verjagen en het zwaar verzwakte en verdeelde Malinese leger te omkaderen en opnieuw op te bouwen. Een taak die ondertussen is overgenomen door de Europese Unie, waaraan onder anderen ook Belgische militairen meewerken.

In het najaar van 2012 was internationaal afgesproken dat een ECOWAS-troepenmacht de klus in het noorden zou klaren, de VN-Veiligheidsraad had daartoe groen licht gegeven, maar die troepen zouden ten vroegste in september 2013 operationeel zijn en logistieke ondersteuning (luchttransport) nodig hebben van de VS en Frankrijk. Door het plotselinge offensief van de rebellengroepen richting Bamako begin januari, kwam de eenzijdige Franse interventie er dan toch.

Controle over noorden, maar dreiging jihadisten blijft reëel

Vrij snel kon de Franse luchtmacht met bombardementen op de strategische bolwerken van de jihadisten de controle over de drie belangrijkste steden in het noorden van Mali herwinnen. Frankrijk kon daarbij rekenen op de ondersteuning van grondtroepen uit diverse ECOWAS-lidstaten en vooral op getrainde vechtjassen uit Tsjaad.

De meeste jihadisten trokken zich terug in het zuiden van Algerije, Niger of Libië of bezetten nog altijd kampementen in afgelegen berggebieden in de Sahara. Het probleem is verre van opgelost al wil Frankrijk zijn interventie graag als een ‘succes’ presenteren. De zware zelfmoordaanslagen in mei tegen Franse uraniumbelangen in Niger bewijzen dat.

Sinds 1 juli is de militaire operatie in het noorden van Mali een officiële VN-stabilisatiemissie onder de naam MINUSMA (Mission des Nations Unies pour la Stabilisation du Mali) die momenteel 6.700 blauwhelmen telt. Er zijn daarnaast nog 3.200 Franse militairen actief in Mali.

Zo snel mogelijk verkiezingen …

Een van de voorwaarden van de buitenlandse steun aan het overgangsregime van Dioncounda Traoré was dat er zo snel mogelijk verkiezingen zouden worden georganiseerd om het land een nieuwe legitieme basis te geven. Traoré beweerde herhaaldelijk dat hij en hij alleen de datum van 28 juli had vooropgesteld.

Toch blijkt hoe langer hoe meer dat het Parijs was die op snelle verkiezingen aandrong. Oppositiepartijen hadden gevraagd de verkiezingen uit te stellen tot oktober omdat ze zware logistieke problemen vreesden en een lage opkomst. Ook het feit dat ruim 500.000 Malinezen als vluchtelingen in het buitenland verblijven en dus niet kunnen deelnemen aan de verkiezingen werd als argument gebruikt, maar van tafel geveegd.

Overgangspresident Traoré is zelf geen kandidaat bij de verkiezingen. Zodra er een nieuwe president is, treedt hij af en verlaat de politiek. Van de 27 kandidaten zijn er drie die algemeen worden gezien als kanshebbers.

Op basis van steekproeven van Malinese journalisten in enkele stembureaus werden zondagavond in Bamako volgende kandidaten getipt: Ibrahim Boubacar Keïta (‘IBK’), een vroegere ex-premier en al jarenlang actief in de Malinese politiek; Soumaïla Cissé, oud-minister van Financiën en voormalig hoofd van de Union économique et monétaire ouest-africaine, de instantie die de gezamenlijke munt, de CFA-frank, beheert; en Modibo Sidibé, die wordt gezien als de kandidaat van de civiele samenleving en die vorig jaar een uitgesproken tegenstander was van de coupplegers. Alle kandidaten presenteerden zich aan de bevolking met een programma dat een ‘herstichting van de staat’ belooft.

De officiële uitslag van de eerste ronde wordt op vrijdag 2 augustus verwacht. De tweede ronde, naar Frans model tussen de twee best geplaatste kandidaten, vindt dan op zondag 11 augustus plaats. De kans dat een kandidaat in de eerste rond de helft van de stemmen haalt, is klein.

Democratische traditie

Iedereen gaat ervan uit dat de kandidaten de uitslag zullen aanvaarden, wat volledig in lijn ligt met de Malinese traditie. Tussen maart 1991, de val van de dictatuur van Moussa Traoré na een studentenopstand in Bamako, en januari 2012 (het begin van de recentste Toearegopstand in het noorden) kende Mali een stabiel democratisch systeem met om de vijf jaar presidentsverkiezingen. De grondwet voorziet dat een president maximaal twee ambtstermijnen mag volmaken en dat principe heeft in Mali nooit ter discussie gestaan.

Tussen 1992 en 2002 was Alpha Oumar Konaré twee maal president, tussen 2002 en 2012 beklede Amadou Toumani Touré (ATT) twee keer het hoogste ambt. Enkele weken voor de voorziene verkiezingen van april 2012 maakte een militaire staatsgreep een bruusk einde aan die democratische traditie en stortte het land helemaal in een chaos.

De laatste jaren van ATT werden wel gekenmerkt door toenemende corruptie op vele niveaus en onvrede onder grote lagen van de bevolking met de blijvende armoede en onderontwikkeling, terwijl een kleine elite zich kon verrijken, onder meer via de geprivatiseerde goudmijnconcessies.

Uiterst moeilijke taak om land opnieuw op te bouwen

Wie ook de nieuwe president wordt hem wacht een uiterst moeilijke taak om het land opnieuw op te bouwen na anderhalf jaar van crisis, corruptie, oorlog, buitenlandse interventies en chaos. De dramatische sociaal-economische situatie moet worden aangepakt, de verzoening tussen de diverse bevolkingsgroepen bevorderd en de relaties met de talrijk aanwezige buitenlandse militairen uitgeklaard. De internationale donorgemeenschap heeft onlangs 3 miljard euro toegezegd voor de transitieperiode.

Een waarnemer zei zondag in Bamako: “Een legitieme regering is veel meer dan een democratisch verkozen regering. Legitimiteit zal de nieuwe regering maar echt verkrijgen als ze erin slaagt de levens van miljoenen Malinezen te verbeteren. En dat is een reuze uitdaging in deze chaos”.

Met de Toearegleiders werd na moeizame onderhandelingen op 18 juni een vredesovereenkomst gesloten in Ouagadougou. Het akkoord voorziet onder meer in de integratie van Toearegstrijders in het Malinese leger en meer aandacht voor de specifieke problemen waarmee de nomadische bevolkingen in het noorden worden geconfronteerd. Alle politieke gevangenen zouden worden vrijgelaten.

Toch zijn er de afgelopen 18 maanden diepe wonden geslagen in de relaties tussen diverse bevolkingsgroepen en zullen afrekeningen ongetwijfeld volgen.

Bijkomende bronnen:

Présidentielle malienne : Soumaïla Cissé à son tour en campagne à Kidal
Mali : deux soldats français blessés dans l’explosion de leur véhicule au nord de Gao
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20130724154142/mali-armee-francaise-gao-thierry-burkhardmali-deux-soldats-francais-blesses-dans-l-explosion-de-leur-vehicule-au-nord-de-gao.html

Mali : attention fragile !
Hervé Ladsous est le chef du département des opérations de maintien de la paix de l’ONU.
http://www.jeuneafrique.com/Article/JA2741p034.xml0/onu-mali-presidentielle-malienne-mismamali-attention-fragile.html

Présidentielle malienne : qui a fixé la date du premier tour au 28 juillet ?
http://www.jeuneafrique.com/Article/JA2741p008.xml0/france-mali-dioncounda-traore-cote-d-ivoirepresidentielle-malienne-qui-a-fixe-la-date-du-premier-tour-au-28-juillet.html

Mali
Union africaine : Alpha Oumar Konaré, le retour
http://www.jeuneafrique.com/Article/JA2741p008.xml3/diplomatie-ua-mali-jean-pingunion-africaine-alpha-oumar-konare-le-retour.html

Mali : ce qui coince encore dans l’application de l’accord de Ouagadougou
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20130723144007/mali-bamako-ouagadougou-touaregsmali-ce-qui-coince-encore-dans-l-application-de-l-accord-de-ouagadougou.html

Mali : quand la Minusma fait sa promo en chanson
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20130719162551/mali-musique-chanson-minusmamali-quand-la-minusma-fait-sa-promo-en-chanson.html

La paix en bleu
http://www.youtube.com/watch?v=Vek2Kbuto2c#at=54

Modibo Sidibé : “Le Mali a besoin d’un second souffle”
http://www.jeuneafrique.com/Article/JA2741p030.xml0/mali-premier-ministre-amadou-toumani-toure-modibo-sidibemodibo-sidibe-le-mali-a-besoin-d-un-second-souffle.html

Les trois maux de la présidentielle malienne
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20130722112826/mali-hcr-insecurite-touaregsles-trois-maux-de-la-presidentielle-malienne.html

Dioncounda Traoré : “C’est moi qui ai décidé de fixer la date de la présidentielle au 28 juillet”
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20130715124210/campagne-electorale-dioncounda-traore-kidal-francois-hollandedioncounda-traore-c-est-moi-qui-ai-decide-de-fixer-la-date-de-la-presidentielle-au-28-juillet.html

Hollande : au Mali, “c’est une victoire qui a été remportée”
http://www.jeuneafrique.com/Article/DEPAFP20130714152108/france-mali-armee-francaise-francois-hollandehollande-au-mali-c-est-une-victoire-qui-a-ete-remportee.html

Journal du Mali.com  http://www.journaldumali.com/#