Wie naar het politieke speelveld kijkt zou het niet zeggen, maar links heeft de toekomst. De eenvoudige reden daarvoor is dat progressief links een weelde aan creatieve ideeën kent. Ideeën die bovendien van meer realiteitszin getuigen dan die van conservatief rechts. Daar lijkt men tegenwoordig weinig meer te kunnen bedenken dan gammele metaforen.

In de bijlage van de zaterdageditie van De Morgen werd Antwerps gemeenteraadslid en columniste Els van Doesburg door Joël De Ceulaer geroemd voor haar “verrassende, soms baldadige standpunten met een speciale lichte toets.” Met haar columns wil van Doesburg naar eigen zeggen conservatieve ideeën toegankelijker maken. De vraag is maar of ze daar daadwerkelijk in zal slagen. Afgaande op de gammele stoomtreinmetafoor die ze in het interview gebruikt is het antwoord eerder twijfelachtig.

DE GAMMELE METAFOREN VAN RECHTS

Volgens van Doesburg willen progressieven altijd maar meer kolen op het vuur gooien om alsmaar sneller te gaan rijden. Conservatieven daarentegen willen het tempo net verlagen. De enige manier waarop deze metafoor enigszins steekhoudt is als je het leest als een bekentenis dat N-VA niet de kracht van verandering is, maar wel die van weerstand tegen verandering. Maar vermoedelijk is dat niet het punt dat van Doesburg wilde maken.

Wat haar metafoor zo gammel maakt is dat een trein niet eindeloos in dezelfde richting voortdendert. Treinen kunnen twee kanten op en als het moet zelfs van spoor wisselen. Dat heeft de geschiedenis ook gedaan na het door van Doesburgs zo verafschuwde mei ’68. Als het progressieve verhaal nog altijd niet afgerond is en blijft ‘doorrazen’ zoals van Doesburg het omschrijft, dan komt dat door die conservatieve tegenreactie op mei ’68 die in gang werd gezet door Reagan en Thatcher.

Typisch voor het progressieve verhaal is net dat het nooit afgerond zal zijn. De strijd voor rechtvaardigheid en gelijkheid is er een die nooit stopt. Zodra je waakzaamheid verslapt verlies je terrein. De vooruitgang die we als samenleving boeken is nooit definitief verworven, want niet alleen de trein is in beweging, ook de wereld daarbuiten. Soms tegen een rotvaart, soms tegen een slakkengang. En of we dat nu willen of niet, momenteel komen er in sneltempo ingrijpende veranderingen op ons af. Als progressieven willen versnellen is dat niet voor de kick van de snelheid of omdat ze willen veranderen om te veranderen, maar omdat het soms de enige manier is om de steeds veranderende wereld bij te houden.

Dat de wereld onafgebroken verandert maakt dat wat nu progressief is, niet hetzelfde is wat in ’68 progressief was. Ideeën die 50 jaar geleden vooruitstrevend leken kunnen nu hopeloos achterhaald zijn. Anders dan conservatieven durven progressieven te erkennen dat ideeën kunnen verouderen en beseffen ze dat standpunten moeten evolueren. Zo niet wordt je gedachtengoed een museumstuk: handig om het verleden en het heden te verklaren, maar niet echt bruikbaar om je voor te bereiden op wat de toekomst brengt. Progressieven beseffen dan ook dat het niet alleen gaat over sneller of trager rijden, maar ook over van richting kunnen veranderen en zo nodig nieuwe sporen kunnen aanleggen.

RECHTEN REALISEREN

Dat het progressieve verhaal nooit afgerond zal zijn en de strijd voor gelijkheid en rechtvaardigheid nooit stopt, blijkt nergens zo duidelijk als uit de strijd voor gelijke rechten voor mannen en vrouwen. Uiteraard zijn mannen en vrouwen tegenwoordig gelijk voor de wet en is er niets dat mannen wel mogen maar vrouwen niet zoals van Doesburg betoogt. Maar er is een hemelsbreed verschil tussen wat je mag doen volgens de wet en wat je kan doen in de realiteit.

Het werk van econoom en filosoof Amartya Sen steunt in belangrijke mate op dat onderscheid. Het is niet voldoende om rechten bij wet vast te leggen, mensen moeten ook in staat zijn ze te realiseren. En daar loopt het voor vrouwen nog altijd spaak. Alleen negeert van Doesburg samen met vele andere conservatieven dat rechten niet verworven zijn zodra ze bij wet zijn vastgelegd.

CONSERVATIEF WENSDENKEN VS PROGRESSIEVE REALITEITSZIN

Zo beschouwd heeft het conservatisme van vandaag soms wat weg van wensdenken: als je iets maar hard genoeg wilt, zal het ook werkelijkheid worden. Uiteraard is dat niet de manier waarop conservatisme de voorbije 40 jaar onze samenleving ingrijpend heeft veranderd. Zij verschansten zich in bibliotheken, groepeerden zich in denktanks, namen vervolgens universiteiten en vakgebieden over en palmden nog later de media in. Zij realiseerden zicht dat als je de wereld wil veranderen, het verdedigen en verspreiden van je gedachtengoed de hoogste prioriteit moet krijgen.

Dat conservatieven nu bij hoog en bij laag ontkennen dat de samenleving maakbaar is, hoeft niet te verwonderen. Ze hebben grotendeels verwezenlijkt wat ze voor ogen hadden. En nu willen ze uiteraard niet dat iemand – al zeker niemand uit progressieve hoek – opnieuw aan die samenleving gaat sleutelen.

Progressieven hebben waarschijnlijk te lang alleen maar met de laarzen in de modder gestaan, denkende dat ze de schade van het neoliberalisme hooguit wat konden milderen. Daartoe misleid door de loop van de geschiedenis, die het ongelijk van links leek te bewijzen. Al die jaren in de modder zouden nu wel eens in het voordeel van progressieve organisaties kunnen werken. Dankzij die praktijkervaring is er aan progressieve zijde meer voeling met de reële noden in onze samenleving. Hun voorstellen getuigen daarom van meer realiteitszin dan die van conservatieven, die soms het zonlicht lijken te ontkennen.

Daarom is het goed dat progressieven steeds meer beginnen in te zien hoezeer ze zichzelf hebben laten misleiden door het riedeltje “de samenleving is niet maakbaar”. Steeds vaker worden de laarzen uitgetrokken en nestelt men zich in bibliotheken en studeerkamers. Dat heeft al een schatkamer aan ideeën opgeleverd. Die moeten nu massaal verspreid worden en in de praktijk omgezet worden. En vooral moet ook politiek links die nieuwe ideeën durven te omarmen.